Hongaarse premier dreigt met repressie, maar wil eigenlijk vooral propaganda verspreiden

Coronapropaganda in Hongarije: ‘Wie tegen Orbán is, is voor het virus’

© MTI Zoltan Mathe / Reuters

De Hongaarse premier Viktor Orbán in het Hongaarse parlement op 30 maart. Dankzij een nieuwe wet krijgt hij volgens critici ‘dictatoriale bevoegdheden’ om corona te bestrijden.

Het Hongaarse parlement keurde gisteren een wetsontwerp goed dat aan de regering van premier Viktor Orbán ‘dictatoriale bevoegdheden’ geeft. Het legt gevangenisstraffen op aan wie tijdens de coronacrisis zogenaamde onwaarheden verspreidt. ‘Maar staar je niet blind op de dreiging met repressie. Het echte doel is een zoveelste propagandaoperatie.’

De propagandamachine van de Hongaarse premier Viktor Orbán draait op volle toeren. Regering, parlement en regeringsgezinde media werkten samen een nieuw propagandaschema uit om de coronacrisis te overleven en er sterker uit te komen.

Op woensdag 11 maart riep Orbán de noodtoestand uit in Hongarije. Negen dagen later diende minister van Justitie Judit Varga het bewuste wetsontwerp in, dat de regering ‘dictatoriale bevoegdheden’ geeft. Dat is nu dus goedgekeurd. Door de nieuwe wet heeft de Hongaarse regering de macht om bij decreet te regeren, en om de noodtoestand telkens te verlengen zonder tussenkomst van het parlement.

Verder in de wettekst: ‘De regering kan de handhaving van bepaalde wetten opschorten, afwijken van wettelijke voorschriften en bij decreet aanvullende buitengewone maatregelen treffen.’ Elke wet kan worden opgeschort zolang de noodtoestand voortduurt. Premier Orbán moet zich dus niet meer houden aan het Hongaarse recht.

Als verklaring gaf minister Varga mee dat het parlement niet kan samenkomen omdat iedereen nu “sociale afstand” moet houden. Al vinden andere EU-lidstaten wél alternatieve manieren om hun parlementen te laten samenkomen.

Eurocommissaris voor Justitie Didier Reynders onderzoekt of noodmaatregelen, die EU-lidstaten nemen om het coronavirus te bestrijden, de democratie, de rechtsstaat en het recht op privacy respecteren. Reynders zei aan nieuwssite Politico dat hij ‘wil kijken of het in alle lidstaten, ook in Hongarije, mogelijk is dat noodmaatregelen een tijdslimiet hebben en het parlement over een verlenging van de noodtoestand beslist.’

Minister Varga reageerde dat ‘het parlement de bijzondere bevoegdheden op elk moment kan intrekken’. Dat is een bedrieglijk argument: het Hongaarse parlement valt immers zo goed als samen met de regering omdat de partij van Orbán er een tweederde meerderheid heeft. Het zal dus in werkelijkheid altijd Orbán zijn die beslist.

Viktor Orbán kwam in 2010 aan de macht door de onvrede uit te buiten die ontstond door besparingen en privatiseringen na de financiële crisis. Daarna begon hij aan een machtsgreep op de media en de rechterlijke macht. In 2015 gebruikte hij de vluchtelingencrisis in Europa om de autoritaire staat verder uit te bouwen. In 2020 kan hij de coronacrisis niet laten liggen.

Nu al almachtig

De nieuwe wet voorziet effectieve gevangenisstraffen van drie tot vijf jaar voor iedereen die ‘een onwaarheid beweert of verspreidt in verband met de noodsituatie, waardoor een grote groep mensen opgehitst wordt of waardoor succesvolle bescherming verhinderd wordt’.

Deze coronawet is helemaal niet nodig om journalisten te intimideren, dat kan Orbán op vele andere manieren.

In regeringsgezinde media verschenen de afgelopen weken bovendien pleidooien om onafhankelijke journalisten naar de gevangenis te sturen.

Hongaarse journalisten zijn bezorgd, maar nuanceren ook. Deze noodwet is immers niet nodig om het werk van journalisten te bedreigen. Voor onafhankelijke media zijn er meer fundamentele en directe bedreigingen, zoals financiële drooglegging. Viktor Orbán is nu al de Europese leider met het meest volgzame parlement, gezien zijn partij er een tweederde meerderheid heeft. En het is onwaarschijnlijk, want onmogelijk te verantwoorden, dat zelfs Orbán deze ‘dictatoriale’ bevoegdheden zal behouden ná de coronacrisis.

De nieuwe coronawet verandert dus weinig in Hongarije. Het enige dat verandert, is dat nu zelfs aan de schijn van grondwettelijk en democratisch bestuur in Hongarije een einde komt. In realiteit was dat al enige tijd zo, omdat de regering naar eigen goeddunken wetten door het parlement sluist.

Verschillende journalisten denken daarom dat de wet bedoeld is om een propagandaboodschap uit te zenden, eerder dan om een ‘coronadictatuur’ te vestigen of werkelijk achter journalisten aan te gaan. Hij is eerder het instrument van een verdeel-en-heersstrategie.

‘Met deze wet wil premier Orbán drie signalen uitzenden’, zegt Marton Gergely, journalist bij het onafhankelijke weekblad HVG. ‘Ten eerste, dat problemen in de bestrijding van COVID-19 de schuld van de oppositie zijn. Ten tweede, dat de Europese Unie faalt. En ten derde, dat hij zelf alles onder controle heeft.’

“Blame game”

De nieuwe wet is een strategisch instrument om de oppositie in de hoek te drijven. Dat ging zo: de regering koos ervoor om de wet via de spoedprocedure aan het parlement voor te leggen. Daardoor was er een meerderheid van tachtig procent nodig. Ook de oppositie zou dus voor de nieuwe coronawet moeten stemmen in deze spoedprocedure.

‘Orbán wist dat de oppositie zo’n extreme wet nooit zou steunen’, zegt Gergely. ‘Hij wílde dat de oppositie de wet niet zou steunen. En zo geschiedde.’ Meteen verschenen in de regeringsgezinde media opinies en analyses waarin commentatoren beweerden dat de oppositie ‘aan de kant van het virus staat en de levens van de Hongaren in gevaar brengt’.

De spoedprocedure was niet nodig, maar georkestreerd om de oppositie in de val te lokken. Zoals Orbán vorige week maandag al zei: ‘Ik zal deze crisis oplossen, met of zonder de oppositie.’

In regeringsgezinde media beweerden commentatoren dat de oppositie ‘aan de kant van het virus staat en de levens van de Hongaren in gevaar brengt’.

Want de wet, die zou er sowieso komen. Als een wet in de spoedprocedure geen tachtig procent van de stemmen krijgt, dan moet de gewone procedure gevolgd worden. En in dat geval krijgt de partij van Orbán, met haar tweederde meerderheid, er moeiteloos eender welke wet door. Zoals gisteren bleek.

‘Deze wet’, zegt Gergely, ‘gaat over de blame game’, het spel van elkaar de schuld toespelen. ‘De dreiging van het coronavirus in Hongarije is ernstig en Orbán weet dat Hongaarse ziekenhuizen ondergefinancierd en onderbemand zijn. Het zal moeilijker worden dan hij dacht om deze crisis door te komen zonder kleerscheuren. Dus wil hij nu al de schuld voor zijn eventuele falen in de schoenen van de oppositie schuiven. Het is een propagandaboodschap, namelijk dat de oppositie zijn heroïsche reddingspogingen saboteert.’

Dit is een klassieke strategie van confrontatie opzoeken met je vijanden, om hun reactie vervolgens eindeloos te gebruiken in propagandaboodschappen.

Zo orkestreerde de regering Orbán niet alleen de oppositie, maar ook internationale instellingen. De secretaris-generaal van de Raad van Europa stuurde bijvoorbeeld een bezorgde brief naar premier Orbán, die Orbán als volgt beantwoordde: ‘Wees alsjeblieft zo vriendelijk om de exacte tekst van de wet te bestuderen.’ Alsof de Raad van Europa dat niet gedaan zou hebben.

En dan de zin die in elke communicatie van de Hongaarse regering terugkeert: ‘Als u ons niet kunt helpen in deze crisis, hinder dan tenminste onze strijd tegen corona niet.’

Telkens opnieuw ontstaat bezorgdheid over Hongarije, omdat maatregelen er stelselmatig verder gaan dan in andere EU-lidstaten. Maar de Hongaarse regering wekt graag de indruk dat iedereen voortdurend op de kap van ‘het kleine en moedige Hongarije’ zit, en dat Orbán de Hongaren daartegen beschermt.

Ook de reactie van justitieminister Varga in Politico getuigt van grootheidswaanzin: ‘Deze aanvallen zijn, opnieuw, het bewijs dat sommige West-Europese denkers geloven dat het hun bestaansreden is om de Hongaarse regering in diskrediet te brengen bij elke gelegenheid.’

Het autoritaire Oosten is goed, het democratische Westen slecht

Een tweede propagandaboodschap die de Hongaarse coronawet moet uitzenden, is die van de ‘falende Europese Unie’. Vanuit de Europese Unie kwam kritiek op de Hongaarse coronawet, en daarover zei Orbán exact hetzelfde als over de brief van de Raad van Europa: ‘Als ze niet kunnen helpen omdat ze daar niet toe in staat zijn, hinder de Hongaren dan tenminste niet in hun strijd tegen corona.’

‘De Hongaarse regering wekte meermaals de indruk dat ze de controle aan het verliezen was. Dus wil Orbán nu krampachtig de indruk van controle wekken.’

‘We willen een sterk Europa, maar dit bondgenootschap heeft zijn zwakke punten, wat duidelijk is tijdens deze epidemie’, klonk het nog. Orbán insinueerde dat er vanuit de EU alleen maar kritiek komt over ‘theoretische juridische kwesties’, terwijl Hongarije concrete hulp krijgt van China en van de Turkic Council (unie van Turkssprekende landen).

‘Desondanks blijven we lid van de EU. Dit is onze thuis, maar we moeten inzien dat dit niet de plaats is waar de hulp nu vandaan komt’, zei Orbán nog.

Opvallend, maar weinig verrassend: ook de Hongaarse Eurocommissaris Oliver Várhelyi herhaalde de propagandaboodschap van de regering Orbán. Tijdens een videopersconferentie vorige week zei hij: ‘Misschien moeten we voorkomen een onnodige, extra crisis te creëren door dingen te beweren zonder goede beoordeling en ons concentreren op de vraag hoe we de crisis effectief kunnen bestrijden.’

Met andere woorden: door commentaar te geven op een wet zogezegd zonder die gelezen hebben, focust de EU op futiliteiten en dreigt daarom te falen in de strijd tegen corona. Ook dat is een vaak gebruikt, vals argument.

Várhelyi had er beter het zwijgen toe gedaan, maar wekte een schijn van partijdigheid door de anti-democratische coronawet van de regering Orbán te verdedigen, nota bene als Eurocommissaris die onafhankelijk moet toezien op democratische hervormingen, in kandidaat-lidstaten.

Dit lijkt de centrale lijn van communicatie van de regering Orbán: de schuld nu al op ‘de anderen’ schuiven. Regeringswoordvoerder Zoltan Kovacs zei hetzelfde over de Hongaarse oppositie: ‘Het onverantwoordelijke gedrag van de oppositie, die deze wet afwijst, belemmert de effectieve strijd tegen het virus.’

Indruk van controle versterken

Een derde propagandaboodschap is de boodschap van controle. Die boodschap is nodig, omdat de Hongaarse regering de afgelopen weken meermaals de indruk wekte dat ze de controle aan het verliezen was.

Zo had de regering niet genoeg mondmaskers besteld. En twee weken geleden, tijdens zijn wekelijkse toespraak op de openbare radio, had premier Orbán nog de nood aan echte crisismaatregelen geminimaliseerd door te zeggen dat hij de scholen zeker niet zou sluiten. Diezelfde avond moest hij laten weten dat de scholen toch zouden sluiten.

‘In het begin zetten de propagandamedia nog alles op alles om de situatie te minimaliseren, of stelden ze de gezondheidscrisis voor als een probleem veroorzaakt door immigratie. Intussen waren onafhankelijke media al aan het berichten over de reële situatie die op Hongarije afkwam’, zegt Agnes Urban van mediawaakhond Mertek Media Monitor.

‘Een prominente pro-Orbáncommentator schreef op 6 maart nog dat er een “wereldwijd experiment” gaande was “om te achterhalen of je mensen met pure propaganda kon laten geloven in de dreiging van een of andere vreselijke pandemie”. Vijf dagen later kondigde de regering zelf de noodtoestand af.’

Dit gaf de indruk dat de regering niet klaar was voor de crisis. Het bracht Orbáns belangrijkste propagandaboodschap in het gedrang: namelijk dat Hongarije alles onder controle heeft met het autoritaire bestuursmodel, terwijl de liberale democratie machteloos staat.

Een politieman als woordvoerder, legerpatrouilles op straat: ‘Orbán gedraagt zich als opperbevelhebber in plaats van als premier.’

‘Dat moet altijd Orbáns grote verhaal zijn’, zegt journalist Marton Gergely. ‘Voor de uitbraak van het coronavirus was hij aan de winnende hand, met zijn triomfantelijke boodschappen over de crisis aan de Grieks-Turkse grens. Dat andere EU-lidstaten zijn repressieve aanpak van grenscontroles overnamen.’

‘Maar nu is alles gekeerd. Hij vreest dat de economie achteruit zal gaan. En begin februari had hij nog maar net in een belangrijke toespraak gezegd dat de afgelopen tien jaar, zijn bestuursperiode, de beste waren van de afgelopen eeuw.’

Deze coronacrisis zou wel eens de eerste echte test voor Viktor Orbán kunnen zijn. ‘Dus wil hij nu krampachtig de indruk van controle wekken’, zegt Gergely. ‘De persconferenties over het coronavirus worden voorgezeten door het ministerie van Binnenlandse Zaken. De woordvoerder is een politieman. Het leger patrouilleert op straat om beslissingen af te dwingen. Orbán gedraagt zich als opperbevelhebber in plaats van als premier.’

‘En de regering stuurde een richtlijn naar alle lijkenhuizen die doodcertificaten opmaken. Als dodelijke slachtoffers van COVID-19 daarnaast andere levensbedreigende ziektes hadden, mag COVID-19 slechts als secundaire doodsoorzaak opgeschreven worden.’

© Xander Stockmans

Marton Gergely, journalist bij het onafhankelijke weekblad HVG:’ De vrije media waren de eersten die de ernst van de coronacrisis echt begrepen.’

Hoop en wanhoop voor onafhankelijke media

Sinds het begin van de coronacrisis zien onafhankelijke media hun leescijfers sterk stijgen. Journalist Marton Gergely denkt dat dit komt doordat weinig mensen de informatie van de overheid vertrouwen.

‘Je ziet dat mensen actief op zoek gaan naar betrouwbare informatie. Gisteren had onze website 800.000 unieke bezoekers’, verduidelijkt hij. ‘We zijn nu groter dan de grootste propagandasite, Origo. Een andere onafhankelijke nieuwssite zag zijn pageviews naar twintig miljoen stijgen. De vrije media waren de eersten die de ernst van de coronacrisis echt begrepen.’

Dat meer mensen naar de nieuwssites van de onafhankelijke media surfen, betekent niet automatisch dat mensen onafhankelijke media meer vertrouwen dan regeringsgezinde media. Leescijfers stijgen immers in elke crisissituatie.

Maar Márta Pardavi, van de juridische waakhond Hungarian Helsinki Committee, denkt wel dat onafhankelijke verslaggeving van cruciaal belang is: ‘In landen waar de toegang tot openbare informatie of het recht om informatie te publiceren ernstig wordt beperkt, zijn de gevolgen van de epidemie ook ernstig.’

‘Hoe kan ik aan journalistiek doen als niemand met ons mag spreken?’

Betrouwbare verslaggeving over de coronacrisis is geen sinecure in Hongarije. Regeringsgezinde media ondersteunen de propaganda van de regering. En onafhankelijke media krijgen geen toegang tot officiële informatie. ‘Al voor de coronacrisis weigerden ministers en ambtenaren om met ons te spreken’, zegt Marton Gergely.

‘Wel nieuw is de dreiging met gevangenisstraffen als je zogezegde onwaarheden verspreidt over de noodsituatie. Het doel is dat wij twee of drie keer nadenken voor we iets publiceren. Het brengt ons in een lastige situatie.’

Gergely geeft een voorbeeld. ‘Ik heb van een vertrouwelijke bron in de gezondheidssector vernomen dat de normale capaciteit van de ziekenhuizen in Budapest een tiende is van wat nodig is. Ik zou dat officieel willen checken, maar ambtenaren praten niet met ons. Als ik het zou publiceren, kan ik me voorstellen dat de regering het zou beschouwen als “onwaarheden verspreiden”. Misschien is dat wel zo, want er is nog altijd de journalistieke deontologie. Je moet checken en dubbelchecken. Maar hoe kan ik aan journalistiek doen als niemand met ons wil spreken?’

‘Journalisten kúnnen hun werk niet naar behoren doen in Hongarije, en dat is al lang zo. En nu komt er een wet die je straft als je je werk niet naar behoren doet.’

Financiële wurging

Toch is Marton Gergely niet onder de indruk van de nieuwe wet: ‘Ik denk niet dat de politie of het leger achter ons aan komt. En als die wet tegen journalisten ingeroepen wordt, zal dat nog altijd niet overeind blijven voor een rechter.’

‘De financiële problemen die deze crisis veroorzaakt, kunnen sneller roet in het eten gooien dan een repressieve wet.’

‘Wat daarentegen wél een reële impact zal hebben, is de financiële drooglegging. Financiële problemen veroorzaakt door de crisis kunnen al sneller roet in het eten gooien.’

Onafhankelijke media worden het hardst getroffen door de economische crisis tijdens de lockdown (de maatregel waarbij mensen binnen moeten blijven en niet-essentiële bedrijven moeten sluiten, red.). ‘Deze crisis doet de advertentie-inkomsten snel opdrogen’, zegt Gergely. ‘Bedrijven adverteren niet meer. En veel onafhankelijke media vallen buiten de reddingsmaatregelen die de regering voorziet voor getroffen mediabedrijven.’

Veel onafhankelijke media kunnen niet rekenen op een rijke eigenaar of op riante inkomsten uit staatsadvertenties. Regeringsgezinde media wel: de staat is de grootste adverteerder in Hongarije.

‘Reclamecampagnes komen tot stilstand’, zegt ook Agnes Urban van mediawaakhond Mertek Media Monitor. ‘De fatale dreun voor onafhankelijke media zou binnen twee tot drie maanden al kunnen volgen.’

Hoe Viktor Orbán journalistiek omvormt tot staatspropaganda

De Hongaarse premier Viktor Orbán veranderde de journalistiek in een groot propaganda-imperium, met Europees belastinggeld zelfs. Media die ooit topjournalistiek brachten, moeten nu ‘christelijke en nationale waarden’ verspreiden.

Nieuwssite Origo bijvoorbeeld, zwaar gesubsidieerd via staatsadvertenties, publiceerde misleidende video’s op zijn Facebookpagina tijdens de verkiezingscampagne van 2018. Bij de beelden werd de kreet Allahu akbar gemonteerd en het bijschrift ‘Willen we dit in Europa?’ geplaatst. Niet veel later bleken het beelden van een “gewone” overval in de Verenigde Staten.

Een model voor andere autoritaire leiders? MO* sprak vorig jaar in Boedapest met de journalisten die uit het systeem stapten.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.