“Engelstalige crisis” in Kameroen escaleert tot vuile oorlog

Op 12 juli vielen de Kameroenese speciale eenheden (Brigade d’Intervention Rapide - BIR) het dorpje Tiben in het Engelstalige Northwest-department binnen. De BIR vermoedde dat het dorpje onderdak bood aan een basis van de Ambazonia Defence Forces, een gewapende tak van de Engelstalige separatistische beweging. Ze vielen het dorp binnen rond zeven uur ’s morgens, terwijl de dorpelingen zich klaarmaakten om hun goederen te gaan verkopen op de wekelijkse markt van het nabijgelegen Widikum.

Omdat een confrontatie met de Engelstalige separatisten uitbleef, begonnen de BIR-eenheden wraak te nemen op de burgerbevolking. In de commotie ontsnapte een deel van hen richting jungle. Anderen bleven achter en bekochten het met hun leven. Onderwijzer Tebit Evans werd samen met zeven familieleden, onder wie drie kleuterdochters, in zijn huis vermoord. Tijdens de aanval stierven in totaal vijftien dorpelingen.

De wraakexpeditie in Tiben is het laatste gedocumenteerde wapenfeit in een voortwoekerende vuile oorlog.

De gebeurtenis werd gerapporteerd door het Kameroenese onderzoeksinsituut CHRDA (Centre for Human Rights and Democracy in Africa). Van de rebellen geen spoor – CHRDA laat in het midden of ze inderdaad een trainingskamp in de omgeving hadden. De wraakexpeditie in Tiben is het jongste gedocumenteerde wapenfeit in een voortwoekerende vuile oorlog.

Ambazonië

Hoewel Kameroen officieel tweetalig is, ontstond het conflict op basis van gevoelens van politieke en economische achterstelling die de Engelstaligen koesteren. De vraag voor meer Engelstalige inspraak in het Franstalige regime mondde uit in sectoriële stakingen en opstanden.

In oktober 2016 kwamen leraars en advocaten massaal op straat om de marginalisatie van het Engels in scholen en rechtszalen aan te klagen. De politie schoot met scherp op de betogers en de regering in Yaoundé veegde hun eisen – enkele cosmetische ingrepen terzijde – van tafel.

Operatie ghost town ving aan. Daarbij werden de handelaars in de Engelstalige regio’s opgeroepen om hun winkels één dag per week te sluiten. Wie toch de deuren open hield, riskeerde represailles vanwege de opstandelingen. Zo werd in juni 2017 een hotel van vier verdiepingen in het stadscentrum van Bamenda in brand gestoken door onbekenden, meer dan waarschijnlijk omdat het de stakingsdag niet respecteerde.

‘De rebellen willen het gebied onbestuurbaar maken’, stelt Pedneault. Volgens UNICEF zouden 58 scholen zijn getroffen – tienduizenden kinderen werden gedurende twee jaar verhinderd om naar school te gaan.

Vanaf eind 2017 begonnen de separatisten van de Ambazonia Defence Forces hun pijlen te richten op de Kameroenese staat. In gewapende aanvallen en bomaanslagen stierven er minstens zes politieagenten. Er volgden ontvoeringen en moorden op onderwijzers en regeringsfunctionarissen. De rebellen riepen een boycot tegen het onderwijs uit en staken scholen in brand. ‘De redenering hierachter is dat de rebellen het gebied onbestuurbaar willen maken’, stelt Pedneault. Volgens UNICEF zouden 58 scholen zijn getroffen – tienduizenden kinderen werden gedurende twee jaar verhinderd om naar school te gaan.

Het antwoord van de regering in Yaoundé is niet mals. Het leger arresteerde enkele kopstukken van de afscheidingsbeweging en sloot het internet in de hele regio af gedurende drie maanden. Een avondklok werd ingesteld. In september 2017 vielen er aan de kant van de betogers minstens 40 doden tijdens grootschalige manifestaties. President Biya verklaarde de separatisten de oorlog op 1 december.

Oorspronkelijk was de eis een terugkeer naar het federale Kameroen zoals het bestond voor 1971, maar intussen groeide de Engelstalige opstand door de excessief gewelddadige reactie van het leger en de botte weigering tot dialoog vanuit Yaoundé al snel uit tot een gewapende revolte tegen de staat. Het doel van de rebellen? De fakkel van Zuid-Soedan overnemen als Afrika’s jongste staat: Ambazonia.

Ver weg van het rode pluche in Yaoundé gaat de oorlog op het Engelstalige platteland intussen in alle hevigheid verder. ‘De Engelstalige bevolking is het kind van de rekening’, zegt Pedneault van Human Rights Watch. ‘Mensen voelen aan dat de separatische groepen chaos veroorzaken in hun gemeenschappen. Ze vallen lokale autoriteiten aan, hun kinderen worden verhinderd om naar school te gaan, … Maar tegelijkertijd slaan de regeringstroepen genadeloos toe in hun dorpen – ze verbranden huizen en vermoorden er de bewoners.’

‘De hardhandige aanpak zorgt er dan weer voor dat de separatisten gemakkelijker kunnen rekruteren. Wat oorspronkelijk een te controleren probleem was, is zo razendsnel beginnen escaleren’, analyseert Pedneault.

Verschroeide aarde

De lijst van door het leger aangevallen dorpen groeit gestaag. Twitter en Whatsapp ontploffen al geruime tijd met berichten over extreem geweld, dikwijls vergezeld van foto’s en video’s.

HRW bevestigt met forenzische analyses en vergelijkingen met satellietbeelden het verhaal CHRDA en Amnesty International brachten: het Kameroenese leger gaat zich te buiten aan de verboden militaire tactiek van de verschroeide aarde.

Het gruwelijkste eerst. Soldaten schoppen achteloos lijk na lijk in een versgegraven massagraf. Het graf is ruim bemeten – er is plaats voor gemakkelijk honderd lichamen. Bij een inval van het leger steken soldaten een deel van een dorp in brand. Wat rest zijn verkoolde restanten van inboedels en knoken. Een vrouw ligt bloedend op de grond. Ze leeft nog – amper – en getuigt over een groepsverkrachting door meerdere soldaten. Een man met een dodelijke machetewond ligt op de drempel van zijn huis. Pickups volgestapeld met lijken rijden af en aan.

In veel van de gevallen is het onmogelijk te verifiëren waar en wanneer de beelden gemaakt zijn. Toch slaagde HRW er in door forenzische analyses en vergelijkingen met satellietbeelden in om een aantal van de video’s en foto’s te analyseren. Hun bevindingen kaderen allemaal in het verhaal dat al door CHRDA en Amnesty International bevestig werd: het Kameroenese leger gaat zich te buiten aan de verboden militaire tactiek van de verschroeide aarde.

Daarbij is het niet de bedoeling van het leger om louter de rebellen chirurgisch te neutraliseren. In plaats daarvan vallen ze het hele dorp aan en terroriseren ze de bevolking.

HRW analyseerde met satellietbeelden 131 dorpen, en identificeerde zo honderden huizen die in vlammen opgingen, in twintig dorpen in het departement Southwest alleen. Volgens afgenomen getuigenissen ter plaatse was het leger hiervoor verantwoordelijk.

In sommige gevallen verspreidt het leger voor zo’n raid eerst een communiqué. Daarin worden dan bepaalde dorpen opgeroepen ‘om in de komende uren te verhuizen naar veiligere buurten naar keuze. Bij overtreding behandelen we weigeraars als handlangers of daders van criminele feiten.’

Het vluchtelingenagentschap van de Verenigde Naties spreekt van tussen 20.000 en 50.000 vluchtelingen die de grens met Nigeria overstaken. Zo’n 160.000 zouden op de vlucht zijn binnen de grenzen van Kameroen zelf. De meerderheid daarvan overleeft in de jungle.

Onzichtbaar

Het is een onzichtbare oorlog. De centrale regering in Yaoundé verklaarde de twee betrokken regio’s Northwest en Southwest tot no-go-areas.

Voor zo ver wij konden achterhalen werd er nog aan geen enkele journalist of ngo een accreditatie verleend om er vrij informatie te vergaren. Kameroense journalisten die berichten over de regio worden geïntimideerd en opgesloten. Hun televisiekanalen worden gesloten, kranten opgedoekt.

‘Kameroen is een politiestaat’, zegt een hooggeplaatste medewerker van een Europese ambassade. Hij ontkent niet dat het leger zich geregeld te buiten gaat aan wreedheden, ‘maar het is moeilijk voor een ambassade om de ware schaal van de moordpartijen te achterhalen. Ook wij krijgen geen toegang tot de gebieden.’

Peter Henry Barlerin, de Amerikaanse ambassadeur in Kameroen, is formeler. In mei 2018 beschuldigde hij de Kameroenese overheid van ‘doelgerichte moordpartijen, illegale opsluitingen en het verbranden en plunderen van dorpen.’

Ontkenning in alle toonaarden

De Kameroense regering minimaliseert of ontkent intussen elke betrokkenheid bij de wreedheden. Eufemistisch betitelt ze het conflict als de ‘Engelstalige crisis’.

In een interview met Agence France Presse van eind april 2018 verklaarde brigadier Donatien Melingui Nouma dat het leger enkel ‘huizen verbrandt waar er wapens gevonden worden’.

Regeringswoordvoerder en minister van Communicatie Issa Tchiroma Bakary besprak het Amnesty International-rapport op een persconferentie in Yaoundé. Volgens hem was het rapport ‘besmet met smerige leugens, overhaaste gevolgtrekkingen, onaanvaardbare lasterpraktijken die deel uitmaken van een strategie om Kameroen lastig te vallen en te destabiliseren in haar strijd tegen de terroristische dreiging.’

Daarmee doelt Bakary op de dreiging die uitgaat van Boko Haram, de van oorsprong Nigeriaanse islamistische terreurbeweging. Boko Haram pleegt geregeld aanslagen in het noorden van Kameroen. De Kameroense staat ontplooide specifiek ter bestrijding van Boko Haram de Brigade d’Intervention Rapide (BIR). Deze eenheden worden getraind en bewapend door de Verenigde Staten en rapporteren direct aan de president.

De Brigade d’Intervention Rapide kampt al jaren met beschuldigingen van zware schendingen van mensenrechten

Sinds het begin van de Engelstalige opstand worden zo Boko Haram en de separatische rebellen met dezelfde middelen bestreden. Volgens CHRDA waren het inderdaad de speciale elite-eenheden van de BIR die op 12 juli het dorpje Tiben binnenvielen en er vijftien mensen vermoordden.

Diezelfde BIR kampt al jaren met beschuldigingen van zware schendingen van mensenrechten. Volgens een ander rapport van Amnesty International beschikt de eenheid over geheime gevangenissen waar vermeende terroristen gefolterd worden en voor altijd verdwijnen.

Zo kwam Amnesty International onlangs een video op het spoor waarin te zien is hoe een groepje van vier vrouwen en kinderen wordt begeleid door het Kameroenese leger – aan de wapens en het uniform te zien meer dan waarschijnlijk BIR-elementen.

Een soldaat klemt een vrouw tijdens het wandelen bij de nek. Ze wordt systematisch in het gezicht geslagen. Daarachter loopt een andere vrouw met een baby op de rug. ‘BH (Boko Haram, nvdj.), jullie gaan sterven’, zegt de persoon die filmt. Een soldaat leidt het groepje van de zandweg naar een put langs de kant van de weg. De Boko Haram-verdachten – twee vrouwen, een kleuter en een baby – worden geblinddoekt, het meisje met haar eigen topje. Dan ratelen de machinegeweren.

‘Fake news’, betitelde regeringswoordvoerder Bakary het nagenoeg sluitende bewijs van Amnesty International.

Nepnieuws

Maar de regering verspreidt zelf fake news. Dat werd duidelijk toen begin april een groepje Italiaanse en Zwitserse toeristen werd ontvoerd in de Engelstalige regio. Op weg naar een natuurpark in de regio botsten ze op een wegblokkade van de ADF-separatisten. De rebellen controleerden hun paspoorten en voertuigen, waarna ze mochten doorrijden. Kort daarna zouden ze op een patrouille van het leger zijn gestoten.

Met veel vertoon werden de toeristen daarop naar Yaoundé gevoerd. De regering verklaarde in een persbriefing dat de toeristen ‘gekidnapt’ waren, en dat ze door een speciale operatie ontzet werden.

Het dorpje waar de wegblokkade van de rebellen lag, Mungo Ndor, werd een dag na de zogenaamde kidnapping voor tachtig procent platgebrand

In een gesprek met Reuters ontkende de Zwitserse touroperator echter beide beweringen van de regering. Volgens hen werden de toeristen niet vastgehouden door de rebellen en was de ontmoeting tussen de rebellen en het leger toeval – zeker geen ‘speciale operatie’.

Wat wel vaststaat: het dorpje waar de wegblokkade van de rebellen lag, Mungo Ndor, werd een dag na de zogenaamde kidnapping voor tachtig procent platgebrand. Human Rights Watch kwam dit te weten na analyse van satellietbeelden. Het rapport haalt een ooggetuigenverslag aan van die gebeurtenissen. De getuigen stellen dat een vrouw van 86 met diabetes daarbij levend verbrand werd.

Kandidaat voor de zevende keer

President Paul Biya (86) presenteerde zich intussen voor de zevende maal als kandidaat voor de presidentsverkiezingen van oktober 2018. ‘Ik ben bereid om positief te reageren op de overweldigende oproepen’, verklaarde hij in een tweet. Zijn voorgaande herverkiezingen gingen volgens waarnemers steeds gepaard met grootschalige fraude.

De autocraat is al 35 jaar aan de macht. Hij staat internationaal vooral bekend om zijn maandenlange vakanties in het Hôtel Intercontinental in het Zwitserse Génève.

Links:
Human Rights Watch: “Cameroon: Killings, Destruction in Anglophone Regions, Government and Separatists Abuse Civilians”
Amnesty International: “Cameroon: A turn for the worse: Violence and human rights violations in Anglophone Cameroon”