‘Hoe meer mijnen je controleert, hoe meer winst voor jezelf’

Politici houden geweld rond goudmijnen Zimbabwe zelf in stand

Steve Aanu / Flickr (CC-BY-SA-2.0)

Amalgaam van kwik en goud.

De artisanale goudmijnsector in Zimbabwe zag afgelopen jaren een toename van geweld. Machetebendes maakten er al honderden dodelijke slachtoffers. Zimbabwaanse politici doen weinig tot niets om het geweld te stoppen. Dat blijkt uit onderzoek van de International Crisis Group (ICG).

Geweld in en rond mijnen was afgelopen jaren in sommige mijnregio’s van Zimbabwe al schering en inslag, maar de laatste jaren verspreidde het zich over het hele land. Een recent rapport van de International Crisis Group (ICG) toont aan hoe het geweld in de vele artisanale goudmijnen in Zimbabwe er toenam.

Het geweld wordt vaak door zogenaamde MaShurugwi of machetebendes gepleegd, met het doel artisanale mijnwerkers van goudertsen te beroven. Uit onderzoek van de middenveldorganisatie Centre for Natural Resource Governance (CNRG) in Zimbabwe blijkt bovendien dat sommige machetebendes beschermd worden door Zimbabwaanse politici. Die zouden de vruchten plukken dankzij de wetteloosheid rond het geweld van de bendes.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Dat is ook het geval bij de Jumbo Mine, in de Mazowe-vallei, zeggen getuigen aan CNRG. ‘Ze benaderen de mijnwerkers die op weg zijn naar buiten en stelen het gouderts om later te verwerken', vertelt één van hen. 'Als mensen zich proberen te verzetten en te verdedigen tegen zo’n diefstal, breekt geweld uit.’

‘Artisanale mijnwerkers in Zimbabwe worden voortdurend gecriminaliseerd door de overheid.’

Nadat het aantal gewelddadige macheteaanvallen in januari 2020 piekte, lanceerde de overheid een grote politieoperatie. Autoriteiten verrichtten sindsdien bijna 57.000 arrestaties. Alleen maakte de politie daarbij geen onderscheid tussen echte geweldplegers en artisanale mijnwerkers die zonder vergunning en dus illegaal werkten.

Dat is een groot deel van het probleem, zegt Piers Pigou van de International Crisis Group. ‘Een groot struikelblok voor artisanale mijnwerkers in Zimbabwe is het feit dat ze voortdurend worden gecriminaliseerd door de overheid.’

De mijnwerkers die vooral informeel werken, worden door de Zimbabwaanse overheid vaak beschuldigd van het geweld en de vele problemen binnen de mijnsector. Maar, zo stelt het ICG in haar rapport, in de praktijk ligt het sterk uitgeholde wetgevend kader aan de basis. Een kleine corrupte elite kan profiteren van een situatie van wetteloosheid en zich verrijken. Het gebrek aan politieke wil stelt meer dan een miljoen mijnwerkers bloot aan erbarmelijke werkomstandigheden, geweld, corruptie en straffeloosheid.

Artisanale mijnwerkers zijn niet officieel in dienst van een mijnbouwbedrijf. Bij artisanale mijnbouw komen geen machines kijken en gebeurt alles met de hand. Mijnbouw op kleine schaal maakt wel gebruik van machines, maar daar werken mijnwerkers nog steeds op zelfstandige basis.

Zowel artisanale als kleinschalige mijnbouw behoren tot de informele sector. Bij industriële mijnbouw worden er meestal zware machines gebruikt en wordt de mijn uitgebaat door een bedrijf met mijnwerkers in loondienst.

Politiek is koning

Het ICG spreekt over ‘een bloeiende politieke patronage-economie’ in Zimbabwe. Daarmee wordt bedoeld: een informeel systeem dat gebaseerd is op een ongelijke relatie tussen bijvoorbeeld een hooggeplaatste politicus en een lokale politiechef. De politicus verleent gunsten in ruil voor trouw of diensten van de politiechef. In Zimbwabwe worden zulke diensten vaak afgekocht met geld. De kleine politieke elite die bovenaan dat systeem staat heeft er alle voordeel bij dat dit informeel gehouden wordt.

Een Zimbabwaanse zakenman met de juiste politieke connecties is Kudakwashe Regimond Tagwirei. Algemeen wordt aangenomen dat Tagwirei sterke banden heeft met president Mnangagwa en andere prominente politici uit de leidende partij, de ZANU-PF. Tagwirei staat sinds augustus 2020 onder sancties van de VS.

Uit een recent artikel van Africa Intelligence blijkt dat hij betrokken is bij de nieuwe mijnbouwgigant van de Zimbabwaanse overheid. Kuvimba Mining House is het nieuwe, door de staat gecontroleerde, bedrijf dat is opgericht om de grootste mijnen van het land te coördineren en te renoveren. Ondanks de hoop op meer controleerbaarheid in de mijnsector lijken veel transacties van het bedrijf te leiden naar een dubieus persoon als Kuda Tagwirei.

‘Zo goed als elke hoge politicus in Zimbabwe heeft controle over een of meerdere mijnen.’

Aan dit soort patronage-economie is ook het toenemend geweld te linken, zegt Hugo Knoppert, coördinator bij Zimbabwe Europe Network. ‘Normaal is Zimbwabe relatief vredig maar de laatste tijd is dat minder het geval. Machetebendes staan vaak onder controle van de politieke elite die hun belangen willen verdedigen op de grond. Hoe meer mijnen je controleert, hoe meer winst je maakt voor jezelf.’

‘Het probleem is dat deze transacties plaatsvinden zonder transparantie. Je ziet dat er een voortdurende herverdeling van goudactiva is onder de Zimbabwaanse elite’, vertelt Piers Pigou. ‘President Mnangagwa heeft veel begunstigden die persoonlijk met hem verbonden zijn in het mijngebied van de Midlands.’

Hoe ver de connecties tussen gewelddadige bendes en politici op de politieke ladder gaan, daarover valt alleen te speculeren. Maar wat wel zeker is, vertelt CNRG-directeur Farai Maguwu, is dat ‘zo goed als elke hooggeplaatste politicus in Zimbabwe controle heeft over een of meerdere mijnen. Dit gaat gepaard met het stationeren van veiligheidsmachten rond die mijnen die grote schade aanrichten aan lokale gemeenschappen. Politici zijn actieve spelers in de mijnbouwsector en gebruiken geweld als afschrikmiddel om hun belangen te verdedigen.’

Daardoor krijgen artisanale mijnwerkers te maken met rechtstreeks geweld van de overheid. De regering in Zimbabwe zet grote politieacties op die gericht zijn tegen artisanale mijnwerkers, zoals de actie in januari 2020. Zulke acties gaan vaak gepaard met veel geweld. Zoals in november 2008 toen de regering soldaten stuurde naar Marange om de controle over de diamantvelden over te nemen. Volgens een rapport van Human Rights Watch werden daarbij meer dan 200 mensen gedood.

Net als in 2008 vonden eind 2019 en begin 2020 dergelijke operaties plaats als reactie op het toenemend geweld van machetebendes rond de goudmijnen. Het kwam daarbij tot gewelddadige aanvaringen tussen de Zimbabwean Police Force (ZPF) en die bendes. Maar bij de arrestaties maakt de ZPF geen onderscheid tussen geweldplegers en gewone artisanale mijnwerkers. Drama’s zoals in Marange in 2008 bleven tot nog toe uit, maar de actie wordt gezien als erg storend voor de lokale gemeenschappen en vreedzame artisanale mijnwerkers.

Een systeem gericht op smokkelen

Het politieke systeem, met die patronage-economie en het daaraan gelinkte geweld, wordt grotendeels mee in stand gehouden door de smokkelhandel. Alle goudproducenten, of ze nu artisanaal, kleinschalig of industrieel zijn, moeten volgens de wet verkopen aan de Reserve Bank of Zimbabwe. Maar die bank betaalt minder dan de internationale goudprijs en/of betaalt vaak te laat.

‘Ze houden alleen voor persoonlijk gewin een ​​corrupt systeem in stand.’

Daardoor zoeken goudproducenten vaak hun toevlucht tot de smokkelhandel. ‘We zien dat hoe groter het verschil tussen de prijs van de reservebank en de internationale goudprijs is, hoe groter de toename van de smokkelhandel in goud is’, laat Anouk Rigterink, onderzoeker bij het ICG, weten.

Het goud komt dus al snel terecht in de informele sector. ‘Wanneer het systeem grotendeels informeel is, heeft de corrupte politieke elite meer controle over het goud. Zij en hun netwerk kunnen dan massa’s geld verdienen door het goud te smokkelen. Ze houden puur voor persoonlijk gewin een ​​corrupt systeem in stand’, vertelt Farai Maguwu.

De verschillen tussen de goudimport in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en de formele goudexport vanuit Zimbabwe, toont aan dat dit systeem bestaat, stelt Piers Pigou. ‘Er is een enorme kloof tussen de hoeveelheid goud dat Zimbabwe formeel verlaat en de hoeveelheid goud dat door de VAE wordt geïmporteerd. We hebben het over tonnen goud, wat miljarden gemiste inkomsten betekent voor de Zimbabwaanse regering. Maar er is geen politieke wil om dit te veranderen, omdat die elite hier veel geld aan verdient.’

Volgens de ICG wordt zo elk jaar meer dan 1,5 miljard dollar aan goud uit Zimbabwe gesmokkeld. Zimbabwe heeft een enorme rijkdom aan extractieve grondstoffen zoals goud, diamanten, platina enzovoort. Toch, zegt het ICG-rapport, leeft 90 procent van de bevolking nog steeds onder de armoedegrens en heeft 60 procent voedselveiligheidsrisico’s.

Een uitweg?

Meer dan een miljoen Zimbabwanen zijn door de falende economie, klimaatverandering en de pandemie gedwongen tot kleinschalige en artisanale mijnbouw. ‘Soms is de stap snel gemaakt’, zegt Rigterink. ‘De economie in Zimbabwe is er heel slecht aan toe. Velen zien geen andere optie om in hun levensonderhoud te voorzien dan naar de goudmijnen te trekken.’ Daar gaan ze dan te werk zonder vergunning of wettelijk kader. Dat maakt hen uitermate kwetsbaar voor krachten van buitenaf. Zeker in een land waar corruptie zo wijdverbreid is.

In sommige gevallen liep iemand die betrokken is bij dat corrupte systeem al eens tegen de lamp. ‘Jammer dat Zimbabwe geen getuigenbeschermingsprogramma heeft, want zij zouden beschuldigingen tegen hoge ambtenaren heel reëel kunnen maken’, zegt Piers Pigou.

‘Het hele Afrikaanse continent is verwikkeld in een kapot systeem van grondstoffenextractie.’

Zij, dat is bijvoorbeel Henrietta Rushwaya, de voorzitster van de Zimbabwe Miners Federation. De politie van Zimbabwe arresteerde haar eind oktober omdat ze zes kilo goud het land probeerde uit te smokkelen. Ze werd opgepakt met het goud in haar tas terwijl ze incheckte voor een vlucht naar Dubai. De waarde van het goud werd geschat op ongeveer 310.000 euro. De Zimbabwe Miners Federation is de organisatie die kleinschalige mijnwerkers vertegenwoordigt in Zimbabwe.

Het Kimberley-proces is een multilateraal handelsregime dat in 2003 is opgesteld met het doel om conflictdiamanten uit de wereldwijde productieketen te houden. Het komt er op neer dat staten moeten waarborgen dat ingevoerde diamanten conflictvrij zijn.

‘Het hele Afrikaanse continent is verwikkeld in een kapot systeem van grondstoffenextracte’, zegt Maguwu. ‘Er zijn veel externe initiatieven zoals het Kimberley-proces (zie kader, red.) en programma’s opgezet door de OESO, de EU en de VS, maar wanneer de politieke wil in Zimbabwe zelf ontbreekt, is het moeilijk om verandering door te voeren.’

De regering mag dan wel de juiste dingen zeggen wat betreft hervormingen in de mijnsector, er gaapt een enorme kloof tussen wat gezegd en ter plaatse gedaan wordt. Artisanale mijnwerkers zijn een belangrijk electorale doelgroep voor de verkiezingen van 2023. Daarom wordt veel gepraat over de uitvoering van een mijnhervormingswet die al meer dan een decennium in de maak is. Of die hervormingswet er komt en echte verandering kan teweeg brengen, is op zijn zachtst gezegd twijfelachtig.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.