Deze Canadezen zien hun voedselbronnen slinken door de klimaatcrisis

In het uiterste noorden van Canada is de leefwijze van verschillende traditionele gemeenschappen in gevaar. Door de klimaatopwarming wordt hun voedselvoorziening alsmaar moeilijker én gevaarlijker, zo stelt een rapport dat Human Rights Watch in oktober publiceerde. Om dat probleem aan te pakken moet de Canadese overheid in de eerste plaats meer inspanningen leveren om haar klimaatafdruk te verkleinen.

Canada staat nog steeds stevig in de top 10 wat de uitstoot van broeikasgassen betreft. Het land heeft per hoofd een uitstoot die maar liefst drie tot vier keer zo hoog is als het mondiale gemiddelde. En die uitstoot neemt bovendien nog altijd toe.

Hoewel ze zelf geen grote uitstoters zijn, worden de zogenaamde traditionele gemeenschappen in het noorden van Canada het hardst getroffen door de klimaatcrisis. Dat blijkt uit een rapport dat mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) vorig jaar in oktober publiceerde. Het gaat, naast de Inuit en Métis, om de mensen die behoren tot de First Nations of Eerste Naties van Canada.

Het HRW-rapport toont aan dat de voedselbronnen van deze mensen schaarser worden door de stijgende temperaturen en alsmaar moeilijker te voorspellen weerpatronen. Daarnaast stijgen ook de kosten voor geïmporteerd voedsel.

Hierdoor komt niet alleen de voedselvoorziening van traditionele gemeenschappen in gevaar, maar ook hun cultuur. Nochtans hebben de gemeenschappen vaak zelf de kennis om de uitdagingen van de klimaatcrisis aan te gaan. Alleen: niemand wil naar ze luisteren.

Canada’s klimaatdoelstellingen

In 2019 kondigde de regering van premier Justin Trudeau aan dat Canada tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn. Toch is het vooralsnog niet helemaal duidelijk hoe het land dat doel zal halen. Canada ligt immers nu al niet op schema om zijn huidige doelen te halen.

Human Rights Watch meent bovendien dat de huidige klimaatdoelen niet voldoende zijn om de wereldwijde temperatuurstijging onder de 1,5 graden Celsius te houden, zoals afgesproken in het akkoord van Parijs.

Een studie die de Canadese overheid in 2019 liet uitvoeren, toont aan dat Canada gemiddeld dubbel zo snel opwarmt als de rest van de wereld. Voor het uiterste noorden van Canada is dat zelfs drie keer zo snel.

De gemiddelde temperatuur in het land is sinds 1948 jaarlijks met 1,7 graden Celsius gestegen, in het noorden zelfs met 2,3 graden Celsius. Ter vergelijking: de globale gemiddelde temperatuur is sinds 1948 met 0,8 graden Celsius gestegen.

De huidige klimaatdoelen zijn niet voldoende om de wereldwijde temperatuurstijging onder de 1,5 graden Celsius te houden.

De studie van de Canadese overheid voorspelt onder meer kortere sneeuw- en ijsseizoenen, krimpende gletsjers, dooiende permafrost, een stijgende zeespiegel en een verhoogd risico op zomerse watertekorten, extreme droogte, bosbranden en overstromingen.

Deze veranderingen zorgen er nu al voor dat bepaalde ecosystemen een kantelpunt bereiken. Sommige gevolgen dragen bovendien direct bij aan de uitstoot van broeikasgassen.

Door smeltende permafrost komen bijvoorbeeld grote hoeveelheden methaan en koolstofdioxide in de atmosfeer terecht. Ook toenemende bosbranden zorgen ervoor dat oude koolstofreservoirs, zoals de uitgestrekte taiga, netto gezien uitstoters worden.

Voedsel(on)zekerheid

De klimaatverandering heeft ingrijpende gevolgen voor de voedselzekerheid van traditionele gemeenschappen. Hiermee wordt doorgaans verwezen naar het vermogen om aan de specifieke voedingsbehoeften en voorkeuren van een bepaalde gemeenschap te voldoen.

Traditionele gemeenschappen kampen nu al vaker met voedselonzekerheid dan de rest van de Canadese bevolking. Uit cijfers van Statistics Canada blijkt dat 11,1 procent van de witte huishoudens voedselonzeker is. Voor traditionele gemeenschappen die in een reservaat leven loopt dat cijfer op tot 50,8 procent, terwijl 28,2 procent van wie niet in een reservaat leeft voedselonzeker is.

In British Columbia, Yukon en Ontario, de drie gebieden die Human Rights Watch onder de loep nam, wezen verschillende leden van traditionele gemeenschappen op een drastische vermindering van voedsel. Daarnaast vertelden ze dat het oogsten van planten en gewassen alsmaar moeilijker gaat, of zelfs ronduit gevaarlijk is geworden.

Voor hun voedselvoorziening zijn de gemeenschappen van oudsher afhankelijk van de jacht op dieren, zoals kariboes, elanden, ganzen, narwallen en zeehonden. Maar ook van visvangst en de oogst van bessen en planten.

De planten en dieren zijn niet alleen noodzakelijk voor de voedselvoorziening van de gemeenschappen, maar maken ook deel uit van hun cultuur. Dierenhuiden worden bijvoorbeeld gebruikt als materiaal voor kleding en gereedschap. Door de klimaatverandering staan zulke tradities en gebruiken nu op de helling.

Jacht op kariboes

Een van de gemeenschappen die Human Rights Watch bestudeerde, zijn de Vuntut Gwitchin First Nation in Old Crow, de meest noordelijke nederzetting in Yukon. Die kampen als geen ander met de gevolgen van de klimaatverandering.

De temperatuur in Old Crow steeg tussen 1948 en 2016 met maar liefst 3,5 graden Celsius, terwijl het landelijke gemiddelde ongeveer 1,7 graden Celsius was. Vooral tijdens de winter stelden de inwoners van Old Crow significant warmere temperaturen vast.

De Vuntut Gwitchin First Nation maken deel uit van de Gwitchin, een traditioneel volk dat leeft in het noordwesten van Canada en de Amerikaanse provincie Alaska. De Gwitchin jagen al duizenden jaren op stekelvarkenkariboes (Porcupine caribous in het Engels), waarvan het leefgebied zich uitstrekt over de Amerikaanse provincie Alaska en de Canadese provincie Yukon. Dat doen ze meestal ’s winters, wanneer de kariboes naar hun overwinteringsgebieden trekken.

In Yukon vonden in 2019 een half keer meer bosbranden plaats dan in het jaar voordien.

Nu er door de warmere temperaturen steeds meer struiken groeien in een gebied dat normaal gezien toendra is, schuiven de kariboes steeds noordelijker op. Door de oprukkende vegetatie raken de paden die de dieren gebruiken dichter begroeid. Dat zorgt ervoor dat ze korstmossen en grassen, hun belangrijkste voedselbron, moeilijker kunnen opgraven.

Wanneer kariboes hun migratiepatronen aanpassen en steeds noordelijker op zoek gaan naar voedsel, schuift ook het jachtgebied van de traditionele gemeenschappen mee op. Met alle gevolgen van dien.

In Yukon vonden in 2019 bovendien een half keer meer bosbranden plaats dan in het jaar voordien. De branden vernietigen de korstmossen, die doorgaans veertig tot vijftig jaar nodig hebben om zich te ontwikkelen. Als de frequentie en ernst van de bosbranden toenemen, dreigen de mossen zelfs voorgoed te verdwijnen.

Arctic National Wildlife Refuge

Het leefgebied van wilde dieren wordt ook steeds vaker bedreigd door grootschalige industriële ontginningsprojecten. Het Arctic National Wildlife Refuge bijvoorbeeld, een beschermd natuurreservaat in het noordoosten van Alaska, is ongeveer twee en een half keer zo groot is als België en herbergt een enorme diversiteit aan wilde dieren.

Eind vorig jaar wilde de regering-Trump echter een groot deel van dit gebied openstellen voor oliebedrijven. De omstreden veiling, die hij net voor het einde van zijn regeertermijn kon doordrukken, liep uiteindelijk uit op een sisser: slechts enkele kleinere bedrijven boden op de loten grond.

Dat is vooral goed nieuws voor de stekelvarkenkariboe, die elk jaar de oversteek maakt van zijn overwinteringsgebied naar de kustvlakte langs de Poolzee, om te kalveren. De oversteek is de langste landelijke migratieroute van eender welk dier en trekt ook elke lente en herfst voorbij het leefgebied van de Gwitchin.

Eind vorig jaar wilde Trump een groot deel van het Arctic National Widlife Refuge openstellen voor oliebedrijven.

Die route zou echter sterk verstoord kunnen worden door oliewinning in het gebied, wat op zijn beurt de jacht van de Gwitchin moeilijker zou maken.

Toen Trump zijn plannen kenbaar had gemaakt, dienden de regeringen van Yukon en de Northwest Territories, evenals verschillende organisaties van de Gwitchin, dan ook meteen een klacht in bij het Amerikaanse Bureau of Land Management, dat de licenties toekent. De Gwitchin vroegen onder andere bijkomende studies die de impact op hun jacht in kaart brengen.

Ze vallen daarbij steeds terug op het International Porcupine Caribou Agreement dat Canada en de VS in 1987 sloten. De overeenkomst hield onder andere in dat het Amerikaanse Bureau of Land Management traditionele gemeenschappen moet consulteren als het olie- en gasovereenkomsten afsluit die de migratie van kariboes of de oogst van planten en gewassen in gevaar brengen.

Jacht en visvangst

Daarnaast maken de extremere en moeilijker te voorspellen weerpatronen het alsmaar gevaarlijker om te vissen of te jagen. Volgens Dana Tizya-Tramm, leider van de Vuntut Gwitchin First Nation, moet de gemeenschap steeds langer wachten opdat het ijs dik genoeg is om netten uit te slaan om onder het ijs zalm te kunnen vangen.

De bewoners van Old Crow vertelden Human Rights Watch dat het ijs dunner is en de rivieren in de winter later bevriezen. ‘In 2018 was de rivier voor het eerst het hele jaar door open. Het aantal keren dat de rivier bevriest is dramatisch gedaald,’ stelt Darius Elias, die voor de regering van de Vuntut Gwitchin First Nation werkt.

Dat maakt niet alleen de visvangst moeilijker, ook voor boten is het steeds lastiger om door de ondiepe rivieren te varen.

Maar helemaal gevaarlijk wordt het natuurlijk als jagers zich over het ijs moeten wagen. Door de warmere temperaturen smelt het ijs sneller en vinden er steeds meer ongelukken plaats. Vooral voor wie zich met een sneeuwscooter verplaatst is het risico erg groot.

Sommige jagers grijpen daarom terug naar de hondenslee, omdat honden goed in staat zijn de gevaren te doorzien en zich niet snel op dunne ijslagen zullen wagen. Zeker in de noordelijke gebieden zijn eeuwenoude jachtgebieden daardoor steeds moeilijker bereikbaar.

Beperkte alternatieven voor traditionele voedselbronnen

Omdat de traditionele voedselvoorziening steeds moeilijker gaat, vullen verschillende gemeenschappen hun dieet aan met wat ze in de winkels kunnen kopen. In de verafgelegen nederzettingen in het noorden van Canada zijn die echter schaars. Dat heeft als gevolg dat gemeenschappen vaak ver moeten reizen voor dure producten.

Zeker voedingsmiddelen die voedzaam zijn, zoals vers fruit en groenten, zijn doorgaans een pak duurder dan minder gezonde alternatieven die langer bewaren.

In de gemeenschappen die Human Rights Watch bezocht, geven gezinnen een aanzienlijk groter percentage van hun inkomen uit aan gezond en voedzaam eten dan in zuidelijke of stedelijke gebieden. In Old Crow bijvoorbeeld, telt een gezin van vier personen ongeveer 41 procent van zijn maandbudget uit aan een gezond dieet. In de hoofdstad van Yukon, Whitehorse, is dat maar 17,5 procent.

Volgens Human Rights Watch zullen die hoge prijzen niet snel dalen. Niet alleen heeft de landbouwsector het steeds moeilijker door vaker voorkomende en intensere hittegolven, ook de transportkosten nemen toe.

Veel afgelegen gemeenschappen zoals Old Crow zijn enkel bereikbaar via winterwegen, die bestaan uit sneeuw en ijs. Door de warmere temperaturen zijn deze wegen minder stabiel of steeds later gebruiksklaar. Dat zorgt ervoor dat voorraden te laat of maar gedeeltelijk geleverd kunnen worden.

Sommige gemeenschappen nemen nu zelf de touwtjes in handen.

Door de kortere en warmere winters moeten reisroutes bovendien vaak aangepast worden, wat de kosten opdrijft of gemeenschappen dwingt gebruik te maken van luchttransport. En dat is een flink stuk duurder.

Daarnaast hebben de weinige winkels vaak een monopolie op de voedingsvoorziening in hun regio. Hierdoor kunnen ze hoge prijzen vragen. Om meer controle te hebben over hun voedselvoorziening nemen sommige gemeenschappen nu zelf de touwtjes in handen.

Het lokale bestuur van Old Crow richtte bijvoorbeeld een coöperatieve kruidenierswinkel op en sloot zich hiervoor aan bij Arctic Co-operatives Ltd., dat eigendom is van én gecontroleerd wordt door 32 coöperatieve bedrijven uit de provincies Nunavut, de Northwest Territories en Yukon. De bevoorrading van de nieuwe winkel doet het bestuur zo veel mogelijk in eigen beheer via een luchtvaartmaatschappij waar het zelf deels eigenaar van is.

Hoewel zulke initiatieven de gemeenschap onafhankelijker maken, kunnen ze het probleem van hoge kosten en het beperkte aanbod van geïmporteerde producten niet helemaal oplossen.

Impact op gezondheid en cultuur

De beperkte toegang tot gezonde voeding heeft volgens Human Rights Watch een ernstige impact op de gezondheid van de verschillende gemeenschappen. Vooral kinderen, ouderen en mensen met chronische ziekten worden hierdoor hard getroffen.

De grotere afhankelijkheid van minder gezonde voedingsmiddelen — vaak goedkoper en met een langere houdbaarheid — draagt volgens Human Rights Watch bij aan gezondheidsproblemen, zoals obesitas en diabetes. In combinatie met de slechte toegang tot de gezondheidszorg is dit behoorlijk zorgwekkend.

Dat het steeds moeilijker en gevaarlijker wordt om volgens oude gebruiken planten of bessen te oogsten, heeft als gevolg dat mensen minder tijd doorbrengen op het land. Dat is nochtans cruciaal om bepaalde kennis, zoals oogst- en jachttechnieken, verder te ontwikkelen en over te dragen van generatie op generatie.

De rol van de overheid

De Canadese regering nam intussen verschillende maatregelen om de voedselonzekerheid van traditionele gemeenschappen aan te pakken. Toch betrok ze tot nu toe nooit de traditionele bevolking op een zinvolle manier bij haar beleidsplannen.

In 2011 voerde de regering het federale ‘Nutrition North’-programma in. Hiermee wou ze voedselproducten die vanuit het zuiden van het land verscheept worden, betaalbaarder maken.

Nutrition North had weinig effect. Gezond geïmporteerd voedsel, in het bijzonder verse producten, bleef voor velen ontoegankelijk. In 2019 stuurde de regering het programma bij, maar het valt nog te bekijken of de wijzigingen ditmaal wél verandering zullen brengen.

Behalve subsidies moet de Canadese regering volgens het HRW-rapport vooral sterkere maatregelen nemen om haar uitstoot te verminderen. ‘Door zijn verplichtingen op het gebied van emissiereductie niet na te komen, draagt Canada bij aan de wereldwijde klimaatcrisis, die binnen zijn grenzen het hardst wordt gevoeld door inheemse mensen die van het land leven’, aldus Katharina Rall, milieuonderzoeker bij Human Rights Watch.

Noodzakelijk is dat ook de rol van traditionele kennis in de strijd tegen de klimaatopwarming erkend wordt. De inspraak van traditionele gemeenschappen in de aanpak van de klimaatcrisis is zelfs opgenomen in het akkoord van Parijs, zo benadrukt het rapport.

De federale koolstoftaks die Canada in 2019 lanceerde, is nog zo’n maatregel die niet per se doeltreffend is voor traditionele gemeenschappen. Het rapport toont aan hoe een dergelijke belasting waarschijnlijk de voedselprijzen voor afgelegen gemeenschappen juist opdrijft, en dus een onevenredige last legt op groepen die zelf de minste verantwoordelijkheid dragen voor het probleem.

De inspraak van traditionele gemeenschappen in de aanpak van de klimaatcrisis is opgenomen in het akkoord van Parijs

Op die manier lopen traditionele gemeenschappen het risico om dubbel getroffen te worden door de klimaatcrisis: voedselbronnen worden steeds schaarser, maar ook aangekocht voedsel wordt door de koolstoftaks steeds duurder.

Andere oplossingen?

Bij gebrek aan doeltreffende overheidsmaatregelen vallen sommige traditionele gemeenschappen terug op eigen netwerken om voedsel te verdelen onder de meest kwetsbare leden van de gemeenschap, of op hun traditionele kennis om bepaalde klimaatgerelateerde problemen aan te pakken, bijvoorbeeld het gebruik van hondensleeën.

Heel wat gemeenschappen zetten ook zelf stappen om over te schakelen naar hernieuwbare energie, en zo hun bijdrage aan de wereldwijde uitstoot te verminderen. In Old Crow begon het lokale bestuur met de ontwikkeling van het tot dusver grootste zonne-energieproject in Yukon.

De regering van de Vuntut Gwitchin First Nation lanceerde in de zomer van 2020 ook een project om het potentieel van windenergie te onderzoeken, en zo in de wintermaanden de vraag naar elektriciteit in Old Crow op te vangen.

Maar er is meer nodig. ‘Als Canada zijn inspanningen om de uitstoot te verminderen niet dringend opdrijft, zal het de wereldwijde klimaatcrisis, die al een buitenproportioneel effect heeft op de First Nations, blijven voeden’, aldus Rall.