Lokale verkiezingen in Polen

Poolse regeringspartij krijgt klappen, maar kan de oppositie haar ook verslaan?

Silar (CC BY-SA 4.0)

PiS werd openlijk gesteund door de invloedrijke katholieke kerk en radio Maryja. dat kon echter niet verhinderen dat de regering van PiS achteruit gaat.

De recente lokale verkiezingen in Polen (de eerste ronde vond plaats op 21 oktober) waren de eerste verkiezingen sinds de klinkende overwinning van het populistische PiS (Recht en Rechtvaardigheid) in 2015. Alle ogen gericht op Polen, dus. En wat blijkt? Er komen barsten in de burcht van PiS. Verliest de partij straks zijn absolute meerderheid en is er weer hoop voor de liberale en linkse oppositie? Er duikt al een nieuwe naam aan de horizon op: Robert Biedroń, een populaire openlijk homoseksuele burgemeester die premier wil worden.

Een tegen allen

Recht en Rechtvaardigheid (PiS) verliest fors. Ze blijven met stip de grootste partij van het land, maar in vergelijking met de parlementaire uitslagen in het najaar van 2015 verliezen ze 4,5% van de stemmen, van 37,5% naar 33%. Dit moet zeker met een flinke korrel zout genomen worden, omdat het om andere kieskringen gaat en lokale omstandigheden meespelen.

De liberale opossitie behaalt geen grote overwinning, maar wel voldoende om de meerderheid van de regering te kelderen.

Toch duidt dit resultaat op een duidelijke kentering: de meeste peilingen wezen net op winst voor de regering, waar ze regelmatig de kaap van de 40% wist te ronden. De liberale oppositie – de twee grootste oppositiepartijen Burgerplatform (de partij van Donald Tusk) en Nowoczesna die samen naar de kiezer trokken onder de naam Burgercoalitie – haalt 26,7%. Geen grote overwinning, maar wel voldoende om de meerderheid van de regering te kelderen.

Nochtans haalde PiS de afgelopen drie jaar echt alles uit de kast: ze voerden een ware propagandaoorlog tegen de voltallige oppositie, zetten het staatsapparaat naar hun hand door partijgetrouwen te benoemen in instellingen en overheidsbedrijven, en vormden de ooit prestigieuze openbare omroep TVP om tot een propagandakanaal voor de regering.

Ze werden openlijk gesteund door de invloedrijke Katholieke Kerk en Radio Maryja, en voerden in diezelfde periode ook een reeks populaire sociale programma’s door die het inkomen van het modale gezin gevoelig deden stijgen. Al die “inspanningen” verhinderen niet dat de regering van PiS achteruit gaat. Als die tendens zich doorzet bij de parlementaire verkiezingen in 2019 is PiS haar meerderheid kwijt.

Konstytucja

Het feit dat de regering besloot om op ongrondwettelijke manier juridische hervormingen door te voeren, en daarna ook elke kritiek op die hervormingen hardhandig af te wijzen, heeft ervoor gezorgd dat haar legitimiteit drastisch ondermijnd is.

De bulldozer-strategie van de regering heeft er dan ook vooral voor gezorgd dat de oppositie zich steeds meer verenigde en dat geen enkele andere partij nog samen wil werken met PiS.

In tegenstelling tot Hongarije, waar de regerende Fidesz-partij een tweederde meerderheid in het parlement had toen het de Hongaarse grondwet aanpaste, heeft PiS slechts een parlementaire meerderheid van drie zetels. De bulldozer-strategie van de regering heeft er dan ook vooral voor gezorgd dat de oppositie zich steeds meer verenigde en dat geen enkele andere partij nog samen wil werken met PiS.

En dat zorgt voor problemen. Bij deze lokale verkiezingen is PiS de grootste partij geworden in een meerderheid van de zestien regio’s, maar zal ze waarschijnlijk in de meeste gevallen opnieuw in de oppositie belanden. De partij vreest zo’n scenario op nationaal niveau: als ze haar parlementaire meerderheid kwijtspeelt, is de kans groot dat ze weggestemd zal worden door de voltallige oppositie.

Linkse oppositie: onbestaand?

Toch wil dat niet zeggen dat die oppositie dan meteen aan de macht komt: met de huidige cijfers zou een coalitie tussen Burgerplatform, Nowoczesna, de Poolse Volkspartij en de sociaaldemocratische SLD met moeite een nipte meerderheid halen. Het is daarbij ook maar de vraag of zo’n coalitie van de verenigde oppositie het lang uit zou houden zonder verbindend politiek programma.

De zwakte van de oppositie maakt het daarom des te opmerkelijker dat Recht en Rechtvaardigheid het zo relatief slecht deed. De oppositie kenmerkt zich vandaag vooral door middelmatigheid, gebrek aan visie, en een gebrek aan antwoorden op de sociale problemen waar de regering wél een antwoord op biedt met haar sociale programma’s.

De linkse oppositie is er het slechtst aan toe. Dat er nood is aan meer eenheid op links, maakten deze lokale verkiezingen opnieuw pijnlijk duidelijk. De sociaaldemocratische SLD strandde nationaal op 6,6% — fel onder de peilingen amper boven de kiesdrempel van 5%. De links-radicale partij Razem (Samen) haalde amper 1,4% en de Poolse Groenen zelfs maar 1%. Samen halen de drie partijen amper 9% van de stemmen, waardoor ze politiek irrelevant zijn en amper vertegenwoordigers leveren. In het Poolse parlement zetelen sinds 2015 zelfs geen enkele linkse partijen meer.

Robert Biedroń: de Poolse Macron?

Maar er is licht aan de linkse horizon: Robert Biedroń. Al vier jaar is deze openlijk homoseksuele politicus erg geliefd is als burgemeester van de kleine stad Słupsk. Hij kondigde in september aan zich niet opnieuw verkiesbaar te stellen voor deze lokale verkiezingen. De reden daarvoor was duidelijk: in februari 2019 wil Biedroń een nieuwe progressieve beweging lanceren, met het oog op de Europese verkiezingen in mei en de nationale verkiezingen in oktober.

Kuba Bożanowski (CC BY 2.0)

Steeds meer stemmen in het publieke debat zeggen dat Biedroń de enige is die het potentieel heeft om de linkerzijde achter zich te scharen en te verenigen.

Na de vernietigende verkiezingsnederlaag van de sociaaldemocratische SLD in 2015 en het falen van de links-radicale afscheuring Razem, gaan er steeds meer stemmen op in het publieke debat die zeggen dat Biedroń de enige is die het potentieel heeft om de linkerzijde achter zich te scharen en te verenigen.

Biedroń leverde al een blijvende bijdrage aan de linkerzijde door in 2001 als 25-jarige activist Campagne tegen Homofobie op te richten, een LGBTQ-organisatie die strijd tegen homofobie en voor gelijke rechten. De LGBTQ-beweging in Polen is vandaag een van de sterkste sociale bewegingen. Dat activisme leidde hem tot een parlementair mandaat in 2011 voor een centrumlinkse partij en daarna tot het burgemeesterschap in Słupsk.

Het feit dat Biedroń erin slaagde om te winnen in een kleine stad als Słupsk, in een land waarin de conservatieve moraal van de Katholieke Kerk nog steeds domineert, en zich een competente bestuurder bewees, geeft hem in de ogen van links een bijna ontastbaar aura.

Zo slaagt Biedroń in het onmogelijke: gezien worden als een progressief politicus met duidelijke principes, maar tegelijkertijd ook als iemand die boven de dagdagelijkse politieke gevechten staat. Het leverde Biedroń vergelijkingen op met de Franse president Emmanuel Macron in de internationale pers, al lijken die vergelijken eerder gebaseerd op oppervlakkige gelijkenissen dan politieke visie.

Bij Biedroń gaat het niet enkel om de verdediging van de status quo, aangezien die al doorbroken is door de verkiezingsoverwinning van PiS. In plaats daarvan gaat het hem om constructieve antwoorden te vinden op de structurele tekortkomingen van het land na de transitie van communisme naar een markteconomie.

Biedrón zoekt manieren om de sociale ongelijkheid te temperen zonder de democratische instellingen van het land te verzwakken.

Net zoals de regering kijkt Biedroń daarvoor naar herverdeling en voor het temperen van sociale ongelijkheid, maar zoekt hij manieren om dat te doen zonder de democratische instellingen van het land te verzwakken. Dat koppelt hij aan een emancipatorische politiek, waarin de strijd om vrouwen- en LGBTQ-rechten centraal staat, en een wereldbeeld waarin Polen terug een centrale rol speelt in de Europese Unie. Zijn retoriek en zijn presidentieel voorkomen, doen dan ook eerder denken aan de voormalige Duitse bondskanselier Willy Brandt dan aan de huidige Franse president.

In september kondigde Biedroń aan dat hij de ambitie had om premier van het land te worden, maar het is nog niet duidelijk hoe hij die ambitie waar zou kunnen maken. Op dit moment haalt zijn beweging 8% in de peilingen. Daarmee zou ze meteen de grootste op links worden, maar dat staat mijlenver af van regeringsdeelname, laat staan de premier te leveren.

Het lijkt realistischer dat in 2019 met zijn beweging deelneemt aan de parlementsverkiezingen, enkele verkozenen haalt, en dan probeert om een linkse coalitie te bouwen die hem kan steunen in de presidentsverkiezingen in 2020.

Het is weinig zinvol om twee jaar op voorhand te speculeren over hoe waarschijnlijk het is dat Biedroń president kan worden, maar het feit dat peilingen hem consistent derde plaatsen in de eerste ronde met ruwweg 15-19% van de stemmen (amper 2% verwijderd van Donald Tusk), toont aan dat de kandidatuur van Biedroń wel leeft onder mogelijke kiezers.

In ieder geval is het een vaak gehoorde verzuchting dat de huidige leiders van zowel links als het politieke centrum volstrekt incompetent zijn. Dat laat een grote politieke ruimte over voor een meer presidentieel ogende kandidaat als Biedroń.

Lichtpunten

Er zijn nog meer lichtpunten voor de oppositie. Kandidaten van de liberale Burgercoalitie en onafhankelijke kandidaten worden de grootste in de grote steden, tegen alle verwachtingen in. In vele gevallen zelfs met een absolute meerderheid. Warschau: Rafał Trzaskowski met 56%. Łódz: Hanna Zdanowska met 70%. Poznań: Jacek Jaśkowiak met 56%.

Kandidaten van PiS slagen er met moeite in om meer dan 30% te halen. PiS lijkt dus te plafonneren rond de 30%. Een mooi resultaat, maar volstrekt waardeloos als geen enkele andere partij nog met je wil samenwerken.

Hierbij rijst de vraag hoe het komt dat de liberale kandidaten in de steden het zoveel beter deden dan hun partijen tijdens nationale verkiezingen. Hun lokale kandidaten zijn erin geslaagd om een antwoord te formuleren op de sociale programma’s van de PiS-regering, in tegenstelling tot de nationale leiding van hun partijen. Trzaskowski wil in Warschau nieuwe sociale programma’s lanceren die de sociaaldemocraten doen blozen.

Op die manier slaagde de oppositie erin om de voedingsbodem voor de populariteit van de regering voor een belangrijk deel weg te nemen – iets waar de nationale partijen tot nu toe niet in geslaagd zijn.

Terwijl PiS in de kleine gemeenten vlot meer dan 40% van de stemmen haalt en de Burgercoalitie naar derde plaats herleidt, is het beeld in de grote steden precies omgekeerd.

Tegelijkertijd zijn de grote steden ook een stuk diverser en toleranter dan kleinere plaatsen, waardoor het conservatieve en religieuze wereldbeeld van PiS ook veel minder weerklank vindt. De cijfers spreken hierin boekdelen: terwijl PiS in de kleine gemeenten vlot meer dan 40% van de stemmen haalt en de Burgercoalitie naar derde plaats herleidt, is het beeld in de grote steden precies omgekeerd. In die laatste is het net de Burgercoalitie die meer dan 40% haalt, terwijl PiS met moeite de kaap van de 20% kan ronden.

Het is een tendens die in andere landen ook op te merken is: kleinere steden en gemeenten zien een enorme uittocht naar de grotere steden en raken economisch ook steeds meer achterop. De grote steden gaan vooruit, maar slagen er niet meer in om die kleinere steden en gemeenten mee te trekken. Die verdeeldheid vertaald zich ook in Polen in een bitse politieke strijd.

2019: Pools verkiezingsjaar

De eerste ronde van de lokale verkiezingen heeft alvast de toon gezet voor het komende Poolse verkiezingsjaar 2019: in mei de Europese verkiezingen plaats en in oktober nieuwe parlementsverkiezingen. Hoe deze lokale verkiezingsresultaten de interne politiek van PiS zullen beïnvloeden, blijft nog koffiedik kijken is.

Partijvoorzitter Jarosław Kaczyński is de architect van de verkiezingsoverwinningen in 2015 en de harde koers van de partij, maar al enkele maanden kampt hij met een onbekende ziekte die hem veel minder zichtbaar maakt. In dat vacuum probeert de huidige premier Mateusz Morawiecki om het imago van de partij opnieuw op te bouwen door een iets meer gematigde koers te varen, die er vooral op gericht is op het economisch succes van de voorbij jaren te vrijwaren en meer buitenlandse investeringen aan te trekken.

De Poolse regering van Beata Szydło.bij haar aantreden in 2015. Rechts naast Szydło de huidige premier, Jaroslaw Morawiecki.

Onder investeerders en kredietbeoordelaars werpt die koers vruchten af, met onder andere FTSE Russell die het land opwaardeerde naar de status van een developed market. Maar de pogingen tot een meer gematigd discours worden steeds opnieuw ondermijnd door Morawiecki’s eigen regering, die onverstoorbaar verdergaat met haar propagandaoorlog, zuivering van de instellingen en controversiële juridische hervormingen die de Europese waarden van de rechtsstaat schenden.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Als de resultaten va de lokale verkiezingen zich herhalen in het najaar van 2019 dreigt de onbestuurbaarheid, zoals in de jaren 1993 – 1995 of 1997 – 2001, waarbij premiers elkaar blijven opvolgen zonder enig coherent beleid. In het meest realistische scenario kan de oppositie de regering wel wegstemmen, maar zal het moeilijk worden om een duurzame coalitie op de been te brengen die een andere koers kan uittekenen voor het land.

Ze biedt geen coherent antwoord op de sociale en economische problemen van het land, en lijkt vooral terug te willen naar hoe het land was voor de verkiezingen in 2015. Of misschien blijkt dat wel de politieke kans voor Robert Biedroń en zijn beweging om het politieke debat te hertekenen en een nieuw tijdperk in te luiden.

Update 5 november. Op zondag 4 november vond de tweede ronde van de lokale verkiezingen in Polen plaats. De resultaten van de eerste ronde worden herhaald in steden als Kraków en Gdańsk. Oppositiekandidaten en zittende burgemeesters wonnen met 65 procent, PiS plafonneert rond de 30 tot 35 procent. In de eerste ronde behaalden de oppositiekandidaten al meer dan 50 procent van de stemmen in Warschau, Lodz, Poznan, Lublin en Wroclaw. De liberale oppositie in Polen zal dus de meeste grote steden van het land controleren, de conservatieve regeringspartij geen enkele.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.