Klap van 11 september nog niet verteerd

De aanslagen van 11 september kwamen met enige vertraging ook hard aan in
Saudi-Arabië. Aanvankelijke theorieën over een complot van Amerikaanse
extremisten of een poging van de Israëlische geheime dienst om de VS de
bruggen te doen opblazen met de Arabische wereld, werden schoorvoetend
terzijde geschoven toen bleek dat 15 van de 19 kapers de Saudische
nationaliteit hadden. Intussen werden in Saudi-Arabië zelf al honderden
al-Qaeda-activisten gearresteerd.

11 september is voor het Saudische regime uitgelopen op een moeilijke
evenwichtsoefening. De machthebbers in Riyad hebben er alle belang bij
extremistische groepen die zich tot een tegenmacht zouden kunnen ontwikkelen
onder de knoet te houden, maar daarbij moeten ze opletten de religieuze
elite en de Saudische bevolking niet voor het hoofd te stoten. Veel Saudi’s
vinden dat geen echte moslim achter de aanslagen kan zitten waarbij zoveel
onschuldige slachtoffers vielen, maar tegelijk blijkt volgens
opiniepeilingen 95 procent van de jonge, gestudeerde Saudi’s begrip op te
brengen voor de zaak van Bin Laden tegen de VS. Velen vinden dat de
Amerikanen hun verdiende loon hebben gekregen nadat ze steeds weer partij
hebben gekozen voor het joodse kamp in het conflict tussen Israël en de
Palestijnen. De Saudische regering wil daarom in elk geval niet de indruk
wekken de extremistische moslims in het land onder druk van de VS het vuur
aan de schenen te leggen.

Een tweede spanningsveld is de relatie tussen Saudi-Arabië en de rest van de
Arabische wereld. Het land geniet als behoeder van de heilige steden Mekka
en Medina een bijzonder prestige in de Arabische wereld. Maar het langjarige
bondgenootschap met de VS en vooral de Amerikaanse militaire aanwezigheid in
het land sinds de Golfoorlog hebben dat imago veel van zijn glans ontnomen.

En dan is er de moeilijke relatie met de VS. Veel Amerikanen rekenen de
Saudi’s al ronduit bij de vijanden van de VS. Ze wijzen op de
fundamentalistische inslag van de Saudische vorm van de islam, het
wahabisme. De wahabitische leer - die ook door Osama bin Laden wordt
aangehangen - is in elk geval uitgesproken rigide en conservatief. Vrouwen
in wahabitische gebieden kunnen bijvoorbeeld nauwelijks aan het openbaar
leven deelnemen. Langs Saudische kant is de liefde ook sterk bekoeld. Veel
Saudische dissidenten willen dat alle Amerikaanse troepen uit hun land
worden weggetrokken - ze vinden het vernederend dat de islamitische
heiligdommen blijkbaar niet door islamitische strijders kunnen worden
bewaakt. Sommige Saudische geestelijken hebben ook al fatwa’s uitgevaardigd
tegen de VS en Groot-Brittannië omwille van hun bombardementen van de
moslimbevolking in Afghanistan. Een eventuele oorlog tegen Irak zou die
animositeit nog sterk doen toenemen.

Maar kroonprins Abdullah, door de ziekte van koning Fahd de feitelijke
machthebber, heeft de geestelijken in het land opgeroepen hun anti-Westerse
preken te matigen en de aanslagen van 11 september te veroordelen. En zelfs
Sjeik Abdul Aziz Al Sjeik, de hoogste geestelijke in het koninkrijk, heeft
de lesgevers in koranscholen op het hart gedrukt hun leerlingen weg te
houden van het militantisme. Volgens hem staat de islam voor gematigdheid
en vrede.

Het Saudische regime lijkt ervan uit te gaan dat oplapwerk niet voldoende
is - er is een hervormingsprogramma in gang gezet dat waarnemers van de ene
verbazing in de andere doet vallen. De regering heeft bijvoorbeeld werk
gemaakt van wetten die witwaspraktijken aan banden leggen en op die manier
extremisten op zwart zaad zetten. Dissidenten kunnen ook steeds meer voor
hun mening uitkomen - via de media en in gesprekken met ministers krijgen ze
de laatste tijde de kans hun ideeën over het koningshuis en de islam uiteen
te zetten. Sommige Saudische machthebbers lijken het eens met de stelling
dat een gebrek aan vrije meningsuiting het extremisme in de hand werkt. Maar
de hervormingen roepen ook tegenstellingen op binnen de regering, tussen
hardliners als minister van Defensie Sultan en minister van Binnenlandse
Zaken Nayef en de meer gematigde kroonprins Abdullah. Die spanningen zouden
uit de hand kunnen lopen als de koning Fahd sterft en zijn opvolging moet
worden geregeld.

De sombere economische vooruitzichten - de Saudische bevolking blijft sterk
aangroeien terwijl de olie-inkomsten dalen - maken alles er niet eenvoudiger
op. En de extremistische dreiging lijkt verre van bezworen. In juni
arresteerde de Saudische politie een tiental al-Qaedastrijders die een raket
hadden afgevuurd op een Amerikaans vliegtuig in de buurt van Riyad. Met
nieuwe aanslagen wordt gerekend. Er gaan ook geruchten dat de ordediensten
in Sakaka en Mekka betogingen voor bin Laden uiteen hebben moeten slaan.

N.