Reyna Rodriguez Palacios: 'Armoede, drugs en alcohol zetten de deur open voor geweld op vrouwen'

Het meeste geweld op vrouwen speelt zich af binnen de familie. Wat is er aan de hand?

De meeste vrouwen worden inderdaad thuis het slachtoffer van het geweld van hun partner. Alleen al van januari tot september dit jaar werden in Nicaragua vierenzestig vrouwen vermoord, allemaal thuis door hun man. Zulke misdaden laten een diepe indruk na in de samenleving want de manier waarop die vrouwen om het leven komen is vaak verbijsterend. Als vrouwenorganisatie willen we dit aanklagen en willen we vragen dat de staat ook meer aandacht zou besteden aan dit probleem. Het gaat eigenlijk om feminicide , de typische vrouwenmoorden.

Heeft dit geweld zijn wortels in de cultuur of is het een gevolg van de armoede?

Ik denk dat het te maken heeft met onze geschiedenis. De zeven plagen van Egypte zijn over ons gekomen. Nicaragua is een land dat op alle mogelijke manieren getroffen is: aardbevingen, zeebevingen, burgeroorlogen. Die hebben mensen getekend. Onder de zestien jaar liberaal bewind (1990-2007) is de sociale situatie van het land er niet op verbeterd. Er kwam wel een bepaalde vorm van ontwikkeling. Er werden wegen aangelegd, er werd geïnvesteerd in infrastructuur. Maar sociale investeringen in de scholen, in de leerkrachten, in de gezondheidszorg, in de politie, bleven achterwege. Een echte kapitalistische ontwikkeling. De huidige regering heeft opnieuw werk gemaakt van de alfabetisering en ook op vlak van gezondheidszorg gebeurt er veel, met de steun van Cuba. Ook de internationale samenwerking is sterk verminderd. En een groot deel van de vrijhandelszones werden opgedoekt, er resten nog zo’n tiental. Het was een grote vergissing van de regering om zoveel vrijhandelszones tegelijk te sluiten. De zeven vrijhandelszones van Ciudad Sandino zorgden voor zesduizend arbeidsplaatsen. Die zijn vandaag allemaal verdwenen.

Is er een sociale opvang hiervoor?

Neen, de sociale problemen zijn gegroeid, samen met de armoede. Prostitutie en mensenhandel zijn spectaculair gestegen. Het leven is hard geworden. Mensen overleven dankzij de drugshandel. Die heeft postgevat op elke hoek van de straat. Iedereen heeft wel een vriend die drugs verkoopt. Het is dagelijks brood in de wijk. Ook het alcoholisme neemt toe. Zowel de alcohol als de drugs doen de verkrachtingen van jonge meisjes en kinderen toenemen. En dan is er nog de uitzonderlijke regenval . Toen ik naar hier vertrok, stond een pond bonen aan 12 cordobas. Een tijdje geleden nog aan 7. Een groot deel van de productie is verloren gegaan. Het beleid heeft een heel belangrijke verantwoordelijkheid in die armoede, maar ook het klimaat speelt ons parten en brengt de economie klappen toe. We vechten tegen een chaotische situatie en dat heeft zijn weerslag op de sociale strijd. Heel vaak nodig je de mensen uit op een voordracht maar dan zeggen ze “en wie zorgt er voor het geld in het laadje”?

Centraal-Amerika heeft ook altijd een sterk machistische cultuur gekend.

Nicaragua is historisch gekenmerkt door een patriarchale cultuur die ook de dictatuur mogelijk maakte. De revolutie van 1979 heeft daar verandering in gebracht met een grondwet die een nieuwe visie vertolkt. Die heeft het over gelijke participatie van vrouwen en mannen. In de praktijk is daar echter weinig van terug te vinden. Die politieke grondwet heeft de deur wel open gezet om vrouwen hun rechten te geven, maar het is een permanente strijd om die af te dwingen. Sinds 1994 hebben de vrouwen- en andere sociale organisaties in Nicaragua zich gewijd aan het probleem van het geweld en dat is ook niet zonder resultaat geweest.

Wat heeft die inzet opgeleverd?

Er is inmiddels een wet over burgerparticipatie, al moet de regelgeving daarover nog geconcretiseerd worden. Er is het Nationaal Plan tegen het Geweld, waar de afgelopen drie jaar over het hele land hard aan gewerkt is, met de medewerking van een hele waaier organisaties van het middenveld. Hiervoor kwam er internationale ondersteuning maar de staat zelf heeft hiervoor nog geen budget vrijgemaakt. De samenwerking met de politie om op te treden bij geweld tegen vrouwen is verbeterd. Onder impuls van onze vrouwenwerking is de wet 230 uit de bus gekomen, die ook in de strafwet geïntegreerd werd. Die wet omschrijft het intrafamiliaal geweld met strafmaatregelen voor de overtreder en celstraffen tot 30 jaar. Vroeger waren de sancties niet echt zwaar. Om de wet 230 te verkrijgen moesten we 200.000 handtekeningen verzamelen.

Is de vrouw in Nicaragua er vandaag slechter aan toe dan in de periode van de vroegere Sandinistische revolutie (1979-1990)?

De meeste vrouwen in onze vrouwenbeweging hebben actief deelgenomen aan de revolutie en je kan zeggen dat die geschiedenis ons getekend heeft. Die revolutie is van fundamenteel belang geweest, omdat ze op sociaal vlak radicale transformaties gerealiseerd heeft. De alfabetiseringscampagne die toen op gang kwam, was fantastisch. Maar anno 2010 is de sfeer onder de regering Ortega totaal anders. Er is inmiddels ook zestien jaar neoliberaal bewind overheen gegaan (1991-2006). In die periode hebben we een harde strijd geleverd voor sociale kwesties.

In welke zin verschilt het huidige presidentschap van Daniel Ortega van zijn eerste periode als Sandinistisch president (1979-1990)?

Neem de kwestie van abortus. We hebben hierover al heel veel campagne gevoerd want het gaat om een mensenrecht dat we vroeger wel hadden. Bij vorige verkiezingen in 2006 hebben zowel links als rechts een pact bezegeld met de kerk om de legalisering tegen te houden. President Ortega en zijn vrouw Rosario Murillo, die het land besturen, hebben zich laten leiden door het religieuze fundamentalisme van de kerk. En die mengt zich heel verregaand in de levensstijl van de mensen, in de seksualiteit en reproductieve rechten van de mensen. Dat betekent een zware terugval voor de vrouwenbeweging. Het religieus fundamentalisme maakt mensen onwetend en bijgelovig en doet hen een reële kijk op het probleem verliezen. In die zin hebben we zaken ingeleverd tegenover 1979. Het opmerkelijke is dat we ook kracht putten uit dat fenomeen. We blijven op de barricade. Soms eerder verdoken en met de nodige afstand ten opzichte van de regering, soms door te participeren maar dan wel op een manier waarbij we rechtuit voor onze mening opkomen.

President Ortega en zijn vrouw Rosario Murillo, die het land besturen, hebben zich laten leiden door het religieuze fundamentalisme van de kerk. En die mengt zich heel verregaand in de levensstijl van de mensen, in de seksualiteit en reproductieve rechten van de mensen.

De mensen hebben geleerd hun stem te verheffen?

Absoluut. Op ditogenblik gaat onze strijd vooral om het behouden wat we in het verleden bereikt hebben. Het is een strijd tegen de terugval. Een strijd tegen een visie op de vrouw als naïef en onwetend want dat zijn we niet. Wij hebben onze rechten en willen die verdedigen. Wij hebben daarvoor gevochten, niemand heeft ons die cadeau gedaan. Wij zijn altijd kritisch geweest tegenover de staat, tot op vandaag, net zoals tijdens de zestien jaar neoliberaal beleid. Tot nog toe zijn we hiervoor niet gevangen gezet. Als ze ons willen gevangen zetten, dan moeten ze dat maar doen.De vrouwenbeweging in Nicaragua is een zeer strijdlustige beweging, sterk georganiseerd en met een duidelijke visie en positionering.

U had het over abortus. Ook tienerzwangerschappenkomen frequent voor.

Het geval van Rosita, een meisje van 9 die zwanger geraakte, kreeg internationale weerklank. Het is een zeer droef verhaal. Het kind wist totaal niet wat er in haar lichaam omging, ze dacht dat er een dier in haar buik zat. Het was triestig om het meisje en haar ouders te horen. De regering probeerde het geval te verbergen en wilde absoluut geen abortus toelaten. Maar vrouwen zijn excellent in samenzwering. Een paar vrouwen hebben ervoor gezorgd dat het meisje in Costa Rica een abortus kon laten doen. Wij hebben ons netwerk, vanuit onze jarenlange politieke en sociale strijd. De vrouwenbeweging heeft hierover een nationaal debat georganiseerd en we hebben veel steun gekregen voor onze standpunten vanuit de hele samenleving.

Was dit kind slachtoffer van intrafamiliaal geweld?

Het meisje was zwanger geraakt terwijl de ouders naar Costa Rica gemigreerd waren om werk te zoeken, zoals zoveel Nicaraguanen. 800.000 Nicaraguanen leven in het buitenland, op zoek naar werk. Het had te maken met de sociaal economische situatie van het land en de groeiende armoede. De situatie in Nicaragua is steeds meer chaotisch. Er gebeuren zoveel misbruiken met kinderen en jongeren omdat de ouders migreerden. Volgens de wetten van de staat moeten meisjes die slachtoffer zijn van verkrachting, de baby effectief op de wereld zetten. Wij willen in zulke situaties tussenkomen, voor ons is dat een onderdeel van onze strijd. Wanneer vrouwen abortus willen, zullen ze uitwegen blijven zoeken. Maar vaak zijn daar grote risico’s voor de gezondheid aan verbonden.

Is het ook geen kwestie van opvoeding?

Tijdens de regering van Bolaños (2002-2007)is er een handboek over seksuele en reproductieve rechten opgesteld, speciaal voor de middelbare scholen, waarin het VN-Ontwikkelingsprogramma miljoenen dollar geïnvesteerd heeft. Dat handboek is opgeborgen, de kerk heeft het gebruik ervan verboden. Het is in de scholen verboden seksuele opvoeding te geven. Maar aan de basis hebben wij, vrouwen, onze persoonlijke netwerken. We kunnen afspraken maken met de leerkrachten en zo toch ons ding doen. Immers, in de tijd van de neoliberale regering van Bolaños hebben wij de leerkrachten gesteund in hun strijd tegen het regime. Op verschillende vlakken is de klok vandaag teruggeschroefd, maar daar komt verzet tegen. Er is echte solidariteit.

De kracht van de vrouwenorganisaties betekent echt wel iets in die context.

In Esteli wilde men vorig jaar een vrouw die abortus had gepleegd, gevangen zetten. We zijn tussengekomen en hebben een mars georganiseerd van Managua naar Esteli, om te voorkomen dat die vrouw de gevangenis zou invliegen. We hebben toen gezegd: “Duizenden vrouwen hier passen abortus toe. Ga je die allemaal gevangen zetten?” We eisten dat de aanklacht tegen die vrouw ook elders zou onderzocht worden op haar rechtsgeldigheid. Uiteindelijk is die vrouw vrijgelaten.

Is Rosario Murillo, de presidentsvrouw, geen bondgenote van de vrouwenbeweging?

Totaal niet. Ik zou haar liever in de gevangenis zien. Heel ons doen en laten is in kaart gebracht, welke ngo’s ons steunen, welke niet. Men heeft ons willen omkopen, willen gevangen zetten. Maar onze strijd is een historische strijd, ook op persoonlijk en spiritueel vlak. Wij zijn strijdvaardig.

Er is blijkbaar wel een grote samenwerking tussen de organisaties?

Niet echt. Er zijn ook sandinistische organisaties die vroeger met ons streden en die zich, nu ze aan de macht zijn, van ons gedistantieerd hebben. Wij werken ook niet langer met de regering. Volgens ons is die totaal verkeerd bezig. Men gaat ervan uit dat de regering Ortega een linkse regering is, progressief, een regering die de mensen wil bewust maken. Dat was zo tussen 1979 en 1990 maar vandaag is de mentaliteit heel anders. De zogenaamde linksen van vandaag voeren een politiek die erger is dan die van de neoliberalen.

U bent mee opgestapt in de vrouwenmars. Wat betekent het voor u om daaraan deel te nemen?

Ik heb altijd in contact gestaan met de internationale fora, als vertegenwoordigster van Centraal-Amerika. Het thema van geweld en vrouwenrechten blijft op de internationale agenda, bij ons, maar ook in Azië en Afrika. Geweld, armoede, migratie, een toenemende tendens om de vrouw als koopwaar te beschouwen. Het zijn geen nieuwe thema’s maar ze zijn nog altijd wel aan de orde van de dag en wij blijven ons daar tot op vandaag nog wel voor inzetten.