Twee boeken voor out of the box-feminisme

Toen de Marokkaanse journaliste Hajar Raissouni op 31 augustus werd opgepakt en voor de rechter gesleept, ging een aantal feministen in Marokko meteen op de barricades staan. Ze werd beschuldigd van abortus en van seksuele betrekkingen buiten het huwelijk. De aanhouding van Hajar Raissouni was een zware aantasting van de persoonlijke vrijheden, en de staat heeft geen controle uit te oefenen op het lichaam van vrouwen, argumenteerden ze.

Na de eerste opiniebijdragen kwam er een manifest onder de provocerende naam Hors la loi, ‘buiten de wet’, op initiatief van de Frans-Marokkaanse schrijfster Leïla Slimani en cineaste Sonia Terrab. Het manifest werd symbolisch ondertekend door 490 mensen, als oproep om artikel 490 van het Marokkaanse strafwetboek af te schaffen, dat seksuele relaties buiten het huwelijk strafbaar maakt.

Maar het lokte heel wat kritiek uit. Veel mensen weigerden te ondertekenen, omdat er geen link werd gemaakt tussen individuele en politieke vrijheden. Want volgens hen en volgens Hajar Raissouni zelf, die trouwens altijd ontkend heeft abortus te hebben gepleegd, is haar journalistieke werk de echte reden voor haar aanhouding. Raissouni was bijvoorbeeld een van de journalisten die de protesten in de Rif, in het noorden van Marokko, op de voet volgde.

De vraagstukken die het manifest heeft uitgelokt zijn niet specifiek voor Marokko, en ze zijn niet nieuw. Kan je vrouwenrechten los zien van sociale en politieke rechten? Betekent opkomen voor vrouwenrechten hetzelfde voor alle vrouwen? En wie bepaalt de prioriteiten? Volgende twee boeken kunnen je out of the box antwoorden geven. 

Zwart feminisme?

De Britse journaliste Reni Eddo-Lodge ontleedt het structurele racisme in Groot-Brittannië in haar boek Waarom ik niet meer met witte mensen over racisme praat en wijdt daarin een heel hoofdstuk aan de feministische kwestie. Op het moment dat feminisme haar een kader bood voor de ontwikkeling van haar persoonlijkheid en van haar antiracistisch denken, botste ze binnen dat feminisme op onbegrip. Haar antiracistische strijd vond geen plaats in dat feministische kader. Want: ‘Er zijn andere organisaties die zich daarmee bezighouden.’

Zo kreeg intersectioneel denken (discriminatie op basis van verschillende gronden), waar zwarte feministen op aandrongen, weinig steun van witte feministen. ‘Intersectioneel’ werd gezien als jargon dat alleen hoogopgeleide vrouwen zoals zijzelf konden begrijpen. Spreken over rassenthema’s zou alleen maar racisme aanwakkeren.

De afkeer onder witte feministen van intersectionaliteit ontwikkelde zich al snel tot een hartgrondige afkeer van de notie white privilege of witte bevoorrechting, schrijft Reni Eddo-Lodge. Het was om die reden dat ze zich aansloot bij een groep mensen die zich zwarte feministen noemden.

Ze stelt vast dat mensen met een andere etnische achtergrond dan de meerderheid worden aangemaand om in de bestaande structuren te integreren zonder al te veel heibel te maken. Het is een politieke lijn die maakt dat mensen van kleur nooit de agenda bepalen. Ze zijn ertoe veroordeeld om constant achter de feiten aan te lopen. Dat is ook het geval binnen de feministische beweging, schrijft Eddo-Lodge nog.

CEO’s en andere vrouwen

Omdat feminisme zo vaak gedefinieerd wordt door een kleine elite, stelden Cinzia Arruzza, Tithi Bhattacharya en Nancy Fraser een manifest op: Feminisme voor de 99 procent. Drie grote namen binnen de Amerikaanse vrouwenbeweging, die ook mee de International Vrouwenstaking organiseerden.

Ze maken een onderscheid tussen het feminisme van de “carrièristen”, die strijd voeren voor het doorbreken van het fameuze glazen plafond, en de strijd van vrouwen voor gelijk loon en gelijke werkomstandigheden. De eersten zijn de ceo’s van grote bedrijven, een kleine minderheid die een marktgerichte visie op gelijkheid heeft en die pleit voor het behoud van het systeem. De laatsten zijn de vrouwen die allerlei soorten werk uitvoeren. Zij vormen de overgrote meerderheid, maar ze worden nauwelijks gehoord.

De auteurs zeggen dat ze zich hebben laten inspireren door het Communistisch Manifest van Marx en Engels. Ze identificeren de sociale en politieke omwentelingen die nu bezig zijn als een crisis van het kapitalisme.

Kapitalisme is de boosdoener. Volgens de auteurs wil het kapitalisme een waarheid verdoezelen, en die waarheid is dat de arbeid voor de productie van winst niet kan bestaan zonder de arbeid voor de productie van mensen (baren, opvoeden en de zorg voor anderen in al zijn vormen).

Kapitalisme heeft beide nodig. Maar terwijl het kapitalisme de winst wil verhogen, streeft de werkende klasse ernaar om een fatsoenlijk en betekenisvol leven te leiden. Het echte doel van de strijd van het feminisme van de 99 procent is de productie van mensen prioritair te plaatsen ten opzichte van de productie van winst.

Heel wat zaken die voor het feminisme uitgangspunten vormen, zijn op zijn minst discussiepunten voor heel veel vrouwen, denk maar aan abortus bijvoorbeeld.

Voor de auteurs kan feminisme geen feminisme zijn als het niet tegen het kapitalisme is, als ze niet ten strijde trekt tegen de oorlogen en conflicten die het kapitalisme veroorzaakt en als ze het ecologische aspect niet in acht neemt.

Hoewel heel veel vrouwen over de hele wereld zich kunnen aansluiten bij de grote lijnen van het manifest, is het niet vanzelfsprekend om iedereen over de hele lijn samen te brengen. Heel wat zaken die binnen het feminisme uitgangspunten vormen, zijn op zijn minst discussiepunten voor heel veel vrouwen, denk maar aan bijvoorbeeld abortus, geloof of moraliteit. Een manifest schrijven voor de 99 procent houdt dus ook risico’s in.

Feminisme blijft een zaak van wikken en wegen. Een zaak die vooral plaatselijk wordt bepaald en uitgevochten, ook als ze bedoeld is voor de 99 procent.