Het is geen goed nieuws dat het zomert in april

In een logboek houdt Tine Hens nauwgezet bij wat naast het nieuws valt. Onderzoeken, gebeurtenissen of feiten die er wezenlijk toe doen. Nochtans, schrijft ze, is dit een zeer nefaste vorm van desinformatie: de focus van het nieuws vernauwen tot consumentenzaken, maar het toch “hét nieuws” noemen.

‘Nu we het over stijgingen hebben, Frank, de temperaturen stijgen ook!’

Ik stelde me voor hoe de presentatrice van het Radio 1-programma gonsde en gloeide als een straalkacheltje op volle kracht toen ze het item over de stijging van de prijzen van crematies afsloot en het woord gaf aan de weerman. Hij mocht aan de luisteraars de blijde boodschap verkondigen. Het zou warm blijven en nog warmer worden. Schit-te-rend weer voor altijd en iedereen!

Weerman Frank probeerde een kleine domper op de feestvreugde te monteren door voorzichtig te suggereren dat het toch wel heel droog was, maar daar trippelde de presentatrice vrolijk overheen. ‘Bijna zomer!’ kirde ze toen Frank het tabblad met de temperaturen voor de komende dagen openklikte en daar een volle 25 graden op prijkte. ‘Zomerweer, ja’, bevestigde Frank diplomatisch. ‘Maar gortdroog.’

‘Dank u voor dat prachtige weerbericht, Frank, en dan hebben we het nu over minder aangename zaken. Toch voor wie droomt van een reisje naar een zonovergoten strand, of naar de Caraïben. Reisagentschappen als Tui willen de duurdere brandstofkosten doorrekenen aan de klanten. Onze redactie bevestigt dat sommige mensen al een brief met erg onaangenaam nieuws in de bus kregen, zoals Peter die een all-instrandvakantie boekte en nu een toeslag moet betalen.’

De vreugde over het vroegtijdige zomerweer was omgeslagen. Nu stroomde er verontwaardiging over zoveel onrecht uit de radio.

Vragen die niet gesteld worden

Vorige week stuurde iemand een mail aan mij. Hij schreef hoe hij zich bijna twintig jaar geleden bewust werd van de grenzen aan de groei, de klimaatcrisis, het letterlijk vergiftigen van de wereld met pesticiden, plastics, etc. Zo formuleerde hij het, met die ‘etc.’ erbij. Mijn oog bleef daar even aan haken, wat zat er achter die ‘etc.’, welke rampen zaten in zijn hoofd, maar balde hij voor de leesbaarheid samen in die ‘etc.’?

‘Sindsdien heb ik het idee dat ik achter heel dik glas sta te bonken en dat iedereen in een andere wereld leeft.’

Hij vroeg zich af of ik dat gevoel herkende? Of het me ook weleens overkwam? Dat het lijkt alsof alles wat op het nieuws verteld wordt er nauwelijks toe doet, en dat wat er wel toe doet amper aan bod komt? Vanwaar die omerta, vroeg hij zich af. Waarom praten we niet over het klimaat, de ecologische crisis en hoe die verbonden zijn met alle drama’s die zich om ons heen afspelen? Dat het fossiele brandstoffen zijn die oorlogen aanvuren en de klimaatcrisis aanwakkeren?

Ik moest aan zijn mail denken toen ik die vooravond naar de radio luisterde.

Een reporter reisde naar een begrafenisondernemer om daar te vernemen dat de kisten van populierenhout duurder waren geworden omdat hout schaars was, de transportkosten hoog waren en de personeelskosten bijna onbetaalbaar.

De vraag naar wie hier dan wel bij won, werd niet gesteld.

Er werd alleen geknikt.

Een petroleumingenieur kwam vertellen over een embargo op olie en gas en hoe realistisch dat was.

De vraag of het wel een goed idee was de ene dictator met een fossiele voorraad te ruilen voor de andere alleenheerser met een oliebron, werd niet gesteld.

De vraag of we niet sowieso van gas en olie af moeten, willen we de klimaatcrisis aanpakken, werd niet gesteld.

Er werd geknikt en besloten dat het allemaal moeilijker is dan soms wordt verteld.

Een man aan de pomp klaagde over de prijs die hij moest betalen voor een volle tank en spuwde zijn gal over al die regeringen die daar niets aan deden.

De vraag naar de overwinsten van olie- en energiebedrijven werd niet gesteld.

De vraag of ook fietsers last hebben van de stijgende benzineprijzen werd niet gesteld.

De vraag of minder auto’s niet beter waren voor de gezondheid, de luchtvervuiling, de klimaatcrisis, het grondstoffenverbruik werd niet gesteld.

Er werd besloten dat het lastig is voor iedereen en dat een mens nu eenmaal niet zonder auto kan.

Men las een Twitterbericht voor van de luchthaven van Zaventem. De parking stond er vol.

De vraag naar het verband met de staking voor betere arbeidsvoorwaarden op Schiphol werd niet gesteld.

De vraag of we niet minder moeten vliegen in een wereld in klimaatcrisis werd niet gesteld.

Er werd de mensen alternatieve wegen naar de luchthaven aangeraden. Men drukte reizigers met bezorgde stem op het hart zeker op tijd te vertrekken om vooral de vlucht niet te missen.

Op de openbare omroep komt het klimaat vaker aan bod in reclamespots dan in het nieuws.

Ik checkte de radiopost. Vergiste ik me? Was dit een consumentenmagazine voor de vermoeide reiziger? Nee, dit was wel degelijk het actualiteitsprogramma van de dag. Toen gebeurde het. Ik riep naar mijn radiotoestel. ‘Het interesseert me geen hol’, denk ik dat het was. Zachtjes. Want een vrouw leert vroeg in haar leven dat het geen pas geeft om te schreeuwen. Voor je het weet serveren ze je af als hysterica.

Sindsdien doe ik het wel vaker: de presentatoren van actualiteitsmagazines de huid vol schelden terwijl ik aardappelen jas voor het avondeten. Omdat ze in alle mogelijke en ondenkbare bochten om de hete brij van het klimaat slalommen. Alsof het klimaat daar op de redactie in een kunstmatige coma is gebracht en iedereen doodsbenauwd is het wakker te schudden.

Een keer hoorde ik het woord warmtepomp vallen. Ik draaide aan de volumeknop. Het was in het reclameblok. Hier staan we dan. Op de openbare omroep komt het klimaat vaker aan bod in reclamespots dan in het nieuws. Ook al hebben we de op vijf na warmste aprilmaand sinds de metingen achter de rug en streept het CO₂-niveau in de atmosfeer met 420 ppm een nieuw record af.

Logboek

Nu we het over stijgingen hebben, Frank, kunnen we het misschien over deze stijging hebben? Dat het drie miljoen jaar geleden is dat er zich zoveel CO₂ in de atmosfeer oppotte? Dat de homo sapiens nog niet bestond? Dat dit een onbekende aarde is voor de mens, zijn alom geprezen welvaart en beschaving? Of zijn er stijgingen waar we liever over zwijgen? Omdat de mensen hun buik vol hebben van al dat gepraat over klimaat? Omdat een volle parking op een luchthaven belangrijker is?

Ik ben van mening dat optimisme en pessimisme uitgeholde begrippen zijn.

Al een aantal jaar hou ik een logboek bij. Ik noem het het logboek van het verlies en noteer er nauwgezet alle onderzoeken, feiten, gebeurtenissen in die fundamenteel ingrijpen op het leven op deze planeet maar die zelden het journaal halen. Mensen vragen me soms waarom ik dat doe, of ik daar nu vrolijk van word, of ik zo niet mijn eigen pessimisme vetmest en of ik geen nood heb aan een andere blik, aan ogen die voorbij de pijn kijken en scherpstellen op wat ten goede verandert? Dat er meer gefietst wordt in steden, dat we binnenkort kunnen zonnedelen, dat je nu overal plantaardig kan eten.

Ja, antwoord ik dan, ja, ik vind dat allemaal fijn en fantastisch, maar ik kan het niet helpen ook te wijzen naar die dreigende wolk die zich boven de horizon samenpakt. Niet omdat ik graag zwartgallig ben. Ik ben wel van mening dat optimisme en pessimisme uitgeholde begrippen zijn, dat ze betekenisloos zijn geworden, dat ze brengers van slecht nieuws platslaan met de plicht onder iedere puinhoop de ontkiemende pioniersplanten te zien. Het leven in het algemeen staat niet op het spel. Wel het leven waarmee we deze wereld delen. Optimisme en pessimisme zijn daarbij niet van tel. Het gaat over hoe we hiermee omgaan, wat we eraan doen, over wie tegenwerkt, over wat we niet benoemen, over machten die erin slagen in de schaduw te blijven.

En dus noteer ik nauwgezet. Om het overzicht te bewaren. Om het verschuiven van de ijkpunten te registreren. Om te weten wanneer we dreigen te vergeten wat we aan het verliezen zijn.

Houvast

In De introductie van het plot, een bijzondere dichtbundel van Frank Keizer over onze verwrongen relatie met deze aarde lees ik op pagina 43 vier regels die me vertellen waar ik zelf mee bezig ben.

octavia probeerde het ons te vertellen toen we nog steeds bezig waren groots te leven
en het overleven om ons heen geen aandacht gaven de nieuwe crises van ver niet zagen
die zij annoteerde een techniek die veel zwarte vrouwen hadden ontwikkeld “keeping
tabs on what happens to the planet” het dagboek als een vorm van terugpraten

Keeping tabs on what happens to the planet.

Een greep uit de voorbije week: 

• Jongeren in Groot-Brittannië blokkeren benzinestations. Sommigen lijmden zich vast aan pompen. De vrees dat dit minder activistische burgers allergisch maakt voor het klimaat blijkt ongegrond. Een peiling wees uit dat het aantal mensen dat zich kon inbeelden actie te ondernemen voor het klimaat van 8,7 procent naar 11,3 procent was gestegen.
• Verleden jaar verloor de wereld een bos ter grootte van Wyoming door een recordaantal bosbranden in Rusland en door aanhoudende ontbossing van het Amazonewoud.
• Door de klimaatcrisis leggen koolmezen een maand vroeger eieren, maar hun voedselbron volgt die verschuiving niet.
• De klimaatcrisis verhoogt het risico op ‘cross-species-viral-transmissions’. Het coronavirus is een ‘cross-species-virus’, of zoönose.
• Omdat ik niet wist hoe groot Wyoming is, zocht ik het op. 253.554 vierkante kilometer. Dat is bijna zevenmaal België.
• Door klimaatverandering stevenen we af op de grootste massavernietiging van zeeleven in 250 miljoen jaar. De helft van het mariene leven dreigt de komende driehonderd jaar te verdwijnen.
• Het IPCC-rapport toonde aan dat we nu al te veel olie-, gas- en steenkoolinstallaties hebben om onder 1,5 graad opwarming te blijven. Sinds de publicatie van het rapport zijn alweer tientallen olie- en gasprojecten goedgekeurd.
• Als we 20 procent van de runderen vervangen door microbiële eiwitten dan halveren we de boskap met de helft.

Keeping tabs on what happens to the planet.

Het is geen drama dat de parking van de luchthaven vol staat.

Het klinkt raar, maar het biedt me houvast. Omdat veel van wat belangrijk is elders onvermeld blijft. Of de punten niet verbonden worden. Nieuws “het nieuws” noemen, maar de focus vernauwen tot consumentenzaken, is een andere, minder bekende, maar zeer nefaste vorm van desinformatie. Dan kan het lijken alsof je achter heel dik glas staat te bonken en dat iedereen in een andere wereld leeft.

Want nee, het is geen drama dat de parking van de luchthaven vol staat. En nee, het is geen goed nieuws dat het zomert in april.

Maar regen, allerliefste presentatrice, daarover hoeven we dan weer niet langer te meesmuilen. Die mag u vanaf nu huppelend van vreugde aankondigen. Zo anders zijn deze tijden. Ook het nieuws, uw nieuws, kan zich maar beter aanpassen.