Xi Jinping: een machtsgeile dictator of supersterke man in Oost-Azië?

Het nieuws van een Chinese grondwetswijziging met de opheffing van de presidentiele ambtstermijn, die sinds maandag waarheid werd, heeft een tsunami aan reacties losgeweekt onder journalisten, opiniemakers en beleidsmensen in het westen. Er was ook afkeuring in China, maar de meesten namen het veilige voor het onveilige en discussieerden op westerse sociale media.

De eerste reacties waren ronduit negatief: een president met ongebreidelde macht zet de deur open voor politieke wantoestanden omdat er teveel macht bij één persoon komt.

De eerste reacties waren ronduit negatief: een president met ongebreidelde macht ondermijnt de weerbaarheid van politieke instituties en zet de deur open voor politieke wantoestanden omdat er teveel macht bij één persoon komt. Deze redenering was gebaseerd op de reden voor de invoering van de ambtstermijnbeperkende maatregel in 1982. Toen voerde China’s sterke man Deng Xiaoping deze maatregel in om ervoor te zorgen dat een uitwas als de Grote Culturele Revolutie – mogelijk omwille van de alleenheerschappij van Mao - zich nooit meer zou voordoen.

Dan kwamen andere lezingen over het fenomeen van “de voorzitter van alles”. Een opmerkelijk standpunt was dat van Orville Schell, een senior China kenner, die meende dat Xi Jinping past in de rij van “de sterke man” in Oost-Azië. In het recente verleden hebben verschillende Aziatische leiders hun leven lang de topfunctie bekleed om te werken aan economische groei en de welvaart van hun land en inwoners.

De voormalige president van Zuid-Korea Park Chung-Hee past in dit plaatje. Alhoewel hij via een militaire coup op ondemocratische wijze aan de macht kwam, is hij erin geslaagd om de economie van Zuid-Korea te ontwikkelen tot een welvarend land.

De meest bekende “sterke man” was Lee Kwan Yew, die Singapore gedurende dertig jaar met ijzeren hand geregeerd heeft zonder veel begrip voor kritiek en oppositie. In de afgelopen drie decennia is Singapore uitgegroeid tot een welvarende stadstaat met een BNP dat hoger is dan sommige Europese landen. Hij heeft zich ook ingezet voor de hervorming van het ambtenarencorps, bestaande uit hoogopgeleide technocraten en met een nultolerantie voor corruptie.

Het succes van Singapore

Het succes van Singapore heeft vele andere landen in ontwikkeling geïnspireerd om het Singaporese model na te bootsen. Ik herinner me nog levendig dat Hongkongers in de jaren ‘80 neerkeken op Singaporezen. Toen ik in de tweede helft van dat decennium in Berkeley studeerde, werd onder Aziatische studenten meewarig gelachen met de nerds uit Singapore. ‘Ze zijn misschien wel technisch onderlegd, maar het ontbreekt hen aan elke vorm van creativiteit, humor en appeal. How boring!’

Enkele decennia later is de perceptie totaal veranderd. Singapore heeft zopas Hong Kong voorbijgestoken als meest aangename stad voor internationale expats wegens betere luchtkwaliteit. Bovendien brengt Singapore ook intellectuelen voort, die op wereldvlak complexloos ‘het beleid van de sterke man’ à la Lee Kwan Yew promoten via kanalen als CNN, BBC World service en andere mondiale media.

Op het einde van de vorige eeuw maakten we kennis met Kishore Mabhubani, academicus en diplomaat, die met veel overtuiging de stelling poneerde dat Azië een prominente rol zal spelen in de 21^ste eeuw en dat Aziatische waarden aan de grondslag liggen van de economische opgang in Oost-Azië.

Een jongere versie van hem vinden we terug in Parag Khanna, professor public policy aan de Nationale Universiteit van Singapore en publicist. Als academicus is hij niet vies om advies te geven aan beleidsmakers overal ter wereld en interviews te geven aan de internationale pers. Hij is een grote voorstander van goed functionerende overheidsinstellingen in landen zoals Singapore en China.

Leiders uit deze landen houden zich bezig met de economische groeicijfers, die leiden tot welvaartscreatie en hoger inkomen voor de inwoners. Ze hebben minder aandacht voor hun opinies en besognes. Technocratie, die resultaten oplevert in plaats van democratie.

Xi past volledig in dit plaatje van de sterke man, of in zijn geval ‘de supersterke man’. Wat bezielt hem? Hij is niet uit op geld en zijn referentiepunt is China en niet het Westen. Zijn eerste prioriteit is om op dezelfde hoogte te staan als Mao en Deng en de geschiedenis in te gaan als een groot staatsman, die China naast materiële rijkdom ook een eigen spiritualiteit en identiteit gegeven heeft op basis van de Chinese geschiedenis en beschaving binnen de ijzeren schoot van de Chinese communistische partij.

Tegenstrijdige signalen

Gaat het hem lukken? Geniet hij de steun van de bevolking? Alhoewel niet iedereen in China opgezet was met de grondwetsherziening, heeft er zich evenmin een algemene paniekreactie voorgedaan. Integendeel: iedereen werkt, eet, reist en geniet naarstig verder, uitkijkend naar nog meer economische groei, verbetering van de levenskwaliteit en het najagen van de eigen aspiraties onder een steeds grotere groep van middenklassers in China.

Anderzijds zijn er toch onrustwekkende ontwikkelingen. Er is de toenemende censuur in China en inperking op de invloed uit het Westen. Tijdens het nationale partijcongres is een verbod van samenscholing van meer dan tien buitenlanders uitgevaardigd in pizzeria’s en andere restaurants in Wudaokou, een populaire uitgaansbuurt voor jongeren grenzend aan de campussen van Tsinghua en Peking Universiteit.

Er zijn tegenstrijdige signalen. Enerzijds is er een toenemend vertrouwen onder de Chinezen in Chinese producten en diensten. Anderzijds blijft, bijvoorbeeld, het aantal Chinese studenten, die in het buitenland studeren nog steeds fenomenaal hoog. Met andere woorden: er is nog steeds veel belangstelling en openheid naar Europa onder grote delen van de Chinese bevolking.

Is het scenario van een supersterke man in China een bedreiging voor onze waarden van individuele vrijheden en de democratie?

Is het scenario van een supersterke man in China een bedreiging voor onze waarden van individuele vrijheden en de democratie? Of is een multipolaire wereld met divergente systemen een realiteit geworden? In elk geval kunnen de ontwikkeling van China en het beleid van Xi Jinping niet meer gestopt worden. Het is een werkelijkheid.

In plaats van in een kramp te schieten en het eigen gelijk te prediken, kunnen we beter alert blijven en nadenken over het behoud en de versterking van een open samenleving met waarden als gelijkheid, solidariteit en duurzame economie gebaseerd op de historische en hedendaagse waarden van Europa. En deze positieve boodschap uitdragen met één stem vanuit Europa.