Interview met Braziliaans socioloog Clemente Ganz

‘Brazilië zal een middelmatig land blijven, groot en rijk maar met arme mensen’

© Alicia Nijdam (CC BY 2.0)

De favela Rocinha in Rio de Janeiro

De afzetting van Dilma Rousseff moest de weg vrijmaken voor een nieuwe neoliberale golf, aldus Clemente Ganz, technisch directeur van Dieesse, (Departamento Intersindical de Estatística e Estudos Socioeconômicos). ‘Het probleem is dat er in de wereld machten bestaan die er belang bij hebben dat Brazilië niet verder uitgroeit als BRICS-land, als speler in de mondiale economie.’

De afzetting van Rousseff beantwoordde op de eerste plaats aan een interne machtsstrijd, aldus Ganz. Een elite die nooit erg veel heeft gegeven om de democratie en die het er zeer moeilijk mee had geen deel uit te maken van de macht. Maar behalve die interne machtsstrijd, ziet Ganz nog andere oorzaken voor het afzetten van Rousseff: internationale belangengroepen die azen op Brazilië’s rijkdommen.

© Alma De Walsche

Socioloog Clemente Ganz

Wat is precies de agenda van die belangengroepen?

‘Onze natuurlijke rijkdommen - grond, water, biodiversiteit, petroleum en mijnbouw - worden vandaag in snel tempo overgedragen aan multinationals’

Clemente Ganz: Die is drievoudig: de overdracht van het natuurlijk patrimonium aan het privé-initiatief. Onze natuurlijke rijkdommen zijn misschien de grootste voorraden van de planeet: grond, water, biodiversiteit, petroleum en mijnbouw. Dat alles wordt vandaag in snel tempo overgedragen aan multinationals.

Een tweede agendapunt is de inkrimping van de staat en een uitbreiding van de macht van de markt. De staatsbedrijven, maar ook de openbare dienstverlening wordt overgedragen aan de markt; burgers moeten daar voortaan voor betalen. Ook de regels van het spel moeten herschreven worden: de politiek, de economie en de sociale organisatie en –controle. De regering Temer is bereid gevonden al die hervormingen door te voeren, op een onuitgegeven manier. Ik ken geen enkele democratie in de wereld die de institutionele instrumenten gebruikt om zo’n diepgaande veranderingen door te voeren.

Wie of wat vertegenwoordigt Michel Temer dan?

Clemente Ganz: Een Braziliaanse elite die gesteund wordt door de internationale financiële markten, pensioenfondsen en investeringsfondsen. Zij zien Brazilië als een reële activa om te verwerven en ze zijn volop bezig ons land op te kopen. En Temer leent zich om dit spel te spelen.

‘Ons land wordt opgekocht, maar de bevolking doorziet het niet. Media onthullen onthullen niets, maar helpen het te verbergen’

Het is voor de bevolking heel moeilijk om dit te doorzien, want de media onthullen dit spel niet, ze verhullen het, ze helpen om het te verbergen. Ook de strijd tegen de corruptie – die zo belangrijk is dat hij gevoerd wordt - dient om dit spel te verhullen. De achterliggende idee van de strijd tegen de corruptie is dat, als we het openbaar patrimonium privatiseren, we een einde maken aan de corruptie.

In 2014 kende Brazilië een zeer moeilijke economische situatie, maar de maatregelen die Rousseff probeerde te nemen, werden opzettelijk tegengewerkt door het congres, waardoor het land in een diepe recessie kwam. Het moest helpen om de afzetting aanvaardbaar te maken om terug economische groei te genereren.

Economisch heeft die strategie niet gewerkt voor Brazilië.

Clemente Ganz: Vandaag is het niet alleen zo dat de economische groei niet heropstart, maar ook dat alle instrumenten om die te genereren, worden afgebouwd. De private sector zal heel waarschijnlijk de winsten opstrijken van de transacties die Temer op gang bracht. En Brazilië zal het middelmatige land blijven, groot en rijk maar met arme mensen. Een land met een extreme ongelijkheid en weinig relevant op het internationale forum.

‘Brazilië zal het middelmatige land blijven, groot en rijk maar met arme mensen’

We gaan vandaag helemaal de tegenovergestelde kant op van waar men naartoe wilde met dit land. De armoede en de miserie nemen weer toe. De mensen die de afgelopen tien jaar werk en een inkomen hadden, begonnen stilaan uit de miserie te groeien.

Vandaag vallen ze weer terug in de armoede, want de werkgelegenheid is weer afgekalfd. 13 miljoen mensen zijn werkloos, ongeveer 13 procent van de actieve bevolking. 25 miljoen is onder-tewerkgesteld. En nog eens 23 miljoen zijn ‘zelfstandigen’. Dat zijn geen ondernemers maar mensen die op straat allerlei producten verkopen. Zij werken vandaag vaak als hulp in een of andere sector en verdienen minder dan de helft van wat een zelfstandige met een formeel statuut zou verdienen. De informele arbeid groeit en het inkomen uit de formele arbeid daalt.

Die negatieve tendens doet de economische groei dalen, want mensen kunnen niet consumeren. Bedrijven investeren daardoor minder en betalen dan ook minder belastingen. Doordat er minder in de staatskas komt, kan die ook minder besteden aan sociale uitgaven. Het is een logica van totale afbouw van de economie en vernietiging van het sociale beschermingsstatuut.

Heeft het parlement dan geen inspraak?

Clemente Ganz: Het congres keurt al die maatregelen goed, met een ongeziene snelheid. Er is een conservatief machtsblok dat toelaat dat de nationale rijkdommen zomaar worden uitverkocht. Die congresleden zijn helemaal niet begaan met het welzijn van het land. Ze hebben geen natie-project, ze verdedigen eigen belangen. Ze zetten intussen ook alles op alles om herkozen te worden want congresleden hebben tal van privileges en zijn onder meer vrijgesteld van vervolging in corruptieaffaires.

Ze hoeven ook niet veel te vrezen want er zijn aanpassingen gebeurd die in het voordeel spelen van de groten. Er zijn regels gekomen over financiering van de campagnes, maar die regels bevoordelen de groten en maken het de kleinen moeilijker. De rijkeren zijn ook meer aanwezig in de media, ze hebben een structuur die hen financiert, zelfs met overheidsmiddelen. Die overheidsfinanciering wordt gecontroleerd door de parlementsleden zelf. Nieuwe kandidaten gaan het zeer moeilijk hebben om door te breken. De kans is reëel dat we een congres krijgen dat de huidige conservatieve tendensen in het beleid nog versterkt.

Welke rol speelt het corruptieonderzoek hierin?

Clemente Ganz: De strijd tegen de corruptie heeft de instellingen bijzonder verzwakt. De juridische macht is heel belangrijk maar ze gaat haar bevoegdheden te buiten. Ze heeft een rol opgenomen die toekomt aan de wetgevende macht. En de uitvoerende macht, de regering en de president, zijn illegitiem. We hebben een president die niet wordt onderzocht en ministers en parlementsleden waarnaar een gerechtelijk onderzoek zou moeten gebeuren. Het zijn uitgerekend zij die al deze hervormingen doorvoeren. Het is dramatisch!

Intussen stevenen we af op verkiezingen en de kandidaat die op de eerste plaats staat in de polls, zit in de gevangenis. De toestand is dus zeer ernstig. In dit scenario is alles mogelijk, ook dat Jair Bolsonaro (de extreemrechtse en controversiële kandidaat staat sinds de terugtrekking van Lula voorop in de peilingen, red.) wint. Het kan best zijn dat, met een hoog percentage blanco of ongeldige stemmen, we een president krijgen die door slechts 20 procent van de bevolking is gekozen. Dat kan een crisis creëren waarvan we de gevolgen niet kunnen overzien.

Ziet u krachten in de samenleving die deze tendens kunnen keren?

Clemente Ganz: Niet meteen. Onze elite is een elite die heel erg gefragmenteerd is. We hebben geen economische elite in het productiesysteem die het kapitaal verenigd rond een nationale visie, met een economische strategie, een politiek apparaat en een sociale dialoog. Europa, de VS en Japan hebben dat wel.

We hebben geen bedrijfscorps met een strategie om van dit land een economische macht te maken. Een groot gebrek als je geen economische macht hebt met een politiek project, dan wordt de sociale dialoog helemaal afgebroken. De ongelijkheid op de arbeidsmarkt is problematisch: de informaliteit is heel groot, een omvangrijk deel van de arbeiders heeft geen syndicale bescherming, er is een zeer grote loonongelijkheid en onlangs kregen we een zeer zware aanslag op het arbeidsstatuut en de syndicale bescherming. De macht van die elite wordt nog versterkt door de media. De democratie is volledig afwezig in onze media.

‘We ontslagen onze petroleum-ingenieurs om onze petroleumbedrijven over te leveren aan de Chinese ingenieurs. Al dat geld gaat nu naar China. De winst van Petrobras wordt de winst van Shell, de winst van Odebrecht wordt nu de winst van een Noors bedrijf’

Brazilië heeft absoluut een aanpak van de corruptie nodig, maar het kan niet zijn dat dit leidt tot het ontmantelen van onze economische kracht. Het zou het tegendeel moeten zijn. We zouden een strategie moeten hebben om de corruptie te bestrijden op een manier dat onze economische kracht hernieuwd en hersteld wordt. Door meer transparantie en geloofwaardigheid, door kleine en middelgrote bedrijven.

Vandaag ontmantelen ze onze bedrijven en geven we ze die in handen van het internationale kapitaal. We ontslagen onze petroleum-ingenieurs om onze petroleumbedrijven over te leveren aan de Chinese ingenieurs. Het salaris van een Braziliaanse ingenieur versterkt de Braziliaanse markt door wat hij hier consumeert en investeert. Nu gaat al dat geld naar China. De winst van Petrobras wordt nu de winst van Shell, de winst van Odebrecht wordt nu de winst van een Noors bedrijf. We zijn niet tegen internationaal kapitaal. Waar we tegen zijn is dat de economische macht van Brazilië vernietigd wordt.

Gaat dit nog een stap verder dan de neoliberale golf van de jaren 90?

Clemente Ganz: Zeker, na de crisis van 2008 is het financiële kapitaal, dat het mondiale kapitalisme controleert, tot het besluit gekomen dat het een ander niveau van politieke articulatie nodig heeft om de financiële markten te organiseren. Ze zijn dus economische en politieke wijzigingen gaan doorvoeren die het mogelijk maken dat deze reorganisatie ondersteund en mogelijk gemaakt wordt door de landen zelf.

De arbeidshervorming die Temer in het Congres heeft doorgevoerd, is de meest verregaande die hier ooit is doorgevoerd. Die creëert de condities opdat de bedrijven zich zouden herstructureren en het productiesysteem herorganiseren op een manier dat ze arbeiders kunnen tewerk stellen aan de laagst mogelijke kost. Alle verworvenheden die arbeiders hebben bereikt, worden afgebroken. De loonkost wordt geherdefinieerd.

Spanje deed er twintig jaar over om die erdoor te krijgen. Wij hebben die er in twee weken doorgeduwd. Andere landen doen er jaren over om die wijzigingen door te voeren. Macron voert die nu door in Frankijk, per decreet en slechts voor een heel klein deel. Brazilië duwt het hele pakket er ineens door. Brazilië is op dat vlak een voorbeeld voor de wereld.

Heel die wijziging is erop gericht om de loonkost te verlagen. De bedrijven zijn zich vandaag aan het organiseren op wereldvlak. Ze moeten competitief kunnen blijven, het kan niet dat de loonkost in Brazilië 100 is, in de VS 70 en in Nigeria 50. Om competitief te zijn, moet er een vergelijkbare eenheid zijn. Dat is de arbeidsflexibiliteit die ze aan het installeren zijn, met succes.

Is dat definitief? Volgens mij niet, maar het is wel de beweging die vandaag volop bezig is. Waar dit in de toekomst naartoe leidt, dat weet niemand, maar de beweging van een grondige flexibilisering van de arbeidswereld is volop bezig. Het salaris, de arbeidsduur, de arbeidscontracten en de rechten van de arbeiders: alles wordt herzien vandaag. Bedrijven worden geprivatiseerd, worden geherstructureerd met nieuwe technologie en mensen worden ontslagen. Syndicaten willen quota, maar de wet verbiedt dat. De arbeiders hebben niets om op terug te vallen. En dat alles heeft zich in een razendsnel tempo voltrokken.

Het is heel moeilijk voor de sociale bewegingen om met dezelfde snelheid te reageren.

‘De bevolking is platgeslagen door het thema corruptie: het thema dat extreemrechts en rechts gebruiken om politieke winst uit te halen’

Clemente Ganz: Inderdaad, want alles gebeurt tegelijk. Twee of drie maatregelen die anders een jaar vragen om over te beslissen, krijgen hier op twee dagen tijd groen licht. Het is heel moeilijk om daarop gepast te kunnen reageren, zeker wanneer de media daar ook niet kritisch tegenover staan.

De bevolking is platgeslagen door het thema corruptie. Corruptie is altijd het thema dat extreemrechts en rechts gebruikt en waar ze dan vervolgens hun politieke winst uit halen.

De democratie is ver zoek en het lijkt wel een mondiaal verschijnsel.

Clemente Ganz: Op wereldvlak zie je een verbrokkeling van de instellingen. Ze beantwoorden niet meer aan wat de mensen ervan verwachten. Iedereen kijkt naar zijn eigen problemen en denkt dat het makkelijk is om die op te lossen en dat die oplossing volgens zijn of haar idee moet gaan. Maar de idee van elk afzonderlijk valt niet samen met de idee van allen samen. Bijgevolg moet je de ideeën van anderen respecteren en moet je zoeken naar wegen daarvoor.

‘Burgeroorlogen, oorlogen tussen landen of de vernieling van een economie, zo’n risico’s zijn groter in landen waar de ongelijkheid zo groot is als in Brazilië’

Omdat het vaak moeilijk is een onderhandelde oplossing te vinden, denken mensen dat de oplossing in een duidelijk, autoritair idee ligt. ‘Laat ons de macht overdragen aan iemand die “uitvoert wat nodig is”, liefst volgens óns idee.’ De geschiedenis leerde dat dit tot tragedies leidt.

Heel vaak leidt zo’n situatie tot conflicten: burgeroorlogen, oorlogen tussen landen, vernieling van de economie van een land. Dat risico is groter in landen waarin de ongelijkheid zo groot is als bij ons omdat mensen bij ons geen politieke en culturele vorming hebben. Vaak steunen ze beslissingen van extreem rechts die aan kracht winnen. In de impasse wil men ofwel een messianistische oplossing of een gewelddadige: een sterke hand die orde op zaken stelt. Het is niet makkelijk, niet in de wereld en niet in Brazilië.

Ziet u bewegingen die hier tegenin gaan?

Clemente Ganz: De samenleving begint zich wel te organiseren, zowel politieke partijen als sociale bewegingen. De Beweging van Landloze Boeren (MST), de Beweging van Mensen zonder Huisvesting (MTST), de zwarten, de vrouwen, studentenbewegingen.

Een nieuw fenomeen is de rechtse krachten die jongeren proberen te mobiliseren, zoals MBL (Movimento Brasil Livre) die in het publieke debat aanwezig zijn en veel financiële middelen krijgen. Ze willen rechts legitimeren. Er groeit dus daar ook polarisering.

Het impeachment van Dilma en de gevangenneming van Lula heeft in de samenleving wel een grotere weerstand gevonden dan de elite had gedacht. Meer en meer mensen worden zich ervan bewust. Maar om het land in een andere richting te doen gaan, is meer nodig. Het kan goed zijn dat de verkiezingen de crisis verdiepen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.