‘Vertrek, Maria. Libanon zal niet meer veilig zijn’

Op 3 augustus vertrok de Libanees-Canadese Maria Kassab uit Libanon. Dat ze voor twee jaar zou vertrekken, verscheurde haar. Een dag later ontplofte Beiroet, de stad die ze verlaten had. ‘Ik heb vandaag het gevoel, weg van het lijdende Beiroet en familie en vrienden, in een parallelle wereld te leven.’

Toen op 4 augustus de zware explosie in de haven van Beiroet plaatsvond, leek het alsof de stad met zijn vele littekens de laatste genadeslag kreeg toegediend. Alsof er nog niet eerder genadeslagen waren geweest.

De sociaal geëngageerde visuele kunstenares Maria Kassab, die tijdens de oktoberrevolutie in 2019 de straat optrok, was tot de laatste minuut verscheurd gebleven over haar eigen keuze om te vertrekken. Het voelde aan alsof haar broze stad haar niet wilde lossen.

En toen sloeg het noodlot toe. Vanuit Berlijn schreef Kassab, een open brief over haar vertrek en over de onmacht van haar afwezigheid.

Een brief voor Beiroet

‘3 augustus. Alle papieren zijn klaar, wettelijke documenten, uitgeprinte e-mails van de Duitse ambassade, de Duitse federale politie. De bewijzen dat ik als Canadese de grens van Duitsland mag oversteken. Het inschrijvingsbewijs van de universiteit waardoor ik een studentenvisum voor drie maanden heb.

Het waren zenuwslopende weken, een aaneenrijging van stukjes informatie verzamelen. Met dagelijkse COVID-19-updates, met nieuwe maatregelen, nieuwe beperkingen, nieuwe regels aan de grenscontrole.

Normaal gezien zou ik Beiroet op 14 augustus verlaten. Maar vrienden blijven me vertellen: ‘Vertrek vroeger’. Vertrek, zeggen ze, voor het Hariri-proces heropent. Er zou een uitspraak komen in een rechtzaak die vijftien jaar op zich had laten wachten, vijftien jaar na de moord op de Libanese oud-premier Rafik Hariri. 8 augustus werd als procesdatum naar voor geschoven. ‘Vertrek Maria, Libanon zal niet veilig meer zijn.’

Dus boek ik mijn vliegticket om. Nieuwe vertrekdatum: 3 augustus. Maar dat brengt me geen rust. Ik begin me steeds meer als een voortvluchtige te voelen. Angstig en bezorgd, niet in staat mijn familie en vrienden los te laten.

Tot de laatste minuut vraag ik me af of vertrekken de juiste beslissing is. Het schuldgevoel weegt op me, drukt op mijn borst. De genegenheid voor mijn familie en vrienden groeit almaar sneller, mijn hart voelt alsof het zal exploderen. Ik denk aan al die mensen die me altijd gesteund hebben, die hebben volgehouden met dat te doen. Ik denk aan onze niet te vatten liefde en trouw voor elkaar, de beenharde, onverbreekbare banden die we hebben. De solidariteit.

Die banden trekken aan me, vergroten elk uur de twijfel over mijn vertrek. Het voelt als een massieve zuil in mijn huiskamer, waar ik omheen blijf lopen. Ik wik en weeg deze cruciale stap die ik ga zetten. Ik weeg mijn noodlottige toekomst in mijn land.

Maar ik vertrek toch op 3 augustus, een dag voor Beiroet ontploft.

Om vier uur ‘s namiddags kom ik met mijn ouders aan op de luchthaven. We stappen uit de auto, omhelzen elkaar, zeggen wat we te zeggen hebben, vragen elkaar om voorzichtig en behouden te blijven. Het gebeurt allemaal zo snel. Ik ben moe van te rennen. Ik wil rusten. Waarom ben ik hier? Is dit het dan?

Ik wandel door de luchthaven, nog altijd niet in staat om te gaan met mijn vertrek in deze moeilijke en pijnlijke zenuwtijden. Een gevoel van onrust knaagt aan me. Alsof iets zal gebeuren. Wat als? Stel je voor: wat als? Maar ik herschik mijn gedachten, zeg tegen mezelf dat ik moet ophouden met zo negatief tegenover de dingen te staan. Zeg tegen mezelf dat ik het moet proberen, dat ik de strepen licht moet zien.

Als Libanezen groeiden we op met zoveel onvermijdelijke emoties die we tot op het bot voelen. Het ligt niet in onze aard om zonder diepe emoties te leven, of toch niet in de kringen waarin ik me beweeg.

Als ik aan de grens- en paspoortcontrole kom, komen de vragen. ‘Ga je van Canada naar Berlijn?’ ‘Waarom Duitsland?’ Ik leg mijn stapeltje wettelijke documenten en uitgeprinte mails voor haar neer. Het meisje aan de andere kant van het glas neemt er foto’s van en zendt ze door naar iemand in Duitsland.

Ze aanvaarden het niet, zegt ze. Ik krijg geen toestemming voor mijn vertrek. ‘Waarom?’, vraag ik. ‘Ik heb alle benodigde documenten, mijn inschrijving aan de universiteit, mijn Canadese paspoort, de mails van de grenscontrole die bevestigen dat ik mag vertrekken en dat ik drie maanden tijd krijg om mijn visum te regelen. Waarom houden jullie mijn vertrek tegen? Geef me een reden.’

Ik krijg geen antwoord, verlaat de rij om mijn vader te bellen, vraag hem of hij terugkomt en me oppikt.

Ik ben een voortvluchtige en even later een gegijzelde in eigen land. In dat land dat ik niet kan loslaten, dat ik niet wil achterlaten.

Ik bel mijn vader opnieuw, zeg hem om niet te komen. Ik heb hard gewerkt om tot dit punt te komen. Ik aanvaard niet dat het lot mij terughaalt. Ik zal teruggaan en terugvechten. Ze laten me gaan.

Zo laat ik me gidsen door de dag. Maar mijn hart is verbrijzeld. Door de omhelzing met mijn ouders, de liefde en trouw van mijn vrienden en de zee van Beiroet…

Om half zeven is het instaptijd. Onrust en ongerustheid over Beiroet zitten diep in me, nemen mijn hoofd over.

Beiroet, ik laat je gebroken achter.

Een dag later ontmoet ik in Berlijn een vriend. Ik regel een fiets. Ik zoek dat gevoel dat ik een paar centimeter boven de grond beweeg. Dat gevoel van drijven, dat gevoel van ongeaard te zijn, het gevoel van loskomen, vliegen. Het gevoel van zilt water dat van je wangen drupt terwijl de warme wind de druppels droogblaast.

Om zeven na vijf rijd ik terug naar mijn nieuwe thuis. Dat is zeven na zes in Libanese tijd. Beiroet tijd. Onderweg krijg ik berichten. ‘Maria, ben je ok? Is je familie ok?’

Ik versnel, haast me naar huis waar vrienden me zeggen dat er een ontploffing is geweest. Ik huil, bel mijn familie, mijn vrienden. Mijn moeder is licht gewond maar veilig, net als de rest van mijn familie en mijn vrienden. De rest is verwoest.

Thuis is kapot. Beiroet en ons huis zijn verwoest. Ik wil bij mijn familie zijn. Het zijn de enige gedachten die overblijven.

‘De straatrevolutie stond op pauze, maar was nooit helemaal weg’

Maria Kassab vestigde zich in Berlijn om er twee jaar te studeren. In een telefonisch gesprek met MO* vertelt Maria Kassab waarom de rechtzaak over de moord op de Libanese oud-premier Hariri de Libanezen onrustig maakte en haar vroeger deed vertrekken naar Berlijn.

Hariri’s moord lag altijd al politiek zeer gevoelig, dat wel, maar het was een zaak die al vijftien jaar in en uit de koelkast ging. Wat was er deze keer dan anders? Het gevoel en het momentum, antwoordt ze. ‘Politiek is altijd groter dan wij. Als burgers kennen we nooit helemaal de spelregels, noch de ware toedracht van politieke beslissingen. Maar er is zonder twijfel een politieke reden waarom het proces na vijftien jaar plots opnieuw op tafel ligt. Op een moment dat Libanon letterlijk uit elkaar valt. Is het toeval dat dit proces in een stroomversnelling zit, nu Libanon kampt met een enorme economische crisis, en de geest van de revolutie nog volop aanwezig is?’

Lees ook

Hoe de explosie Libanon dieper de crisis in duwt: ‘De ziekenhuizen zaten al vol door corona’

Kassab verwijst ook naar de almaar wankelere machtspositie van de sjiitische militie en politieke partij van de Hezbollah. ‘Ik heb er net als vele anderen het raden naar. Maar we voelden dat er iets op het spel stond. De klassieke partijen zijn de almacht van Hezbollah beu, en weten zich gesteund door de Amerikanen. Hezbollah, dat een enorme machtsbasis in en controle heeft over het land, zou zich nooit zomaar laten wegduwen. Een mogelijk scenario, moest de ontploffing er niet zijn geweest, was de destabilisering van het land.’

‘Die pauzeknop was onvermijdelijk, de economische crisis die de meesten van ons hard trof, was onze handicap.’

De Libanese volksopstand die op 14 oktober 2019 begon, is nooit gestopt, zegt Kassab. Die revolutie toonde de complete vertrouwensbreuk tussen de straat en de staat al aan. Die is alleen maar erger geworden na 4 augustus, zegt ze. ‘De straatrevolutie is wel op pauze gezet, maar in de hoofden is ze niet weg. Die pauzeknop was onvermijdelijk, de economische crisis die de meesten van ons hard trof, was onze handicap. We trokken de straat op, werden bijzonder hardhandig aangepakt door de ordediensten en moesten daarna naar een lege tafel huiswaarts keren. Het trok ons energiepeil genadeloos naar omlaag.’

Maar er bleven bijeenkomsten, vergaderingen en spontane demonstraties plaatsvinden, zegt Kassab. Tot COVID-19 ook in Libanon toesloeg en de samenleving lamlegde.

Het murw geslagen Libanon is een verdeeld land. Het is een land, zegt Maria Kassab, waarin de verschillende gemeenschappen — sjiieten, soennieten, christenen, druzen, noem maar op — gepolitiseerd werden. ‘Zelfs toen we samen demonstreerden, was er verdeeldheid. We demonstreerden voor gerechtigheid en rechten voor alle mensen. Maar sommige etnische en politieke leiders zagen dat anders. De ene dag drukten ze de revolutie, de volgende dag vertelden ze hoe ze aan onze kant stonden. De politieke hypocrisie van de elites is enorm. Choquerend is dat, ondanks dat politiek opportunisme, mensen uit de verschillende groepen hun leiders blindelings blijven volgen.’

‘We weten hoe fundamenteel de vrijheid van onze samenleving is voor onze toekomst en die van het land.’

Toch kent de Libanese samenleving vandaag een groot solidariteitsgevoel, dat schrijft Kassab ook in haar brief. ‘Ik voel die solidariteit, bij alle vrijdenkers, mensen die ongebonden zijn en zich kunnen losmaken van politieke of religieuze leiders. Het solidariteitsgevoel gaat heel diep. We weten hoe fundamenteel de vrijheid van onze samenleving is voor onze toekomst en die van het land. Ik klink misschien als een dromer, maar die loyaliteit naar elkaar toe is ook mentaal levensnoodzakelijk.’

Net die loyaliteit en die verbondenheid met haar familie en vrienden verscheurde haar voor haar vertrek. ‘Het voelde alsof ik mijn angst en de pijn om dat achter te laten elk moment zou uitbraken. Tot de minuut voor ik vertrok.’

Het was alsof Beiroet haar niet wilde lossen. Om dan op 4 augustus in duizend stukken te barsten. ‘Ik heb vandaag het gevoel, weg van het lijdende Beiroet en familie en vrienden, in een parallelle wereld te leven.’

De afstand met Beiroet verscheurt haar, maar Maria Kassab is vastbesloten zich vast te houden aan het idee van vrijheid voor Libanon. ‘Het in leven houden van dat idee is de grootste uitdaging voor iedereen die in Libanon op straat blijft komen voor de bevrijding van ons land. Tegen de corruptie van een elite, tegen een rot politiek systeem. Als die gedachte ontmanteld wordt, is het voorbij. We moeten blijven roepen.’