Pierre Claver Mbonimpa: ‘Nkurunziza moet nu gaan. We hebben nood aan een Burundese Mandela’

Ooit gingen Pierre Claver Mbonimpa en Pierre Nkurunziza op bezoek bij elkaar. Vandaag staan ze in het Burundees conflict lijnrecht tegenover elkaar. ‘President Nkurunziza is bezig zijn bevolking te vermoorden’, waarschuwt Pierre Claver Mbonimpa. ‘België kan helpen de Burundezen te beschermen en uit de crisis te komen.’ 

  • © 11.11.11 Pierre Claver Bnonimpa bij zijn voorlopige invrijheidstelling in september 2014 © 11.11.11
  • © John Vandaele Bnominpa en zijn president zijn geen vreemden voor elkaar, ze hadden tot voor kort een goede relatie. Ze groeiden op in dezelfde wijk van Bujumbura en werkten ook later samen. © John Vandaele
  • MONUSCO/Abel Kavanagh (CC BY-SA 2.0) Luchtbeeld van het vluchtelingenkamp voor Burundezen in Lusenda, DRC. Volgens het laatste cijfer van de Verenigde Naties zijn er 300.000 mensen op de vlucht. MONUSCO/Abel Kavanagh (CC BY-SA 2.0)
  • EC/ECHO/Martin Karimi (CC BY-SA 2.0) Markt in Burundi. Een financieel embargo zou de bevolking treffen, maar het kan een bewind ook redelijk snel op de knieën dwingen. EC/ECHO/Martin Karimi (CC BY-SA 2.0)
  • Bron: Vimeo In 2015 werd Bnominpa het slachtoffer van een aanslag. Hij kreeg een kogel in het hoofd en in de nek. Bron: Vimeo

‘We kennen mekaar, van toen we jong waren. We woonden in dezelfde provincie, in de dezelfde stad. Hij was een stuk jonger dan mij, maar onze vaders gingen op bezoek bij elkaar. Later, toen hij al president was, belde hij me gewoon op als hij iets over mensenrechtenschendingen in de media vernam. Hij vroeg dan of ik bewijzen had. Hij maakte er dan een einde aan en gaf de daders een administratieve straf.’

Pierre Claver Mbonimpa houdt mijn blik een paar seconden vast, alsof hij wil dat ik dat goed onthoudt. De mensenrechtenactivist en zijn president zijn geen vreemden voor elkaar, ze hadden tot voor kort een goede relatie. Ze groeiden op in dezelfde wijk van Bujumbura en werkten ook later samen. Hoe het dan zo kunnen lopen? ‘Geen idee’, schudt Pierre Clavier Mbonimpa het hoofd. ‘President Nkurunziza heeft ons allemaal verrast.’

Arusha als remedie

‘De Arusha-akkoorden waren een remedie voor de interetnische ziekte van Burundi.’

Burundi ligt in de regio van de Grote Meren. Begin 20e eeuw werd het door de Duitsers gekoloniseerd, na WOI kwam het in Belgische handen. In 1962 werd het voormalige koninkrijk weer onafhankelijk, waarmee een periode van machtswissels, staatgrepen en etnische burgeroorlogen aanbrak. In 2000 ondertekenden alle politieke partijen de Vredesakkoorden van Arusha, onder het goedkeurend oog van bemiddelaar Nelson Mandela, maar het duurde tot 2006 eer iedereen ook de wapens neerlegde.

De Arusha-akkoorden vormden de basis voor een consensusdemocratie, met een gelijke machtsverdeling tussen Hutu en Tutsi, die tijdens de burgeroorlogen tegen elkaar hadden gestreden. Pierre Claver Mbonimpa: ‘De Arusha-akkoorden waren een remedie voor de interetnische ziekte van Burundi.’

Mensenrechtenactivist

Rond diezelfde periode (2001) hield Pierre Claver Mbonimpa APRODH, de Association for the Protection of Human Rights and Incarcerated Persons, boven de doopvont. APRODH zou zich inzetten voor mensenrechten en voor rechten van gevangenen in het bijzonder. ‘In 1994 werd ik als politieman onterecht beschuldigd van illegale wapendracht. Ik bracht twee jaar achter de tralies door. Daar ontdekte ik dat gevangenen totaal geen rechten hadden.’

Mbonimpa was getuige van grove mensenrechtenschendingen. Wat hem bij zijn vrijlating deed besluiten zich daarvoor in te zetten.

Pierre for president

Het leven “buurjongen” Pierre Nkurunziza speelde zich intussen in andere regionen af. Tijdens de laatste burgeroorlog (1993-2005) sloot Pierre Nkurunziza zich bij de belangrijkste Hutu-rebellengroep aan (Conseil National pour la Défense de Démocratie; CNDD) aan.

Na de oorlog viel de groep in verschillende fracties uit elkaar en Nkurunziza kwam aan het hoofd van een ervan te staan. Zijn fractie, de Conseil National pour la Défense de la Democratie–Forces pour la Défense de la Democratie CNDD-FDD, transformeerde in 2005 officieel tot een politieke partij en Nkurunziza ging voor het ambt van president, wat hij in de zomer van datzelfde jaar ook werd.

© John Vandaele

Pierre Nkurunziza, president van Burundi

Voorbeeldland

‘Het is geen fabeltje dat Burundi sinds het aantreden van Nkurunziza een tijdlang het goede voorbeeld gaf.’

‘Het is geen fabeltje dat Burundi sinds zijn aantreden een tijdlang het goede voorbeeld gaf als jonge democratie na een geslaagde pacificatie’, vertelt Pierre Claver Mbonimpa. Als respectievelijk mensenrechtenactivist en president werkten Mbonimpa en Nkurunziza goed samen.

Mbonimpa illustreert: ‘Lange tijd was foltering bijvoorbeeld niet strafbaar. Maar onder Nkurunziza kregen we het als een misdaad erkend. Er werd een gevangenisstraf tot 20 jaar op gezet. Zelfs de doodstraf werd sinds 2005 niet meer toegepast, maar omgezet naar levenslang. Je moest ook niet bang zijn om je mening te zeggen, want er was vrijheid van meningsuiting. Het respect voor de mensenrechten werd ook een prioriteit in strategische documenten van de overheid.’

‘De visie ‘Burundi 2025’ van de regering ademde voorspoed uit met passages over gerechtigheid en over de promotie en bescherming van mensenrechten. Ik zeg niet dat er geen imperfecties waren, maar we geloofden dat we stap voor stap aan onze toekomst bouwden. Een toekomst met fabrieken die de werkloosheid bestreden, een toekomst met metrotransport in de steden… een toekomst met respect voor de mensenrechten.’

Iedereen op de vlucht

Journalisten en critici werden al langer de mond gesnoerd, maar vandaag slaan zelfs politiemannen op de vlucht.

Tot op 25 april 2015. Pierre Claver Mbonimpa knikt. ‘Het afgelopen jaar heeft ons een halve eeuw terug in de tijd gekatapulteerd.’ Sinds voorjaar 2015 klampt Pierre Nkurunziza zich, tegen de akkoorden van Arusha in, vast aan een derde presidentsmandaat. Als gevolg daarvan bevindt Burundi zich vandaag in een grote chaos.

Iedereen die zich tegen die derde ambtstermijn kant, wordt vermoord of opgepakt. Journalisten en critici werden al langer de mond gesnoerd, maar vandaag slaan zelfs politiemannen, veiligheidsofficiers en militairen op de vlucht. Omdat hun leven in gevaar is.

‘Wie zal de bevolking dan nog beschermen?’, vraag Pierre Claver Mbonimpa zich af. ‘Observatoren voor mensenrechten worden deze dagen niet in Burundi toegelaten. Zijn ze er toch, dan worden ze opgejaagd.’

MONUSCO/Abel Kavanagh

Luchtbeeld van het vluchtelingenkamp voor Burundezen in Lusenda, DRC. Volgens het laatste cijfer van de Verenigde Naties zijn er 300.000 mensen op de vlucht.

Clandestiene rapporten

Ook Mbonimpa’s eigen organisatie APRODH moet clandestien functioneren. ‘We hebben veel vrienden en sympathisnten, tot in de administratie en de veiligheidsdiensten toe. Al die mensen brengen in het geheim verslag uit over mensenrechtenschendingen. Op die manier kunnen we internationale gemeenschap blijven alarmeren over wat er vandaag in Burundi gebeurt.

Er vielen al 1000 doden en 312 personen verdwenen spoorloos.

Elke maand sterven er gemiddeld 60 mensen. Er vielen al 1000 doden en 312 personen verdwenen spoorloos. Het gaat hier enkel om mensen die we kunnen identificeren, maar een hele hoop is niet gekend.

De Burundese gevangenissen zitten overvol. Ze hebben een capaciteit van 4150 man, maar in augustus van dit jaar zaten er 9300 mensen vast, waarvan meer dan 4000 politiek gevangenen.’ En dan zijn er nog de 300.000 vluchtelingen volgens het laatste cijfer van de Verenigde Naties.

Aanslag

Ook Pierre Claver Mbonimpa bleef niet buiten schot: in 2014 al moest hij zelf de gevangenis in omdat hij verklaarde – en ook bewijzen had - dat president Nkurunziza in buurland Congo een privé-militie trainde. ‘Hij probeerde eerst nog me om te kopen, vroeg me om in ruil voor geld te zwijgen. Maar ik weigerde.’

Na zijn vrijlating (3,5 maand later) nam Pierre Claver Mbonimpa de draad van zijn activiteiten weer op, maar niet zonder gevolgen. Vorig jaar werd een aanslag op zijn leven gepleegd. ‘Ik werd gered door de tussenkomst van de Franse, de Amerikaanse, de Belgische en de Nederlandse ambassades. Zij hebben mijn veiligheid in het ziekenhuis verzekerd, anders had ik daar waarschijnlijk de genadeslag gekregen. Zij pleitten ook om me voor verzorging naar België te brengen. Maar ik mocht Burundi niet verlaten. De procureur die me toen toch toestemming heeft gegeven, zit sindsdien zonder werk’, schetst hij de situatie.

Machtsstrijd

Vandaag herstelt Pierre Claver Mbonimpa in België. Maar zodra hij kan, keert hij terug naar zijn land om de bevolking bij te staan. De Burundezen leven vandaag in een helse situatie. Dagelijks zijn er moorden, verdwijningen, arrestaties. Bovendien nam de Burundese franc (BIF) het laatste jaar een duik van 1630 BIF voor een dollar naar vandaag 1670 BIF voor een dollar. De perfecte voedingsbodem voor een nieuw etnisch conflict.

Pierre Claver Mbonimpa knikt: ‘Het is niet makkelijk om kalm te blijven, maar we mogen ons niet laten verdelen. Want het is geen etnische kwestie die vandaag speelt. Ter illustratie: Pierre Nkurunziza is een Hutu. Maar van de 80 nee-stemmen tegen zijn derde termijn, zaten er maar drie Tutsi tussen. Vandaag zijn evengoed een hoop Hutu-medestanders van hem op de vlucht. Bij de moorden en verdwijningen door zijn militie wordt geen onderscheid gemaakt. Dit is geen etnisch conflict, maar een politieke strijd om de macht. En de Burundezen beseffen dat. Om deze crisissituatie op te lossen is het nodig dat Nkurunziza het pand verlaat.’

Een embargo helpt

Of de internationale gemeenschap in die machtswissel een rol kan spelen? Volgens Pierre Claver Mbonimpa zeker: ‘De Afrikaanse Unie heeft niet veel slagkracht want in verschillende lidstaten zijn presidenten aan de macht die zelf de ene na de andere ambtstermijn blijven zitten.’

‘Maar de Europese Unie en de Verenigde Naties hebben wel nog een slag om de arm, bijvoorbeeld via een financieel embargo. Zo’n embargo treft ook de bevolking – de lonen kunnen bijvoorbeeld niet meer worden betaald. Maar het kan een bewind ook redelijk snel op de knieën dwingen. Terwijl je bevolking anders jarenlang in de chaos blijft zitten. Een embargo is kiezen voor de korte pijn in plaats van voor het uitzichtloos lijden.’

EC/ECHO/Martin Karimi (CC BY-SA 2.0)

Markt in Burundi. Een financieel embargo zou de bevolking treffen, maar het kan een bewind ook redelijk snel op de knieën dwingen.

Russen vs Amerikanen

Van wie dat embargo het best uitgaat? Pierre Claver Mbonimpa kijkt op en buigt zich even voorover: ‘De internationale gemeenschap zit vreemd in elkaar. Laatst was ik op een vergadering van de VN-Veiligheidsraad. Een Russische vertegenwoordiger sprak me aan. Hij zegde dat Rusland met ons meeleefde, maar dat als de VS een voorstel deden, zij sowieso tegen zouden stemmen.’

‘Als alle onderhandelingen falen, staan er gewapende groepen klaar. Je kunt niet blijven toezien hoe een president zijn eigen volk vermoord.’

Op die manier wordt een klein land slachtoffer van het grotere geopolitieke spel. Daarom hoopt Pierre Claver Mbonimpa op een oplossing buiten de VN. ‘Ik geloof sterk in een voorstel dat we samen uitwerken met Duitsland en België – twee voormalige kolonisatoren-, Italië – met de paus in Rome- en de Verenigde Staten – die een sleutelrol speelden in de akkoorden van Arusha.’

Dat voorstel moet er volgens Pierre Claver Mbonimpa alles aan doen om het vertrek van Nkurunziza vreedzaam te laten verlopen. ‘Maar als alle onderhandelingen falen, staan er gewapende groepen klaar. Je kunt niet blijven toezien hoe een president zijn eigen volk vermoord. Dan grijpen we desnoods naar geweld. Zonder de burgers daarbij te treffen. Met respect voor de mensenrechten.’

Oproep aan de jeugd

Of Pierre Claver Mbonimpa hoop heeft? Hij knikt: ‘Zeker. Ik hoop nog altijd dat deze crisis over een jaar voorbij is en dat we dan vooruit kunnen kijken. Dan moeten we het verleden achter ons laten en weer aan de toekomst van Burundi bouwen.’ Dat is ook zijn boodschap aan de Burundese jeugd.

‘Al sinds 1972 worden jongeren door politici gerecupereerd om hun visie te ondersteunen. (nvdr. ook Nkurunziza beschikt vandaag over zijn jongerenliga, de Imbonerakure). Vaak ontvangen ze daarvoor een som geld, wat welkom is als je werkloos bent. Maar ik vraag de jeugd om zich niet te laten beïnvloeden door politieke partijen of etnische verschillen. Om niet voort te gaan op wat er in het verleden misgelopen is, maar om te kiezen voor een gezonde partijpolitiek die nadenkt over oplossingen om Burundi te ontwikkelen.’

Burundese Mandela

Vroeger, toen ze jong waren, en terugkeerden van school, volgden Pierre Claver Mbonimpa en Pierre Nkurunziza hetzelfde pad. ‘Slechts op enkele meters van ons huis, gingen onze wegen uit elkaar.’ Vandaag kan er geen grotere afstand zijn tussen de mensenrechtenactivist en de president die niemand ontziet.

‘Pierre Nkurunziza moet nu gaan. We hebben nood aan een Burundese Mandela, iemand die alle Burundezen beschermt en die hen vertrouwen geeft.’

Pierre Claver Mbonimpa knikt: ‘Pierre Nkurunziza moet nu gaan. We hebben nood aan een Burundese Mandela, iemand die alle Burundezen beschermt en die hen vertrouwen geeft. Iemand die de mensenrechten respecteert en die ook zijn macht wil delen. Vandaag is de president hoofd van de republiek, maar ook van de uitvoerende macht. Hij leidt de politie en het leger, hij is opperste magistraat … die concentratie leidt enkel tot misbruik.’

Pierre Claver Mbonimpa is te gast op 11.fiesta, het feest ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van 11.11.11Of hij zich zo’n Mandela-figuur voor de geest kan halen? Is er iemand die in dat plaatje past? Pierre Claver Mbonimpa knikt beslist: ‘Zie hoeveel mensen zich vandaag verzetten omdat Pierre Nkurunziza de Arusha-akkoorden niet respecteert. Zij geloven in Mandela’s principes. Het kan niet anders dan dat er zich onder hen een bekwame leider voor Burundi bevindt.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.