Een gesprek over de kracht van angst

Voormalig oorlogsreporter Hesna Al Ghaoui: ‘Angst is vandaag de belangrijkste munteenheid’

© Hesna Al Ghaoui

 

Hesna Al Ghaoui, een Hongaarse met Syrische roots, maakte carrière als oorlogsverslaggever voor de Hongaarse televisie. Libië, Gaza, Libanon, Afghanistan en Darfoer zijn de voornaamste conflictgebieden van waaruit ze werkte. Ze publiceerde onlangs het boek De kracht van angst.

‘Telkens ik terugkwam uit oorlogsgebied’, vertelt Al Ghaoui, ‘werd ik op straat aangeklampt door mensen die me herkenden van op de televisie. Nadat ze zich verbaasden over hoe klein ik ben in het echte leven, volgde meestal de vraag: “Hoe komt het dat je niet bang bent om in oorlogsgebied te werken?” Als ik dan antwoordde dat ik wél bang ben, viel de teleurstelling telkens van hun gezicht te lezen. Alsof ze gehoopt hadden dat ik hen het geheime recept voor een leven zonder angst kon geven en ze nu een illusie armer waren.’

‘Ik vond het interessant dat ze in de veronderstelling leefden dat ik niet bang was. Een therapeut met wie ik sprak, had een theorie over hun ontgoocheling: eens ze vernemen dat ik wel bang ben, maar desondanks toch naar die plekken ga, verliezen ze hun excuus om zelf de dingen waarvoor ze bang zijn niet te doen.’

‘Angst kan extreme agressie naar boven halen in mensen, maar in dezelfde oorlogen genereert angst ook een zeer groot altruïsme en een positieve kracht.’

‘Ik begon meer na te denken over de angsten in mijn leven als burger en over hoe anders ik me gedraag in het werkveld, dan thuis. Op het veld ben ik veel dapperder dan thuis. Angst is daar helpend en brengt kwaliteiten bij mij naar boven waarvan ik niet wist dat ik ze had. Ook in oorlogsgebied zie je dat fenomeen: angst kan extreme agressie naar boven halen in mensen, maar in dezelfde oorlogen genereert angst ook een zeer groot altruïsme en een positieve kracht. In mijn boek ging ik op zoek naar waarom angst soms het beste en soms het slechtste in mensen naar boven brengt.’

Welke rol speelt angst in het in stand houden van een oorlog of conflict?

Al Ghaoui: Angst houdt inderdaad conflicten in stand. Mensen kunnen dat bevatten via verhalen en daarom vertel ik vaak het verhaal van een Palestijnse en een Israëlische vader. De Palestijnse vader verloor zijn zesjarige dochter toen een Israëlische soldaat haar langs achter in het hoofd schoot voor de schoolpoort. De Israëlische vader verloor zijn dochter van een jaar of zeven bij een Palestijnse zelfmoordaanslag in Jeruzalem. Dat zijn vreselijke tragedies, die helaas niet zo ongebruikelijk zijn in het Midden-Oosten.

Vaak zorgt zoiets ervoor dat mensen die voordien een normaal leven leidden hun woede en rouw niet kunnen beheersen en tot extreme daden gedreven worden. Oog om oog, tand om tand. Bij elke tragedie groeit het angstniveau aan beide kanten. Mensen schieten in de verdediging: ze bouwen hogere muren of smokkelen meer wapens binnen. Bovendien worden mensen ook geboren met trauma’s. Tijdens de belegering van Gaza zag ik veel zwangere vrouwen die wekenlang tussen de bombardementen leefden.

De trauma’s bereiken de baby’s al in de baarmoeder en worden doorgegeven van generatie op generatie. Maar die Palestijnse en Israëlische vader, Bassam en Rami, wilden de spiraal van wraak niet verderzetten en weigerden slachtoffers te zijn. Ze maken deel uit van het Parents Circle Families Forum, een organisatie van Palestijnse en Israëlische ouders die een kind verloren. In plaats van toe te geven aan geweld, bouwen ze bruggen.

Rami en Bassam werden beste vrienden en gaan nu al vijftien jaar samen spreken op Palestijnse en Israëlische scholen, zij aan zij, terwijl ze elkaars schouders vasthouden. De kinderen geloven hun ogen niet. De Israëlische kinderen hebben vaak nog nooit een Palestijn gezien en de Palestijnse kinderen nog nooit een ongewapende Israëli. Dat die twee vaders praten over hun dochters, hun verdriet, hun vriendschap en daarbij dezelfde kleur van tranen laten, schudt de kinderen helemaal door elkaar. Dat is wat er gebeurt wanneer je met angst aan de slag gaat.

De Palestijnse vader had toen hij jong was ook geweld geprobeerd, maar ondervonden dat het niet werkte. Nu probeert hij het met conversatie. Wanneer een jonge Israëlische soldaat hem tegenhoudt, beseft hij dat die ook bang voor hem is. Iedereen is bang van iedereen. Maar hij begint dan met de soldaat te praten, te grappen en over zichzelf te vertellen. Je ziet hoe het gezicht van de soldaat dan verandert, hoe hij zijn geweer laat zakken en hoe de angst afneemt. Dat gebeurt als je van mens tot mens praat. Empathie ontstaat van mens tot mens.

Onder meer politici misbruiken angst om mensen te manipuleren. Ook degenen die hun angstboodschappen niet geloven worden er toch door beïnvloed, schrijf je. Hoezo?

Al Ghaoui: Angst is de allerbelangrijkste munteenheid geworden om mensen te manipuleren in het leven. Honderden jaren geleden werden mensen ongetwijfeld ook al gemanipuleerd met angsten, maar wel nieuw is dat die manipulaties door internet en sociale media op een supersonische snelweg terechtkomen en ons veel intenser bereiken dan voordien.

Ik heb dat aan den lijve ondervonden: als half-Syrische moest ik om geloofwaardig zijn als verslaggever in het Midden-Oosten drie keer zo onpartijdig zijn en dubbel zoveel afstand nemen als een ander. Ik nam dus aan dat uitgerekend ik wel gewapend moest zijn tegen vooroordelen. Daarom was ik ontzettend verbaasd toen ik met mijn eigen vooroordelen geconfronteerd werd in Afghanistan.

‘Zelfs ik, die gewapend dacht te zijn tegen die stereotypes, zag zodra mijn leven in gevaar was een potentiële zelfmoordterrorist in elke onschuldige jongeman naast de weg.’

Ik reisde mee in een konvooi van het leger naar mevrouw Kaftar, een Afghaanse krijgsvrouw die een leger mannen aanvoert. We waren nog maar net vertrokken uit de basis toen we te horen kregen dat de Afghaanse soldaten aan het eind van ons konvooi opgeblazen waren en dat er op ons gejaagd werd. De commandant zei dat we onze ogen moesten openhouden voor gladgeschoren jonge Afghaanse mannen in een wit gewaad met mobiele telefoons in de handen.

Het was mijn vierde keer in Afghanistan en ik had er vrienden die voldeden aan de omschrijving van de commandant. Zowat een op de drie jongemannen in Afghanistan draagt een wit gewaad, ze hebben allemaal een gsm en vaak zijn ze ook gladgeschoren. Zelfs ik, die gewapend dacht te zijn tegen die stereotypes, zag zodra mijn leven in gevaar was een potentiële zelfmoordterrorist in elke onschuldige jongeman naast de weg.

We hebben onze waarden en onze visie op de wereld, maar op het moment dat we ons bedreigd voelen, neemt ons reptielenbrein het over. Het vindt die verborgen schabben in ons hoofd waar alle stereotypen en brainwash-boodschappen opgeslagen liggen waarvan we dachten dat ze geen effect op ons hadden. Dat was een belangrijke les voor mij en het toont aan hoe gevaarlijk het is dat al die stereotiepe boodschappen ons voortdurend bereiken.

Wat is de bedoeling van al dat angst zaaien en die stereotypering? Een verdeel-en-heersstrategie?

Al Ghaoui: We krijgen voortdurend de boodschap dat we ons moeten afsluiten, want dat we langs alle kanten bedreigd worden. Elke minuut worden we overspoeld door een massa informatie en prikkels. Het is moeilijk om dat allemaal te verwerken en ik denk dat we er evolutionair gezien niet klaar voor zijn. Als dat nog eens gemengd is met al die angstboodschappen wordt het gevaarlijk. We krijgen het idee dat de wereld zo gevaarlijk is dat we het zelf niet aankunnen en dat we geen controle hebben over ons leven.

Omdat het gewoon te veel is, leunen mensen liever achteruit en laten ze de beleidsmakers de dingen in hun plaats doen. Ze nemen liever geen verantwoordelijkheid meer voor hun leven en hun beslissingen omdat ze het gevoel hebben er niet toe in staat te zijn. Dat is een gevaarlijk punt om te bereiken in een maatschappij en het is in veel delen van Europa aan het gebeuren.

Politici zeggen dan: “Laat het maar aan mij over.” Zo krijgen ze heel veel macht. Vaak merken we niet eens dat we gemanipuleerd worden, want angst verkoopt en niet enkel politici doen het. De meeste reclameboodschappen vertrekken vanuit angst en ook de man in de straat vertelt samenzweringstheorieën.

Er wordt veel angst gecreëerd omtrent vluchtelingen. Hoe beïnvloedt die angst de beslissingen die rond dat thema gemaakt worden?

Al Ghaoui: De vluchtelingencrisis is effectief een groot probleem die erger kan worden en waarover we moeten nadenken. De hoeveelheid drinkbaar water, vruchtbare gronden en leefbare dorpen in Afrika daalt minuut per minuut. Dat gaat ook effect hebben op ons en het zal een moeilijke situatie worden. Sommige van die angsten zijn dus wel relevant.

Als men die angsten echter gebruikt om mensen en de samenleving te manipuleren, krijgen we geen oplossing voor die echte problemen. We gaan instinctief reageren in plaats van rationeel en zo krijg je agressie en oorlog in plaats van oplossingen.

Hoe kunnen mensen zich wapenen tegen die manipulaties?

Al Ghaoui: Als een nieuwsbericht heel sterke emoties bij je uitlokt, ongeacht of ze positief of negatief zijn, dan vraag je je best af of dat terecht is. In veel gevallen zal je merken dat er op je emoties wordt gespeeld. Een ander belangrijk element is: stop met je eigen grootste censor te zijn. We zijn zo bang dat de overheid informatie censureert, maar eigenlijk zijn we zelf de grootste censor van ons leven.

‘We zijn zo bang dat de overheid informatie censureert, maar eigenlijk zijn we zelf de grootste censor van ons leven.’

Kijk bijvoorbeeld maar naar Facebook. Je leest in je nieuwsoverzicht een mening die helemaal tegengesteld is aan de jouwe, je wordt boos en je ontvriendt de persoon of je stelt Facebook zo in dat je zijn posts niet meer ziet. Wie heeft dat nog niet gedaan? Ik heb dat ook gedaan.

Maar na een tijd besef je dat dat niet de beste optie is. Zo hoor je namelijk geen andere meningen meer. Sommige meningen kunnen je misschien boos maken, maar zo zie je tenminste dat er mensen zijn die er een andere mening op nahouden.

Als we alle andere stemmen dempen, komen we in een bubbel met dikke wanden terecht en daalt de tolerantie voor mensen met een andere mening langzaamaan tot het nulpunt.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Wanneer we dan door een gebeurtenis uit onze bubbel geduwd worden en geconfronteerd worden met het feit dat sommige mensen anders denken dan wij, vragen we ons af hoe dat mogelijk is. Denk maar aan de verkiezing van Trump of de Brexit als goed voorbeeld van hoe mensen zichzelf in een bubbel opsloten. Dat leidt tot die alomtegenwoordige vreselijke polarisatie waarbij alle nuance uit het debat verdwijnt.

Er is zwart of wit en we moeten zo snel mogelijk stelling innemen. Anders gaan de deuren dicht en zitten we in het niemandsland tussen zwart en wit. We worden uitgesloten en vervloekt door iedereen. Het internet kan je virtueel lynchen op twee uur tijd. Dat overkomt mensen elke dag gewoon omdat ze nuance aanbrengen in een debat.

Onze empathie voor anderen daalt. Mensen zijn gemaakt voor verbinding, voor leven in een gemeenschap, maar we snijden de banden door. Mensen zullen alles doen om bij een groep te horen en niet buitengesloten te worden, want ons gevoel van veiligheid is daar sterk mee verbonden. We voelen ons veilig als we ergens bij horen.

Door deuren te sluiten en de empathie met anderen door te snijden, isoleer je jezelf en bereik je nooit veiligheid. Het is beter te luisteren naar andere standpunten zonder te snel te oordelen. Voor je antwoordt, vraag je je best af of er misschien ook elementen van waarheid in het betoog van de ander zitten.

Dat is een moeilijk werk van lange adem dat we in ons eigen leven kunnen toepassen, maar het is ook aan de media om de nuance terug in het publieke debat te brengen. Ook daar gaat het niet de goede kant op, want vandaag zijn we getuige van irrationele politiek. Denk maar aan Trump als voorbeeld bij uitstek.

‘Je moet de feiten in verhalen opnemen. Mensen kunnen meeleven met verhalen en er zichzelf in herkennen.’

Je mag feiten veranderen of negeren, spelen met emoties en subjectieve meningen en het wérkt nog ook. De media maken een gelijkaardige verandering door. Als je nieuws wil verkopen, moet het ook entertainen. Zo komen de wensen van de lezers boven objectief nieuws maken te staan. Dat gebeurt in Hongarije, maar ook in veel andere landen.

Kan je in dit post-truth tijdperk mensen nog bereiken met objectieve feiten en informatie? Mensen lezen cijfers over het werkelijke aandeel vluchtelingen in onze samenleving en de positieve impact van migratie op de economie. Toch lijken ze die niet te geloven.

Al Ghaoui: Ik geloof in dat opzicht altijd in de kracht van persoonlijke verhalen van mensen. Zo interviewde ik een Syrische familie in een vluchtelingenkamp in Turkije over hun vluchtverhaal. Er bestaan veel misvattingen over waarom mensen uit Syrië weggaan en waarom ze dan niet in Turkije blijven. Ik wist dat enkel feiten niet voldoende waren als ik wilde dat mijn boodschap aankwam.

Je moet de feiten in verhalen opnemen. Mensen kunnen meeleven met verhalen en er zichzelf in herkennen. Eens je ze dan bereikt met een verhaal, staan ze ook open voor feiten en cijfers. Dat is wat ik altijd probeerde te doen als correspondent.

In Hongarije zijn de meeste media spreekbuizen geworden voor de staat. Is het vandaag moeilijk voor jou om nog in de media te werken?

Al Ghaoui: Ik werk niet meer in de media. Jammer genoeg is de situatie van de media inderdaad niet goed in Hongarije. Vooral buitenlandse zaken zijn bijna volledig uit de media verdwenen. Ik vond geen mogelijkheden meer om mijn werk voort te zetten. Daarom heb ik eerst een documentairereeks gemaakt en schrijf ik nu boeken.

Een boek bereikt minder mensen dan een tv-programma, maar je kan wel diepgravender zijn. Ook vind ik het leuk om over mijn werk te komen spreken en met het publiek in dialoog te gaan over kwesties die voor mij belangrijk zijn.

Is wat er met het Hongaarse medialandschap gebeurde ook een risico voor andere EU-landen?

Al Ghaoui: Het is geen risico, ik zie het nu al in veel landen gebeuren, ook in Europa. Gelukkig is het internet ook een plek om je mening te uiten. In Hongarije zien we dat steeds meer journalisten voor kleine websites werken. Het internet heeft de media gedemocratiseerd, maar jammer genoeg is fondsen vinden en een publiek bereiken niet altijd evident.

De kracht van angst door Hesna Al Ghaoui, Uitgeverij Pluim, ISBN 9789492928115

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journaliste

    Na omzwervingen doorheen verschillende jobs in de cultuur- en sociale sector besliste Ebe dat het hoog tijd was om na te denken over wat ze écht wilde doen.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.