Theatermaker Stefan Perceval: ‘Er moet een minister van Dromen komen’

Stefan Perceval is de bevlogen artistiek directeur van HETGEVOLG. Dit theater werkt met mensen met een kwetsbare achtergrond. Perceval en zijn ploeg doen dat goed, oordeelde de kunstencommissie die het gezelschap extra subsidies toezegde. Als sterk voorbeeld voor inclusief werken: ‘We zijn echt kostenbesparend voor de samenleving. Ze zouden ons 10 miljoen moeten geven.’

Plaats van afspraak is het cultuurcentrum De Velinx in Tongeren. Buiten kondigt zich een lange, droge zomer aan, binnen verloopt het gesprek geanimeerd en sappig. Er wordt gelachen en gevloekt. Het ene verhaal mondt uit in het andere.

Moeiteloos schakelt Stefan Perceval over van het plat Antwerps naar het Kempisch, het Limburgs en het West-Vlaams. Hij speelt situaties na, spot met alles en iedereen, windt zich op, wordt emotioneel, stokt, maar is vooral bevlogen en oprecht betrokken.

‘We geloven heel sterk in ons verhaal: kunst als motor van verandering. We maken nooit zomaar iets.’

De acteur en regisseur, die nu in Oostende woont, stelt in het begin ook vragen. Wil weten wie die persoon is die hem bevraagt en beluistert. Het is ook de kern van de werking van HETGEVOLG: de mens staat centraal. Wie is hij, wat is zijn verhaal en vooral: waar droomt hij van. Nog veel te weinig wordt die vraag gesteld, meent hij. ‘Er zou een minister van dromen moeten komen. Je moet dat bepleiten in je artikel.’

HETGEVOLG werkt met Hartenspelers, zoals hij ze noemt. Niet-professionele acteurs die soms direct maar meestal via allerlei tussenstations bij het gezelschap terechtkomen. Alleenstaande moeders, personen met een psychische kwetsbaarheid, asielzoekers, jongeren met autisme… Kortom: iedereen die het moeilijk heeft in het leven. Ja, tot zelfs managers en politici.

‘Iedereen is kwetsbaar.’ Hij vertelt het verhaal van een bedelaar die hem onlangs had herkend. Niet van televisie maar van theater waar de man vroeger veel naar toe ging. ‘Pech, ziekte, een verkeerde afslag… Het kan snel gaan.’

HETGEVOLG mag dan werken met niet geschoolde acteurs, de werking met twee huizen in Turnhout en Leopoldsburg is wel op en top professioneel. Externe acteurs en regisseurs met naam en faam worden ingehuurd. Repetities zijn echte repetities, geen vrijblijvende therapeutische sessies. ‘Wie wil lullen, moet maar een uur vroeger komen.’

De kunstencommissie loofde jullie werking als voorbeeld van een inclusieproject dat ook sterk inzet op de kwaliteit van het eindproduct.

Stefan Perceval: (knikt) Het blijft altijd spannend, maar we geloven heel sterk in ons verhaal. Kunst als motor van verandering. We maken nooit zomaar iets.

‘Spelers krijgen zelfvertrouwen om stappen vooruit te zetten. Om opnieuw te studeren, werk te zoeken of eindelijk die toxische relatie te stoppen.’

We vertrekken van het eigen verhaal van de spelers. Wij zorgen voor professionele omkadering. Een externe regisseur. Licht en klank. Een goede zaal. Een aantrekkelijke affiche. Publiek dat applaudisseert. Een journalist die langs komt voor een recensie, af en toe televisie. Dat zijn allemaal dingen waardoor spelers zich gewaardeerd voelen. En dan groeien ze, gaan ze meer spreken en krijgen ze zelfvertrouwen om in het leven letterlijk stappen vooruit te zetten. Om opnieuw te studeren, werk te zoeken of eindelijk die toxische relatie te stoppen. Als je het zou uitrekenen hoeveel kosten wij besparen voor de samenleving, dan zouden we eigenlijk 10 miljoen moeten krijgen. En ik meen dat eigenlijk wel. (lacht)

Ik ben nu aan het werken met vier mannen met een ernstige psychische stoornis. Een van de gasten, Mohamed die last heeft van psychoses, komt in de rookpauze naar mij en zegt: ‘Dat theater, dat doet me goed. Ik ga terug studeren in september. Want ge daagt me op een heel speciale manier uit.’ Dat is toch geweldig. En weet je wat: die gast wil wiskunde en fysica studeren omdat hij dat graag doet.

Is dat de kracht van kunst?

Stefan Perceval: Op een dag komt Fabian hier binnengewandeld. Een jongen met autisme. Zogezegd niets mee aan te vangen, zegt geen woord. Op een middag vraag ik hem: ‘Waarom zeg jij eigenlijk niets?’ Een kwartier stilte. Niets. En dan plots superstil: ‘Mijn papa is dood.’ Dat kan je toch begrijpen he, dat iemand zo veel verdriet heeft dat hij niet meer kan spreken. Dat hebben we allemaal toch wel eens: ‘Godverdomme, het gaat echt niet meer.’ (stil)

‘Ik heb met mijn moeder een tijd in armoede geleefd. Ik weet wat het is.’

En dan is onze samenleving erop gericht dat ze zeggen: zijn broer en zijn zus die praten wel, het zal wel aan Fabian liggen. En hup, etiket op zijn kop geplakt. Autisme en naar het bijzonder onderwijs waar hij godganse dagen hemden mag strijken en hagen snoeien. Ik vroeg hem waar hij van droomde en hij antwoordde van de sterren en planeten. De dag nadien had hij een dikke bundel bij met teksten over sterren en planeten. We hebben daar een tekst van gemaakt die hij heeft gespeeld.

Na afloop fluisterde z’n mama: ‘Bedankt, je hebt me mijn zoon teruggegeven’. Hij was weer beginnen praten. Hij was enthousiast. Hij belde me drie zomers geleden en bedankte me dat ik achter zijn muur had gekeken want hij studeerde af aan de Technische Universiteit van Eindhoven. Dat is inderdaad de kracht van kunst.

Als onafhankelijk expert participatie word je ook om je mening gevraagd. Hoe is het gesteld met participatie bij andere theatergezelschappen in Vlaanderen?

Stefan Perceval: Er zijn gezelschappen die denken dat ze met een rondleiding “participatie” mogen afvinken in hun dossier. Terwijl ze dan 27 euro vragen voor een ticket. (roept het uit): 27 euro!

‘Dure tickets zijn voor de cultuursector echt wel problematisch.’

Ik heb met mijn moeder een tijd in armoede geleefd, in een sociale woonblok gewoond in Merksem. Ik weet wat het is. En dan zeggen ze: er is toch die Uitpas waarmee je bijna gratis naar het theater kan. Wel, been there, done that. In mijn tijd was dat nog met bonnen van het OCMW of zoiets. Die moest je afhalen aan dezelfde kassa die een uur voor de voorstelling opengaat. En als je daar dan staat antwoorden ze veel luider dan je wil: ‘Ha, het is voor dat armoedetarief’. Je moet veel moed hebben om daar een volgende keer nog eens te staan.

Dure tickets zijn voor de cultuursector echt wel problematisch, terwijl de kansarmoede toeneemt, de wooncrisis verder woekert, iedereen worstelt met stijgende energiekosten en er zo veel mensen zonder job zitten. (windt zich op) En dan komt een slimme mens mij vertellen dat er nog nooit zoveel open vacatures zijn. Dat de jobs voor het rapen liggen… Neen, vertrek een keer vanuit mensen zelf. Wat willen en kunnen ze, wat zijn hun dromen, en hoe kunnen we die realiseren?

Participatie wordt nog altijd heel koloniaal ingevuld, zeg je.

Stefan Perceval: Ja, een eenmalige tentoonstelling in de hal hier, een gratis voorstelling op het einde van het seizoen als alle grote kleppers al gepasseerd zijn daar… Als ze mij vragen voor een participatief project, dan moet dat in het midden van het seizoen geprogrammeerd worden. En dan vraag ik dat de grote zaal een week wordt geblokkeerd voor de laatste repetities. (Speelt een conversatie na tussen hem en een organisator: ‘Ja maar, Stefan, dat gaat toch niet. Een volle week voor jullie? Jawel, dat gaat wel. Anders komt ik niet.’). Allez, hoe willen ze anders dat mensen in armoede over die hoge drempels heen stappen?

Er komen nu wel scheuren in de muren waardoor het licht binnenvalt, maar het gaat heel traag. Cultuurcentra werven participatiemedewerkers aan, zoals De Grote Post in Oostende die ook zoeken naar duurzame samenwerkingen. Ik ben ook blij dat bijna alle participatieve dossiers binnen het kunstendecreet positief zijn geëvalueerd. Het tij is toch wat aan het keren.

Wat gaan jullie doen met die extra subsidies?

Stefan Perceval: Onze werking verder uitbouwen, zowel in Turnhout als in Leopoldsburg. We hadden 840.000 euro gevraagd en hebben 645.000 euro gekregen. Toen ik acht jaar geleden begon, draaiden we op een budget van 170.000 euro. Dus ja, we zijn heel erg gegroeid. We gaan mensen aantrekken, maar de hoge loonkosten maken het niet evident. En een topchoreograaf komt ook niet voor niets.

Zijn er Hartenspelers die finaal een vast contract krijgen bij jullie?

Stefan Perceval: Ja, die zijn er. Carina bijvoorbeeld, die ook heeft meegewerkt aan De Kemping, het tv-programma met Tijs Vanneste. Ze speelt bij ons in meerdere producties.

Tijs Vanneste liet zich op Sociaal.net ontvallen dat Carina bij jullie altijd heel zwaarmoedige teksten bracht. Daarom dat hij in De Kemping haar meer luchtere kant liet zien.

Stefan Perceval: Wij lachen ook veel, maar ik werk met de mensen hun verhaal. Ik ga niets verzinnen dat niet van de spelers zelf komt. En ja, dat is soms zwaar. Heftig. Soms ondraaglijk. Zoals het verhaal van Dada, een Turkse man.

‘Hij zag zijn familieleden vlak voor zijn ogen verdrinken. Een voor een riep hij hun naam. Oerkreten. Het publiek was overweldigd. Alle voorstellingen een staande ovatie.’

In het begin gedroeg hij zich echt vervelend, contrair. Hij lag niet goed in de groep, sprak nauwelijks Nederlands. Op afzondering vroeg ik hem op een dag: wat is nu uw verhaal? En met brokken kwam het er uit. Dat hij in september 2019 gevlucht was richting Europees vasteland. Zijn bootje was gekanteld en hij was zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen verloren. Verdronken. Iedereen stil, natuurlijk. En toen hebben we samen dat verhaal op het podium gebracht, met muziek van Mahler erbij. Hoe hij zijn familieleden vlak voor zijn ogen zag verdrinken en hun namen een voor een uitschreeuwde. Oerkreten. Verscheurd door vreselijke pijnen. Daarmee zijn we de voorstelling geëindigd. Licht uit. Het publiek was overweldigd. Alle voorstellingen een staande ovatie.

Een paar maanden later kom ik hem terug tegen – zijn Nederlands was al stukken beter. Hij zei me dat hij ongelofelijk dankbaar was. Door de voorstelling heeft hij waardering gekregen en waardeert hij anderen ook meer. Zo zetten mensen stappen vooruit.

Nemen jullie elk project aan? Je moet toch ergens grenzen stellen?

Stefan Perceval: Het is zoeken naar een evenwicht. Mijn ploeg vind ik dat te veel hooi op mijn vork neem. Maar ik voel me slecht als ik iemand moet afhouden.

‘Mijn ploeg vind ik dat te veel hooi op mijn vork neem. Maar ik voel me slecht als ik iemand moet afhouden.’

Onlangs ben ik gecontacteerd door een topmanager. Zelfmoord zit in mijn dna, zegt hij. Zijn moeder, zijn tante, zijn zus: allemaal zelfmoord. Die middag was hij opgebeld dat zijn dochter op het dak van de school stond. Hij vraagt me om hem te begeleiden een verhaal te vertellen om zijn dochter duidelijk te maken dat het leven meer dan de moeite waard is. Oké, zeg ik dan, dat gaan we doen, ook al zit alles al stampvol de komende maanden.

Jullie spelen hier straks in Tongeren de voorstelling ‘Fiere moeders, trotse kinderen’. Is je mama fier op je?

Stefan Perceval: (stil) Ik weet het niet. Ze woont nu bij ons in Oostende, ze wordt straks 90 jaar. Ze vindt mij een rare, dat zegt ze wel tegen familielieden. Ik doe dan alsof ik dat niet hoor, maar ik hoor dat wel. Ze is van een andere generatie. Ze spreekt weinig uit. Ze komt af en toe eens kijken en als ze dan complimenten hoort, dan zegt ze dat ook nog twee andere zonen heeft in het theatermilieu die het ook goed doen. En dat ze nog een neef heeft die geweldig is.

‘Mijn vader zou nooit gezegd hebben: Ik ben fier op u.’

Mijn ouders waren gescheiden, mijn vader is al een tijdje gestorven. Hij woonde in Bilzen. En telkens als ik in de buurt kwam spelen en ik wist dat hij in de zaal zat, dan blokkeerde ik mentaal. Hij kleineerde me vaak. Dat ik maar beroepsschool had gedaan, een kok was. Toen ik directeur werd van HETGEVOLG kon hij amper geloven dat ik dat goed zou doen. Gij, met uw autisme… Dus neen, mijn vader zou nooit gezegd hebben: ‘Ik ben fier op u’.

Ben jij een trotse vader?

Stefan Perceval: Ja! Heel trots, zowel op mijn oudste zoon die begonnen is in Amsterdam aan zijn toneelopleiding als op mijn twee jongere kinderen. Ik zeg hen dat ook iedere dag. En neen, ik maak er geen weke kinderen van door dat uit te spreken. En ik werk iedere dag ‘knijtehard’ om hen een ander leven te geven dan wat ik heb gehad. Toen ik 18 werd, stond er 20 Belgische frank op mijn spaarboekje. ‘Je bent de rijkste van ons allemaal’, schertste mijn moeder toen.

Zeg je ook tegen je zelf dat je fier bent met wat je ondertussen bereikt hebt.

Stefan Perceval: (stilte) Ik ben wel streng voor mezelf. Heel streng. Altijd zie ik iets dat beters of anders had gekund. Ik ben ook streng voor mijn ploeg, al zullen ze dat ontkennen. Ik denk niet dat ik zo’n toffe baas ben.

‘Dat sociale is superbelangrijk voor ons. Het is de motor van onze werking.’

Jij en je ploeg zijn wel ongelofelijk betrokken met het leven je spelers, horen we.

Stefan Perceval: Mijn medewerkers en ik: we lopen voor hen. Soms letterlijk. Geen huis? Dan zoeken we mee, schuimen we loketten af. Spurten voor alles dicht gaat en keren niet terug voor er een oplossing is. ‘Meneer, die mens moet nu een plaats hebben om te slapen. Niet wachtlijst nummer 734. Nu. Sebiet. Vanavond.’

We halen spelers uit de psychiatrie en wachten mensen op als ze in de bak geraakt zijn omwille van een stommiteit: ‘Meneer, ik steek mijn hand ervoor in het vuur dat het niet meer gaat gebeuren’. We gaan mee pleiten bij vreemdelingenzaken, ook al hebben we het woord niet. ‘Ik kom hier toch zeggen dat hij een geweldige acteur is en dat het van de pot gerukt zou zijn moest zo’n talent het land worden uitgezet.’

(Stokt. Zwijgt even en excuseert zich voor zijn emoties) Ja, dat sociale is superbelangrijk voor ons. Het is de motor van onze werking.

Maak je je zorgen over de samenleving als je de verhalen hoort van je spelers?

Stefan Perceval: Ja, er is nog veel uitsluiting en het leven wordt ontzettend duur. Men praat over niets anders dan over een gebrek aan goedkope woningen en megadure energiekosten. Kwetsbaarheid was vroeger iets voor een bepaalde doelgroep, maar nu zie ik een tsunami van armoede op ons afkomen.

Omdat ik in Oostende woon en daardoor veel op de baan ben, zie ik af en toe op parkings wat ik vroeger nooit zag: mensen die zich tegen elf uur ’s avonds klaar maken om in hun auto te slapen. En dat zijn geen kampeerders hé. Dat zijn mensen die geen buffer meer hebben. Dat zou iedereen zorgen moeten baren.

Dit interview werd eerder gepubliceerd op sociaal.net.