Crowdfunding die restauraties museum moest betalen, komt te laat

Braziliaanse museumbrand legt streng besparingsbeleid bloot

Felipe Milanez (CC BY-SA 4.0)

Tweehonderd jaar geschiedenis ging zondagavond in rook op

Het Nationale Museum van Brazilië in Rio de Janeiro werd in 1818 ingehuldigd door Johan VI van Portugal, toen nog heerser van Brazilië. Zondagavond, 200 jaar later, stond het paleis in lichterlaaie, en daarmee een van de belangrijkste wetenschappelijke en historische collecties van Latijns-Amerika.

De collectie bevatte maar liefst 20 miljoen stukken, met daaronder de resten van de 12.000 jaar oude “Luzia”, het oudste menselijke skelet teruggevonden in Brazilië, fossielen van dinosaurussen en zelfs een meteoriet. Daarnaast bevatten de historische archieven een uitgebreide collectie van schilderijen. Voorlopige schattingen stellen dat negentig procent van die collectie verloren ging, en Unesco vergeleek de brand al met de vernietiging van Palmyra in Syrië.

Het is niet zomaar een ramp, want het lijkt erop dat de oorzaak van de brand te vinden is in de chronische onderinvesteringen en besparingen. Vlak voor de presidentsverkiezingen van oktober is de brand een nieuwe tegenslag voor een land in diepe politieke en nationale crisis.

Nationale zelfmoord

Bernardo Mello Franco, columnist bij de Braziliaanse krant Globo, spreekt van een ‘nationale zelfmoord’. Het 200 jaar oude museum, origineel gebouwd voor de Portugese koningen, ligt in het midden van het Quinta de Boa Vista park en was zowat de belangrijkste Braziliaanse natuurwetenschappelijke collectie.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

De collectie die verloren ging, blijkt gigantisch. Het Nationale Museum van Brazilië bezat 20 miljoen stukken - ter vergelijking: het British Museum in London bezit er 8 miljoen. Die collectie bestond vooral uit natuurwetenschappelijke stukken. Daarnaast voerde de instelling ook onderzoek, en onderwees het wetenschappers zoals antropologen, botanisten en zoölogen.

Het waren niet alleen stukken uit Latijns-Amerika en Brazilië, want via de Portugese koningen bezat het museum ook erg veel Griekse, Romeinse en Egyptische artefacten. Zoals een Romeins fresco uit Pompeï, Egyptische mummies en Griekse vazen.

Tot slot bezat het museum veel objecten van inheemse volkeren, die bij archeologische opgravingen verzameld werden. Het leidde tot spontane betogingen door inheemsen die vinden dat hun erfgoed niet goed behandeld werd.

Eén van de weinige stukken die de brand overleefde, was de Bendengó meteoriet die in 1784 in Bahia in het Noorden van Brazilië werd gevonden.

Nationale identiteit

De brand vernietigde meer dan een historisch collectie. Het vernietigde een deel van de Braziliaanse identiteit

De brand vernietigde meer dan een historisch collectie. Het vernietigde een deel van de Braziliaanse identiteit. Het museum was een belangrijke schakel in het opbouwen van een nationale identiteit voor het land. Wetenschappers van het museum bestudeerden vanaf het begin van de twintigste eeuw de Braziliaanse natuur, om die te verbinden aan een Braziliaans nationaal gevoel. Daaruit vloeiden voorstellen voort voor een van de eerste wetten om de Braziliaanse natuur te beschermen.

Yuri Gama, Braziliaans doctoraatsstudent geschiedenis aan de Amerikaanse Universiteit Massachusetts Amherst stelde op Twitter dat ‘de geschiedenis van het Nationale Museum van Brazilië de geschiedenis is van de vorming van Brazilië’.

Jarenlange besparingen

Het Nationale Museum was eigendom van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro (UFRJ). De universiteit en het museum zitten al jaren in geldnood door overheidsbesparingen op cultuur en onderwijs, wat nu als de voornaamste oorzaak wordt aangeduid voor het aftakelen van het gebouw.

Halley Pacheco (CC BY-SA 3.0)

Het museum voor de brand

In 2013 kreeg het museum nog 531.000 reais van de Braziliaanse overheid, in 2017 was dat nog maar 346.000 reais. Afhankelijk van de vrij volatiele wisselkoers komt dat neer op minder dan 100.000 euro per jaar. Sinds 2014 kreeg het museum zelfs niet meer genoeg geld om het eigen gebouw te onderhouden.

Het zorgde voor zware problemen en een gebouw dat al jaren in slechte staat was. Dit jaar vierde het museum zijn tweehonderdste verjaardag maar tien (van de dertig) zalen bleven gesloten. Eén van ervan, die een dinosaurusskelet tentoonstelde, leed onder een hardnekkige termietenplaag. Het is een breder probleem in Brazilië, waar bescherming van en investering in historisch erfgoed doorgaans weinig aandacht krijgt.

Een artikel uit mei dit jaar ging in op de slechte staat van het museum, dat moest overgaan op crowdfunding om restauraties te betalen. Het museum had net een partnerschap met een bank afgesloten, met investeringen die onder andere het anti-brandsysteem zou vernieuwen, maar dat kwam te laat om het gebouw te redden.

De universiteit UFRJ kreeg ook vaak met branden te maken. Er braken branden uit in universiteitsgebouwen in 2011, 2014, 2016, 2017 en 2018. In 2016 zette dit nog de faculteit voor architectuur en kunsten in lichterlaaie. Nu komt daar het Nationale Museum van Brazilië bij.

Besparingen

Brazilië is al enkele jaren onderworpen aan een beleid van zware besparingen, zowel op federaal als lokaal niveau. Dat werd pijnlijk zichtbaar toen de brandweer zondagavond bij de brand aankwam, en zag dat er geen water in de brandkranen rond het museum zat.

President Temer schroeide investeringen terug. In 2017 verminderde het wetenschapsbudget met 44 procent en in 2016 probeerde hij zelfs het ministerie van Cultuur af te schaffen

Het proces van besparingen was al langer aan de gang door de economische crisis waarin het land zich al enkele jaren bevindt. Maar het kwam in een stroomversnelling in 2016, toen de centrum-linkse presidente Dilma Rousseff werd afgezet via een gecontesteerde parlementaire procedure door haar vice-president Michel Temer. Die gaf een erg rechtse draai aan zijn beleid en voerde een moratorium op groei en overheidsinvestering in van maar liefst twintig jaar. Het wetenschapsbudget verminderde met 44 procent in 2017 en in 2016 probeerde hij zelfs het ministerie van Cultuur af te schaffen.

Bruno Buccalon (CC BY-SA 4.0)

Na de brand brak meteen protest uit

Dit alles in combinatie met ‘Operatie Car Wash dat in 2014 begon. Aanslepende corruptieschandalen leiden tot onderzoek van zowat de hele Braziliaanse politieke klasse en zorgde indirect tot het aftreden van Roussef. De staat Rio de Janeiro is ook een centrum voor corruptie. Na de Olympische Spelen van 2016 bleek dat erg veel geld van de infrastructuurwerken naar steekpenningen voor politici was gegaan.

Dat een nationaal symbool zoals het Nationale Museum na jaren onderinvestering afbrandt, is daarom erg tekenend voor de toestand van Brazilië. Een betoging van studenten van UFRJ de dag na de brand, werd door de politie fel uiteengeslagen.

Controversiële verkiezingen

De brand vond enkele weken voor de eerste ronde van de Braziliaanse presidentsverkiezingen plaats. Verschillende presidentskandidaten spraken zich al uit. De ecologiste Marina Silva van de partij Rede spreekt van een ‘lobotomie van een natie’. Ook president Temer toonde zijn spijt en schreef op Twitter dat ‘200 jaar werk, onderzoek en kennis verloren gegaan zijn’, sprak van een ‘onberekenbaar’ verlies.

Toch staat de bescherming van musea en cultureel erfgoed niet hoog op de verschillende partijprogramma’s. Slechts twee kandidaten, Marina Silva en Lula da Silva, hebben het expliciet over het beschermen van musea in hun verkiezingsprogramma’s.

Die verkiezingen worden waarschijnlijk controversieel. Lula da Silva, die in de cel zit na een betwiste rechtszaak rond corruptie, werd enkele dagen geleden door een hooggerechtshof verboden om kandidaat te staan. Zijn kandidatuur zal nu dus gedragen worden door ex-burgemeester van São Paulo Fernando Haddad. Lula is in alle peilingen zowat de populairste kandidaat, maar het moet blijken of Haddad zijn mantel kan opnemen.

De nummer twee in de peilingen is ondertussen de extreem-rechtse Jair Bolsonaro. Hij kon delen van de gedesillusioneerde Braziliaanse kiezer overtuigen met harde uitspraken, en beloften om met harde hand het land terug op orde te brengen. Meteen na de brand stelde hij dat hij het ministerie van Cultuur zou afschaffen als autonome instelling.

Het symbolische verlies van het Nationale Museum is nogmaals klap voor Brazilië. Antropoloog Mércio Gomes stelde via Facebook: “Brazilianen hebben maar 500 jaar geschiedenis, en het nationale museum was 200 jaar oud. Ons geheugen is kort, en nu hebben we dat deel voor altijd verloren. We moeten ons Nationale Museum heroprichten.”

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journalist

    Tom Cassauwers is freelance journalist en schrijft over technologie en wereldpolitiek. Hij verscheen al onder andere in MO*, Datanews en Knack.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.