Romero: ‘In Gods naam, in naam van het volk, beveel ik u, Gij zult niet doden!’

Op 24 maart is het exact veertig jaar geleden dat in de hoofdstad van El Salvador de aartsbisschop doodgeschoten werd tijdens de misviering. Priester Rik Devillé staat stil bij die politieke moord op Oscar Romero, die toen ook Vlaanderen in beweging zette. In zijn beroemdste preek zei Romero tegen het leger: ‘In Gods naam, in de naam van het volk, beveel ik u: Gij zult niet doden!’ Devillé maakt een kort portret van de persoon Romero.

Oscar Arnulfo Romero werd geboren op 15 augustus 1917, als tweede van acht kinderen. Van zijn moeder erfde hij een uitgesproken vroomheid. Zijn studies in het kleinseminarie moest hij onderbreken door financiële problemen. Hij ging enkele maanden werken tegen een hongerloontje in de mijnen van Potosi.

In 1937 trad hij binnen in het grootseminarie en werd in 1942 tot priester gewijd. Hij werkte twintig jaar in parochies en werd er een model van de traditionele priester: vroom, werkzaam en streng voor zichzelf. In 1970 werd hij tot bisschop gewijd en aangesteld tot hulpbisschop. Hij woonde in het grootseminarie van San Salvador, geleid door de jezuïeten, leerde daar pater Rutilio Grande kennen en raakte met hem bevriend.

Hij begon de armoede en de miserie van de meerderheid van de mensen te zien.

Hij had het moeilijk met de vernieuwing van het tweede Vaticaans concilie (1962-64) en de Latijns-Amerikaanse synode van Medellin (Celam, 1968), en zeker met de bevrijdingstheologie. Maar in die tijd nam in El Salvador de repressie tegen de georganiseerde landarbeiders toe. Zo werden, een half jaar na zijn aanstelling, vijf boeren vermoord door de Nationale Garde. Hij ging op bezoek bij de families en schreef privé een brief naar de president. Er begon iets te veranderen bij Oscar Arnulfo Romero. Hij begon de armoede en de miserie van de meerderheid van de mensen te zien.

De stem van de stemlozen

In 1977 werd Monseñor Romero tot aartsbisschop van San Salvador benoemd. Nauwelijks drie weken na zijn installatie wordt zijn vriend, jezuïet Rutilio Grande doodgeschoten, samen met twee van zijn mensen. Niemand in het land had gedacht dat ze ook priesters zouden durven liquideren.

Toen ervaarde Romero dat de boeren op hem rekenden en dat zij hem vroegen hen te verdedigen. Hij antwoordde dat hij hun zijde koos. Hij werd hun stem, de stem van de stemlozen, hij, het hoogste gezag en de verantwoordelijke van het kerkelijk instituut van El Salvador. Hij weigerde het bisschoppelijk paleis dat de machthebbers voor hem wilden bouwen.

Nu ging hij voortdurend op pastoraal bezoek, vooral in de verste uithoeken en marginale zones. Hij stichtte de Juridische Hulpdienst van het aartsbisdom, volledig ten dienste van de mensenrechten. Hij opende kerken, gebouwen en binnenplaatsen voor vluchtelingen uit het binnenland. Elke week klonk zijn stem in de zondagse homilie in de kathedraal, uitgezonden door de radio. Daarin vermelde en analyseerde hij telkens weer de gebeurtenissen van de voorgaande week en beoordeelde hij ze vanuit het evangelie van die dag en vanuit kerkelijke documenten. Nooit vergeet ik zijn radio-oproep: ‘Stop de repressie!’ Een stem van een aartsbisschop die het regime duidelijk ergerde.

De katholieke universiteit van Leuven bezorgde hem in die dagen, op 2 februari 1980 het eredoctoraat. Uit de inleiding van zijn toespraak in Leuven citeer ik:

‘Voor ons is de wereld in wier dienst de kerk moet staan, de wereld van de armen.’

‘De kerk is er om solidair te worden met de verwachtingen en de vreugden, de angsten en het verdriet van de mensen. Ze is er, zoals Jezus, om aan armen de blijde boodschap te brengen en om verdrukten te helpen, om te zoeken en te redden wat verloren was. Mijn inbreng zal nu zijn om deze mooie bepalingen concreet te illustreren vanuit de situatie van een klein Latijns-Amerikaans land. Om het kort en goed in één zin te stellen: voor ons is de wereld in wier dienst de kerk moet staan, de wereld van de armen.’

Pas na 38 jaar heilig verklaard

Op 24 maart 1980, zeven weken na zijn toespraak in Leuven wordt monseigneur Romero tijdens het opdragen van de eucharistie, even buiten de hoofdstad San Salvador, door een ingehuurde scherpschutter vermoord. Scherpschutters schieten tijdens zijn begrafenis op die bewuste Palmzondag 1980 op het plein voor de kathedraal in San Salvador lukraak op de rouwende massa. De live uitgezonden beelden gaan de wereld rond.

In zijn land wordt Romero meteen door het volk heilig verklaard. Maar paus Johannes-Paulus II gaat in Rome op de rem staan voor zijn officieel proces van zaligverklaring. Het zal uiteindelijk nog 38 jaar wachten worden op Romero’s erkenning als martelaar en heilige door de pausen van Rome. Het zal pas paus Franciscus zijn die in Rome op 14 oktober 2018 bisschop Romero tot heilige verheft.

Lees ook

El Salvador loopt leeg als er geen einde komt aan geweld en droogte

Het evangelie van die dag heeft het over rijk en arm, over alles achterlaten om Jezus te volgen, niet enkel geld maar al onze zekerheden, ook al gaat dat gepaard met vervolging. De link tussen het evangelie en de radicale mentaliteitsverandering die aartsbisschop Romero heeft doorgemaakt, ligt voor de hand.

Veertig jaar staat in de Bijbel symbool voor de uittocht uit Egypte, het land van de onderdrukker en de intocht in het beloofde land. Een land dat overvloeit van melk en honig.

Veertig jaar na 24 maart 1980 is het arme volk in El Salvador nog ver verwijderd van het beloofde land.

Veertig jaar na 24 maart 1980 is het arme volk in El Salvador nog ver verwijderd van het beloofde land. Vele landen hebben nog een weg van verzet tegen de dictatuur te gaan. Ik herinner mij nog dat wij tijdens de zondagse vastenviering na de moord op Romero in 1980 in de kerk van Buizingen dit lied van priester-dichter Herman Verbeeck zongen. Vandaag klinkt het nog actueler dan in 1980.

Als alle bomen zijn gevallen
alle vissen zijn gevangen
zul je weten
geld kun je niet eten

als alle akkers zijn vergiftigd
alle nevels zijn vernietigd
zul je weten
geld kun je niet eten

als alle zeeën zijn gestorven
alle kernen zijn gespleten
zul je weten
geld kun je niet eten

als alle dieren zijn geketend
alles klonen zijn gekunsteld
zul je weten
geld kun je niet eten

als alle boeren zijn verdreven
alle beurzen zijn gesprongen
zul je weten
geld kun je niet eten

als alle ogen zijn gesloten
alle woorden zijn gelogen
zul je weten
geld kun je niet eten

voor alle wetten zijn vergeten
alle vrezen is verboden
zul je weten
dat jij niet zult doden

Rik Devillé is priester en verbonden aan de Werkgroep Mensenrechten in de Kerk