Sociale bescherming moet weer op de agenda

​​​​​​​Sociale bescherming is geen kleurloos vangnet, maar een breekijzer voor een andere wereld

Title

Op 1 oktober, in Gent, keurde het Azië Europa Forum van sociale bewegingen een Mondiaal Handvest voor het Recht op Sociale Bescherming goed. Het lijkt iets heel banaals, maar het is in feite iets bijzonders. Sociale Bescherming is een mensenrecht. Om dat concreet te maken is er een breed kader nodig gericht op sociale rechtvaardigheid, gelijkheid en solidariteit. Het Handvest heeft zo’n kader uitgetekend, waardoor het zowel in Europa als elders in de wereld kan gebruikt worden met als doel de duurzaamheid van mens en milieu te bevorderen.

Is sociale bescherming nog wel sociale bescherming?

Het lijkt tegenstrijdig. Je begint over sociale bescherming hier, in België of elders in Europa, en je krijgt verbouwereerde gezichten van vooral jonge mensen. Sociale bescherming? Is dat niet iets van vorige eeuw? Dat hoeven we toch niet? En je begint over sociale bescherming in Indonesië, of Cambodia of India. Ja, sociale bescherming! Wij willen dat zeker, maar krijgen het niet.

Je zou kunnen denken dat wie het heeft en het vanzelfsprekend vindt, er geen groot belang meer aan hecht. En wie het niet heeft, verlangt er naar wegens de zekerheid die het biedt.

Stel dat je niet naar de dokter kunt, dat je géén hulp krijgt bij zwangerschap en geboorte van je kind, dat je moet werken tot je erbij neervalt bij gebrek aan bejaardenhulp. Dan zie je dingen uiteraard anders.

Gezondheidszorg, pensioenen, leeflonen, wij vinden het inderdaad vanzelfsprekend en klagen over de vaak bureaucratische rompslomp die het met zich meebrengt. Maar stel dat je niet naar de dokter kunt, dat je géén hulp krijgt bij zwangerschap en geboorte van je kind, dat je moet werken tot je erbij neervalt bij gebrek aan bejaardenhulp. Dan zie je dingen uiteraard anders.

Er is echter nog veel meer aan de hand. Dat er zo’n grote verschillen bestaan in de manier waarop we tegen sociale bescherming aankijken heeft ook te maken met de grote ideologische bochten die er de laatste jaren zijn gemaakt. Sociale bescherming betekent lang niet meer hetzelfde voor iedereen. En sommigen denken, links en rechts, dat we vooral moeten strijden tegen de armoede.

Vanaf de jaren 1990 werd armoedebestrijding op de internationale agenda gezet. En voor de Wereldbank en sommige instellingen van de Verenigde Naties (VN) was het duidelijk: het was de taak van de overheid om de extreme armoede uit te roeien, sociale verzekeringen (tegen ziekte, ouderdom, enz.) waren een opdracht voor de markt. Vandaar dat openbare diensten, pensioenen en de gezondheidszorg meer en meer geprivatiseerd werden.

Het verzet hiertegen was groot, zowel in de samenleving, zowat overal ter wereld, als bij andere VN-instellingen. En zo kwam ‘sociale bescherming’ opnieuw op de agenda. Maar welke sociale bescherming?

Noch op wereldvlak, noch bij de Europese Unie werd afstand genomen van het neoliberale beleid. Voor de Wereldbank blijft sociale bescherming uitsluitend gericht op de armen en het werd een concept van “risicobeheer”. Met sociale bescherming kunnen alle risico’s worden opgevangen, van ziekte en handicap tot natuurramp en muntdevaluatie.

Ondanks een formele doelstelling om de armoede te verminderen en een minimum aan sociale rechten te respecteren, blijft dit in de praktijk achterwege.

Bij de Europese Commissie werden alle pijlen gericht op “sociale investeringen”, om mensen op de arbeidsmarkt te krijgen. Het “menselijk kapitaal” moet worden ontwikkeld. Ondanks een formele doelstelling om de armoede te verminderen en een minimum aan sociale rechten te respecteren, blijft dit in de praktijk achterwege.

Bij de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) tenslotte werd een aanbeveling aangenomen om ‘sokkels’ van sociale bescherming in te voeren. Dit is een afgeslankte versie van een internationale conventie van 1952. Het is een positieve benadering maar het blijft zeer beperkt.

Craig Whitehead  (CC0)

 

Een alternatieve visie

In Europa is het denkwerk rond het alternatief van het basisinkomen een nuttige voedingsbodem geweest om na te denken over een betere sociale bescherming.

In Azië, Afrika en Latijns Amerika is het vaak totaal ontbreken van bescherming voor de grote meerderheid van mensen die werken op het platteland of in de informele – grijze – sector een dringende aanleiding om te werken aan nieuwe initiatieven.

We denken daar met het Mondiaal Handvest voor het Recht op Sociale Bescherming in geslaagd te zijn.

We gingen uit van vier punten:

Ten eerste wordt sociale bescherming rechtstreeks gekoppeld aan een streven naar sociale rechtvaardigheid, vandaar de herinnering aan het feit dat ook de Universele Verklaring voor de Rechten van de mens en het Internationaal Pact voor Economische, Sociale en Culturele rechten dat zo vermeldt. In België bepaalt artikel 23 het recht van alle Belgen om een waardig leven te leiden, en daarvoor wordt het recht op arbeid, op sociale zekerheid, huisvesting, een gezond leefmilieu, culturele en maatschappelijke ontplooiing en het recht op gezinstoelagen gewaarborgd. Hart boven Hard voert hierrond een campagne.

Werken aan sociale bescherming kan niet zonder tegelijk te werken aan die andere politieke dimensies (milieu, democratie, vrede).

Twee: Sociale bescherming is echter niet het enige beleid dat tot sociale rechtvaardigheid leidt. Vandaar dat we ook een directe koppeling maken met andere beleidspunten die niet genegeerd kunnen worden. We denken dan in eerste instantie aan milieubeleid – zonder schone lucht en zuiver water is er weinig mogelijk – maar ook aan democratie en in laatste instantie vrede. Werken aan sociale bescherming kan dus niet zonder tegelijk te werken aan die andere politieke dimensies.

Ten derde willen we sociale bescherming voor iedereen, arm en rijk, werkenden en niet-werkenden. Armoedebestrijding kan nooit voldoende zijn. Een universele sociale bescherming moet verankerd zijn in de wetgeving van een land en berusten op solidariteit, wat betekent dat iedereen er een bijdrage toe levert. De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen.

Tenslotte leggen we enkel de grote principes vast. Hoe een sociale bescherming concreet vorm krijgt in België, Vlaanderen of Antwerpen, in Vietnam of Honduras, zal door de mensen zelf beslist moeten worden. Vandaar dat we spreken over “social commons”, of m.a.w. het feit dat die sociale bescherming van ons is en wij er moeten over beslissen. Het is een garantie op een democratisering van het systeem en op het feit dat wat wordt geboden, ook precies beantwoordt aan de wensen en behoeften van de mensen lokaal.

/\ \/\/ /\ (CC BY-SA 2.0)

 

Wat doet sociale bescherming?

Met deze uitgangspunten wordt meteen duidelijk dat sociale bescherming voor ons geen correctiemechanisme kan zijn op een falend economisch systeem. Wij kunnen niet aanvaarden dat ons economisch en sociaal systeem eerst armoede produceert om die dan op het eind van de rit te proberen oplossen. Armoede moet voorkomen én uitgeroeid worden.

Wie wil werken aan democratie zal snel merken dat het moeilijk is als mensen geen recht op onderwijs hebben. Een klein voorbeeld van hoe via de sociale bescherming belangrijke veranderingen in andere sectoren kunnen afgedwongen worden.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
De sociale bescherming waar we van dromen, is daarom transformatief, waarmee we bedoelen dat ze bijdraagt tot een verandering van het systeem. Wie in de sector van de sociale bescherming wil werken aan preventieve geneeskunde bijvoorbeeld, zal pleiten voor het van de markt halen van giftige pesticiden of sommige bewaarmiddelen in de voeding. Wie wil werken aan democratie zal snel merken dat het moeilijk is als mensen geen recht op onderwijs hebben. Het zijn maar twee kleine voorbeelden van hoe via de sociale bescherming belangrijke veranderingen in andere sectoren kunnen afgedwongen worden.

Sociale bescherming is voor ons een breed en overkoepelend concept. Het omvat de klassieke sociale zekerheid, gebaseerd op een verzekeringsprincipe, maar ook de sociale bijstand (leeflonen), het arbeidsrecht en de openbare diensten.

Het Handvest voor het recht op sociale bescherming is geen bindende tekst. We hebben geprobeerd er alle rechten in onder te brengen, zonder te zeggen op welke manier ze gerealiseerd moeten worden. We vragen ook niet het met al deze punten volmondig eens te zijn. Wat we wel wilden veilig stellen is dat als sociale bewegingen hun prioriteiten vaststellen, ze zich laten inspireren door het handvest. Op die manier kan ervoor gezorgd worden dat de sociale bescherming waar men aan werkt inderdaad emanciperend en transformatief is. Of met andere woorden, het Handvest is vooral een referentietekst die betekenis kan geven aan de prioriteiten die door elke beweging en voor elke campagne moeten gekozen worden.

Hoe bewonderend men in Cotonou of Lima ook opkijkt naar onze verzorgingsstaten, we weten dat ze grondig gemoderniseerd moeten worden en dat we dat werk niet mogen overlaten aan de huidige machthebbers.

Dit is van groot belang in Europa en in de rest van de wereld. Want hoe bewonderend men in Cotonou of Lima ook opkijkt naar onze verzorgingsstaten, we weten dat ze grondig gemoderniseerd moeten worden en dat we dat werk niet mogen overlaten aan de huidige machthebbers.

Dat denkwerk gebeurt nog onvoldoende en alweer wordt veel te vaak – met de beste bedoelingen maar volkomen fout – gefocust op armoede. Met dit Handvest kan de klemtoon worden gelegd op onze mensenrechten en kan een beleid worden ontworpen dat armoede gewoon doet verdwijnen en daarom ook de ongelijkheid aanpakt.

public domain (CC0)

 

Vijanden en bondgenoten

Zoals in het begin van dit artikel werd gezegd, het kan met sociale bescherming verschillende richtingen uitgaan, en niet elke richting is even wenselijk.

Een neoliberale sociale bescherming zal nooit universeel zijn en staat in wezen in dienst van de markt. Iedereen moet aan de slag om meer groei te produceren en met de privatiseringen worden nieuwe markten gecreëerd. Neoliberale sociale bescherming is de bescherming die het economisch systeem nodig heeft om te overleven.

Het rechtse populisme dat vandaag aan de macht is in verschillende landen, in en buiten Europa, wil óók sociale bescherming, maar van nog een ander type. Men zal vooral zogenaamd “traditionele waarden” willen beschermen en zeer paternalistisch optreden.

De bestaande internationale initiatieven – de “sokkels” van de ILO en de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling van de VN – zijn dan weer bondgenoten. Wij steunen deze initiatieven voluit maar menen dat ze niet ver genoeg gaan en onvoldoende garanties bieden.

De sociale bescherming die wij willen vorm geven, gekoppeld aan een overkoepelend doel van sociale rechtvaardigheid en rechtstreeks verwijzend naar de sectoren die ze mee moet helpen veranderen – van milieu en macro-economie tot democratie en vrede – kan een gedeelde doelstelling worden voor sociale bewegingen in de hele wereld. Wie werkt aan gezondheid, aan hulp voor migranten, voor de precaire werkers in de nieuwe platformeconomie, telkens opnieuw is het onmogelijk zonder dat brede kader van de rechten die in het Handvest worden vermeld.

Wat die universele en transformatieve sociale bescherming kan helpen bereiken is duurzaamheid, van de mens, de samenleving en van de natuur. Want ze gaan hand in hand.

Wie de tekst van het Handvest wil lezen en het initiatief wil steunen: zie www.globalsocialprotectioncharter.eu

Francine Mestrum is doctor in de sociale wetenschappen en doet onderzoek naar sociale rechtvaardigheid, ontwikkeling en samenwerking, armoede, ongelijkheid en mondialisering.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.