‘We zijn hier om te werken, niet om te bedelen’

Een kwetsbaar bestaan in onzekerheid doet honderden mensen zonder papieren overgaan tot ‘een politieke actie’. Ze bezetten de Begijnhofkerk in Brussel en de cafetaria van de Université libre de Bruxelles (ULB) en vragen een regularisatiecampagne. MO* laat hen aan het woord: ‘Ik voel me als een crimineel in de 11 jaar dat ik hier ben.’

Het is vrijdag 12 februari en de straten zijn nog bedekt met een laag ijs wanneer we de Begijnhofkerk in Brussel bezoeken. Al dagen komt de temperatuur niet boven het vriespunt. Aan de poort van de kerk hangen twee spandoeken. Eén draagt de tekst ‘Liberté, égalité, dignité’, op het andere staat ‘Regularisation’ en ‘#Jesuis-sanspapier’.

De vloer van de kerk is bijna onzichtbaar door de vele matrassen en tentjes. Op de matrassen liggen dikke dekens tegen de kou.

Volgens Fatima-Zohra Ait El Maâti, oprichtster van het feministische collectief Imazi.Reine, bevinden zich in de kerk zo’n 250 mensen. In de cafetaria van de ULB bevinden zich nog eens 170 tot 180 mensen. Sinds eind januari bezetten ze de kerk omdat ze hun onzekere bestaan beu zijn en politieke actie willen zien.

Elke avond sluiten meer mensen zich aan bij het protest. Vrijwilligers spreken over mensen van zeven nationaliteiten die betrokken zijn: Marokkanen, Algerijnen, Tunesiërs, Egyptenaren, Pakistanen, Ecuadoranen en Nigerezen.

Ze vertellen dat deze mensen zonder papieren binnenkort misschien in hongerstaking zullen gaan om extra politieke druk uit te oefenen. Philippe Close (PS), burgemeester van Brussel, is alvast niet van plan om in te grijpen, zo vertelde zijn woordvoerster aan BRUZZ. Ze meldde ook dat de stad niet de eigenaar is van de kerk. Wat in de kerk gebeurt, vindt niet plaats op de openbare weg, dus is de stad daarvoor niet bevoegd.

Voortdurende stress

In een ruimte achteraan in de de kerk, afgescheiden van de mannen, zitten enkele vrouwen. De 29-jarige Houda komt uit de stad Nador, in de Marokkaanse Rif. Ze kwam in 2013 met haar zieke man in een plastic bootje aan in Spanje. Van daaruit reisden ze door naar Brussel. ‘Als je in Marokko hebt gestudeerd en uit een rijke familie komt, raak je aan een job. Als dat niet het geval is, is het moeilijk’, zegt ze. Ze spreekt vloeiend Frans, Marokkaans-Arabisch en Riffijns. In Marokko behaalde ze twee diploma’s en een licentie.

‘Mijn kinderen zijn hier geboren en gaan hier naar school. Ze zijn Belgen.’

Houda vertelt dat ze constant onder stress leeft, omdat ze niet over de geldige verblijfsdocumenten beschikt. Haar man werkt in het zwart om de familie te kunnen onderhouden. Ze hebben drie kinderen, waarvan de jongste enkele maanden oud is. Ze maakt zich zorgen over hun toekomst, en dat ze misschien gepest worden op school omdat ze niet legaal in het land verblijven. Als hun situatie niet verandert, kunnen de kinderen in de toekomst ook niet mee op schoolreizen. ‘Mijn kinderen zijn hier geboren en gaan hier naar school. Ze zijn Belgen’, verklaart ze.

Uit vrees dat haar kinderen in een gesloten instelling zouden belanden, vroeg Houda geen asiel aan toen Theo Francken (N-VA) staatssecretaris van Asiel en Migratie was. ‘We hoopten op een betere regering. In januari 2020 vroegen we asiel aan, maar door COVID-19 liep onze aanvraag vertraging op. Pas in oktober 2020 is het dossier van onze aanvraag geopend.’

Wat is het verschil tussen een land in oorlog en een land in miserie?, vraagt ze zich af. ‘s Nachts verblijft ze in haar eigen woning, maar overdag is ze met haar kinderen in de kerk. Haar man slaapt in de kerk.

Evident is dat niet. Want in de kerk lopen de gemoederen soms hoog op. De actievoerders zitten 24 uur op 24 met elkaar opgescheept op een plek met beperkte bewegingsruimte. Bovendien gaat de avondklok in Brussel al om 22 uur in.

En dan zijn er nog de risico’s van het coronavirus. Ook mensen met minder goede gezondheid nemen deel aan de actie in de kerk. Wat als het virus hier uitbreekt? Binnen in de kerk is het ijskoud. Meermaals moest een ziekenwagen komen om mensen weg te voeren, vertelt iemand.

Enkele minuten later arriveert opnieuw een ziekenwagen. In beschermende pakken komen ambulancers de kerk binnen. Ze nemen een man die onwel was geworden mee naar het ziekenhuis.

Geen sociaal vangnet

Voor Nazha uit de Zuid-Marokkaanse stad Taroudant is terugkeren naar Marokko geen optie. Ze is hier al jaren hier en zegt geïntegreerd te zijn in de maatschappij. In Marokko is geen toekomstperspectief, zegt ze. ‘Dit is een politieke actie. We zijn hier om te werken, niet om te bedelen’, aldus de Marokkaanse vrouw.

Ilyas en Jaueed komen uit Pakistan, maar leven al jaren in België. Ilyas komt uit een gebied dat grenst aan India en Jaueed aan een gebied dat grenst aan Afghanistan, waardoor ze in een conflict belandde.

Ilyas vertelt dat Jaueed ziek is. ‘We vroegen zeker tien keer asiel aan, maar iedere keer worden nieuwe elementen gevraagd voor ons dossier’, vertellen ze. Een andere Pakistaan voegt toe: ‘Ik voel me een crimineel in de elf jaar dat ik hier ben.’

De meeste mensen hebben een woning, vertelt Ait El Maâti van Imazi.Reine. Maar ze kunnen geen abonnementen afsluiten of simkaarten kopen, want daarvoor heb je verblijfspapieren nodig. Dat moeten ze regelen via tussenpersonen.

Bovendien werd alles door corona nog moeilijker voor mensen zonder papieren. Er is geen sociaal vangnet. ‘Grote bedrijven laten hen soms hard werken voor maar drie à vijf euro per uur’, vertelt Ait El Maâti.

Welke vrijheid?

Om 18 uur galmt de adhan, de islamitische gebedsoproep, door de kerk. Tientallen mannen verzamelen zich en verrichten samen het gebed. Na het gebed is op de achtergrond Marokkaanse muziek te horen.

Ook Liberté van de Frans-Algerijnse rapper Soolking en Ouled El Bahdja wordt afgespeeld. Het protestlied verscheen in maart 2019 toen Algerijnen massaal protesteerden tegen hun voormalige president Bouteflika. Die was al twintig jaar aan de macht en streefde een vijfde ambtstermijn na. Ondertussen is de videoclip al meer dan 250 miljoen keer bekeken op YouTube.

Maar van vrijheid is voor vele mensen zonder papieren geen sprake.

Wanneer Lahoucine ed Darham, activist en sans-papiers, aankomt in de kerk, bevestigt hij de uitspraken van Ait El Maâti: ‘Negentig procent van de mensen hier heeft een woning.’

Ed Darham is Amazigh en komt uit het zuiden van Marokko, waar hij een politiek activist was. Hier is hij een van de oprichters van ‘Het collectief voor de regularisatie van sans-papiers’ en ‘de bezettingen’, zoals hier in de Begijnhofkerk.

In juli 2016 kreeg hij een visum voor Europa, toen hij met vier andere activisten uitgenodigd werd voor een evenement over mensenrechten door de Verenigde Naties. Hij vreesde voor represailles bij een terugkeer naar Marokko, dus deed dat niet. Vóór ed Darham naar Europa kwam werd hij vijf keer gearresteerd door de Marokkaanse politie en moest hij drie keer voor de rechter verschijnen. Slechts één van de vier, een man op leeftijd, keerde terug.

Moderne slavernij

Sammy Mahdi (CD&V), staatssecretaris van Asiel en Migratie, reageerde op de actie in de Begijnhofkerk. In De Standaard stelde hij zich ‘niet te laten chanteren’. De Begijnhofkerk bezetten heeft volgens hem geen zin, want er zou geen algemene regularisatie komen.

Dat lokte reactie uit bij enkele actievoerders in de kerk die bij BRUZZ reageerden op de uitspraken van Mahdi. Mahdi riposteerde daarop via Twitter: ‘Een kerk bezetten, oproepen om nog kerken en moskeeën te bezetten en een regularisatie eisen. Dat is wel chantage. En het is zinloos. Again, er komt geen collectieve regularisatie.’

1) jarenlang hier onwettig verblijven
2) kerk bezetten en oproepen om zoveel mogelijke kerken en moskeeën te bezetten
3) regularisatie eisen
4) eisen dat ik langskom

Neen, zo werkt het echt niet. pic.twitter.com/yvItrWbtAt

— Sammy Mahdi (@SammyMahdi) February 8, 2021

Lahoucine ed Darham vindt dat de staatssecretaris moet kijken naar zijn eigen geschiedenis als zoon van een migrant. ‘Het hele discours dat deze mensen bestempelt als profiteurs moet veranderen. Wie hier van profiteert zijn de grote bedrijven. Zij kunnen mensen in het zwart aanwerven en hen een hongerloontje betalen. Dat is een vorm van moderne slavernij waar de overheid niets aan doet.’

‘Dat hele beeld van mensen zonder papieren als profiteurs moet veranderen. Wie hier van profiteert zijn grote bedrijven die hen een hongerloon kunnen betalen.’

De Belgische Verblijfswet is volgens Vluchtelingenwerk Vlaanderen een kafkaiaans kluwen. ‘Er moet dus niet alleen werk gemaakt worden van een nieuw Migratiewetboek. Er moet ook gezorgd worden voor mensen die gisteren en vandaag tussen de mazen van het net vallen door dat kluwen’, vertelt persverantwoordelijke Jana Van Acker. ‘Mensen hebben recht op vrijheid, veiligheid en bescherming. De Belgische overheid moet hen dat kunnen bieden.’

Bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen klinkt begrip voor de actie en de vraag van de mensen die de Begijnhofkerk bezetten. De organisatie hoopt op een constructief overleg met staatssecretaris Mahdi. ‘We vragen hem al langer om een menselijk, maar vooral consequent beleid te voeren, ook voor mensen zonder wettig verblijf’, aldus Van Acker.

‘Mahdi erkent dat de Belgische erkenningsprocedures vandaag jarenlang kunnen aanslepen. Waarom wordt er dan niet prioriteit werk gemaakt van vlottere procedures voor wie net aankomt? En waarom wordt niet meer verantwoordelijkheid genomen tegenover mensen die jarenlang in onzekerheid leven door hen verblijfsrecht te geven?’

Voor de verkiezingen in 2019 kon ed Darham als voortrekker van Het collectief voor de regularisatie spreken met verschillende politieke partijen. Daaruit putte hij toen hoop op beterschap. Maar vandaag blijft daar nog weinig van over. Sterker nog: ‘De regering is tegen regularisatie’, zegt hij. ‘En die partijen hebben ons toen belogen.’