Agroforestry: de intelligentie van het woud

Luc Vankrunkelsven luisterde in Brazilië tijdens een conferentie over agroecologie naar de Zwitser Ernst Götsch. Hij geldt als een goeroe in deze symbiotische vorm van landbouw. 

  • © Agenda Götsch Ernst Götsch © Agenda Götsch

Sinds een 15-tal jaren nam Wervel in Vlaanderen het voortouw in het herontdekken van agroforestry. Natuurlijk, als je in Brazilië bent, moet je vooral luisteren, want wij hebben alles te leren van de talloze praktijken in dit immense land. Zeker als dé pionier hier geprogrammeerd staat, de Zwitser Ernst Götsch. 50 jaar geleden begon hij met experimenten in deelstaat Bahia. Blijkt nu dat zijn ervaringen doorwerken op honderden plaatsen in Brazilië.

Cine Agroecologia

Maar laat ons beginnen bij de voormiddag van de conferentie. Elke dag worden vier kortfilms gedraaid met nadien een dialoogtafel. In totaal werden 28 films van de 150 inzendingen geselecteerd. Vandaag kwam als eerste de film aan de beurt over de diversiteit in een Quilombo in Bahia. Afstammelingen van gevluchte Afrikaanse slaven vertellen over hun vreugde om agroecologie te beoefenen. Je ziet ze ook hun typische producten verwerken: o.a. pequi en maniok. De rijkdom aan tal van verwerkte producten is niet onbelangrijk in een land dat afhankelijk gemaakt is van tarwe-import van de Verenigde Staten, Europa en Argentinië.

Nadien volgt een film over initiatieven in Venezuela. Vervolgens is ‘Het ritme van de rups’ van Wervel aan de beurt: over de Cerrado en CSA in Vlaanderen. Blijkt dat er nu al 20 CSA’s in Brasília zijn. De laatste kortfilm ‘William’ van enkele minuten is van de Belgische cineast Louise Amand over een creatieve boer in de buurt van Brasília. Op enkele jaren tijd slaagde hij er in om een volledig uitgeleefde grond weer tot leven te wekken. Het gesprek met vertegenwoordigers van de films en de zaal is inspirerend. Grondtoon is dat we kunst nodig hebben om agroecologie bij de bredere bevolking kenbaar te maken. Films horen daar bij.

Het middagmaal wordt verzorgd door sociale economie van ‘Central do Cerrado. Produtos ecossociais’. Recht in het hart van wat Wervels ‘Lunch met lef’ bedoelt. Een goed verzorgde maaltijd, gedragen door een concrete gemeenschap uit de regio Brasília. Met producten van de Cerrado bv. Pequi op de rijst en fruitsappen van Cerradovruchten. Ik drink Arraticum. Heerlijk. En dat alles aan correcte prijzen aan de boeren/innen uit de regio. Een waar huzarenstuk om zo’n eten dagelijks voor 5000 deelnemers klaar te hebben.

De intelligentie van het woud

’s Namiddags kies ik voor het debat met Ernst Götsch: “De intelligentie van het woud, toegepast in revolutionaire agroecosystemen op het platteland en in de mensen.” Na al die jaren dat ik van hem hoor spreken, wou ik hem nu toch wel eens in levende lijve bezig horen. Wat blijkt? Een zaal is, met meer dan 1000 mensen, overvol. Honderden mensen zitten op de trappen om zich aan deze bescheiden goeroe te laven.

Wat blijkt nog meer? In het panel zitten ook twee mensen van de landlozenbeweging MST en een grootschalige fazendeiro van Mato Grosso, die zijn gedegradeerde land omgevormd heeft in een gigantisch agroforestrysysteem.

De strijd om landhervorming blijft centraal staan, maar grond hebben is niet voldoende. De bodem wordt best op een agroecologische manier hersteld.

Ik ben vooral getroffen door het verhaal van de mensen van MST en wat Götsch bij hen teweeg gebracht heeft. Toen ik in 2000 met een sabbatjaar voor het eerst zes maanden in Brazilië rondtoerde, bezocht ik een aantal door MST bezette gronden en enkele assentamentos (herverdeelde gronden, dankzij hun volgehouden acties). Ik had en heb veel respect voor hun strijd, maar in hun toenmalige socialistische wereldvisie was er geen plaats voor ecologie. Zo was ik geschokt dat ze in een kamp grootschalige monoculuur maniok hadden ingepland voor een industriëel bedrijf. Ecologie was in hun perceptie iets voor rijken en voor de conservatieve milieubeweging. De spreekster van de nationale leiding bekent vandaag dat ze vele fouten (‘erros’) maakten.

Enkele jaren later verzeilden de assentamentos dan ook in crisis. Die diepe crisis bracht de openheid mee om agroecologie te omarmen. Nog enkele jaren later kwamen ze op het spoor van Götsch ‘wijsheidsweg’ en begonnen ze in assentamentos agroforestry te integreren. Ze stelt dat niet alleen de natuur ziek is, maar dat we ook sociaal en economisch ziek zijn. En vooral dat het kapitaal in crisis is. De strijd om landhervorming blijft centraal staan, maar grond hebben is niet voldoende. De bodem wordt best op een agroecologische manier hersteld.

Onmiddellijk kwam bij mij Hannah Arendts constatie naar boven:

‘(…) Het gevaar bestaat erin dat we echte bewoners van de woestijn worden en ons er thuis voelen. (…) Alleen van wie onder de woestijncondities de passie voor het leven weet vol te houden, kan worden verwacht dat hij in zich die moed verzamelt die de oorsprong is van elk handelen – en van alles wat ertoe leidt dat de mens een handelend wezen wordt.’

In Lapa (deelstaat Paraná) richtte MST een agroecologisch opleidingscentrum ‘Contestado’ op. Hier worden heel wat (ex)-landlozen ondergedompeld in de wondere wereld van agroecologische omkering. Ondertussen namen ze Ernst Götsch onder de arm en gingen ze inspiratie opdoen bij ‘Cooperfloresta’ in Barra de Turvo. Het ‘Projeto Agroflorestar’ strekt zich nu al uit in 42 gemeenten in Paraná en leeft in assentamentos van São Paulo.

Braquiária inzetten

In één van de vorige bijdragen konden we vernemen hoe dit supergras uit Oeganda de inheemse flora verdringt. De ‘bekeerde’ fazendeiro zegt nu dat Ernst Götsch de kunst verstaat om vanuit de concrete omstandigheden de omkeer in te zetten.

Zo wordt de braquiária gemaaid om met deze biomassa (8 ton per hectare) de grond te verbeteren: de zuurtegraad verminderen zonder veel geld aan tonnen kalk te moeten besteden en om koolstof in de bodem op te bouwen.

De eucalyptus die er nu eenmaal staat, laat hij samenwerken met bananen, die het goed lijken te stellen. Hij kan van ervaring spreken: het hele verhaal is niet alleen ecologisch, maar ook economisch interessant. Een boodschap die Wervel en Euraf ook in Europa bij de boeren proberen te brengen.

Geven

Uiteindelijk komt Ernst Götsch zelf aan het woord. ‘Geven maakt gelukkiger dan krijgen’, stelt hij. Hetzelfde geldt voor de omkering van ons landbouwparadigma: een ecosysteem terug in evenwicht brengen, brengt meer op dan nichen zoeken om zoveel mogelijk uit de natuur te halen. Verrijking op korte termijn wordt verarming op langere termijn. Verrijking van het ecosysteem brengt overvloed en vrede mee. We zijn niet gemaakt tot elkaars concurrenten, maar voor liefde en samenwerking.

Verrijking van het ecosysteem brengt overvloed en vrede mee.

Zelf bekent Götsch zich niet tot één of andere religie, maar hij huist wel in ‘re-ligare’: verbinden met de aarde. Hij verwijst naar filosofieën, religies, ethiek, die 2600 jaar geleden de weg wezen: Babylonië, Lao Zi, de bijbel, de Griekse filosofie. ‘Alles wat verschijnt, is er om zijn eigen taak te doen. Het leven is een macro-organisme. De homo sapiens sapiens is niet zo wijs, als hij denkt, maar arrogant. Wij zijn een “sapient” deel van een intelligent systeem.

Brazilië is het potentiëel het rijkste land ter wereld. Toen de Portugezen in de 16e eeuw in de Caatinga, het droge Noord-Oosten, begonnen te planten, hadden ze drie oogsten per jaar. Niet veel later werd het onvruchtbaar. Cerrado betekent eigenlijk ‘een gesloten woud’. Nu wordt het een steppe met een tekort aan water. Veertig jaar geleden hadden ze in Paraná ook drie oogsten per jaar. Nu is dat niet meer mogelijk.’

Vervolgens legt hij uit hoe het ecosysteem en ethiek de basis moeten worden voor onze praktijken, de economie, de technologie, het sociale leven. Filosofie en religie krijgen daar hun plaats in.

Te veel om in dit kort bestek te brengen. De film op de Engelstalige website van Wervel kan je wijzer maken.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Medewerker van Wervel en auteur van verschillende boeken

    Luc Vankrunkelsven (Diest, 21 mei 1956 – Brazilië, 15 september 2023) was medewerker van Wervel, ambassadeur van Grootouders voor het klimaat en bracht jaarlijks verslag uit van zijn tou

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.