Alice Springs: een westerse stad op inheems land

Alice springs, of “Mparntwe” in de taal van de lokale inheemse stam, is een kleine stad in het midden van “the Red Centre”, de Australische woestijn. Een levendig stadje, omgeven door prachtige natuur, waar de zon elke dag schijnt, waar gezongen, gevierd en gedanst wordt. Maar ook een stad met twee gezichten. De confrontatie met de precaire situatie waarin de inheemse volkeren zich bevinden, kan je er niet ontwijken. Australië, een paradijs voor velen en een hel voor anderen.

Toerist in Alice Springs

Voor ik in Alice Springs aankwam, waarschuwden verschillende Australiërs me er al voor dat ik er ‘s avonds best niet alleen over de straten kon lopen. Er zou veel criminaliteit zijn en mensen werden er vaak lastig gevallen door inheemse Australiërs. Eens aangekomen, deed ik navraag over de situatie en werden er verhalen verteld over fysiek geweld, verkrachtingen, inbraken en overvallen.

Hoewel de perceptie van onveiligheid de realiteit soms overtreft, laten de criminaliteitscijfers van Alice Springs niet veel aan de verbeelding over.

Mijn eigen visuele impressies bevestigden het gevoel van angst: ze kwamen je voortdurend om alcohol, sigaretten of geld vragen, ze liepen dronken over straat en maakten onderling steeds ruzie. Een oudere vrouw bedreigde mijn bazin met een mes en inbraken voor alcohol in de lokale zaken waren wekelijkse kost. In het hostel waar ik verbleef, smeten inheemse jongeren stenen naar ons en werd er geregeld een autoruit ingeslagen. De jongeren dwalen in bendes de straten rond met een “I don’t care”-attitude, in swaggy street clothes en luisterend naar Amerikaanse rapmuziek.

Een jongen, hij moet niet ouder dan 13 geweest zijn, liep voorbij en streelde met zijn hand mijn dij. Aan een andere jongen van dezelfde leeftijd weigerde ik een sigaret, waarop hij een bal naar mijn hoofd gooide. Een welgemeende ‘fuck you, motherfucker’ werd er steeds geroepen. Een vriendin werd overvallen door een jong inheems meisje en een vriend werd al rijdend gestopt en lastig gevallen door jongeren die zijn sigaretten eisten.

Hoewel de perceptie van onveiligheid de realiteit soms overtreft, laten de criminaliteitscijfers van Alice Springs niet veel aan de verbeelding over. Vergeleken met andere steden springt de stad er uit als een van de meest gevaarlijke in Australië. Het grootste probleem zijn de moorden en het huiselijk geweld binnen de inheemse gemeenschappen zelf, maar ook seksuele aanrandingen, inbraken en geweld tegen personen. In 2013 werd het Noordelijk Territorium, de staat waarin Alice Springs ligt, dan ook in het nieuws genoemd als “the murder capital of Australia” (2013, The Guardian).

Een toerist die niet verder kijkt dan wat hij te zien krijgt, zal zich moeilijk een “positief” beeld kunnen vormen van Aboriginals.

De criminaliteit overheerste er het dagelijkse leven gelukkig niet en Alice Springs blijft een zeer aangename stad, maar wel één met zichtbare pijnpunten. Mijn grootste bekommernis was onbegrip over de situatie, want als je door de straten loopt, voel je werkelijk het verdriet en de boosheid van de inheemse bevolking en zie je ook duidelijk de immense ongelijkheid tussen hen en de blanken. Wanneer je het gedrag van de jongeren observeert, voel je duidelijk de onderliggende frustraties en het leed.

Een toerist die niet verder kijkt dan wat hij te zien krijgt, zal zich moeilijk een “positief” beeld kunnen vormen van de inheemse bevolking. Enkele van mijn mede-backpackers vertelden me bijvoorbeeld dat ze de ineemsen niet zo interessant vonden omdat ze niet meer op traditionele wijze leven en ‘zeer onvriendelijk zijn’, in tegenstelling tot de inheemse stammen in Latijns-Amerika. Zo werd gezegd: ‘Buiten het verkopen van hun schilderijen, spenderen ze hun tijd al rokend, drinkend of KFC-etend’. Meer westers kan inderdaad niet. Niet verder kijken, ligt echter niet in mijn aard dus ik begon te lezen, op te zoeken, te luisteren en te praten.

Historische trauma’s en huidig wanbeleid

Ik verdiepte me verder in het onderwerp en leerde bij over de gruwelen van de koloniale periode, het uitmoorden van Aboriginals en “the Stolen Generation”. Zo wordt duidelijk hoe hun cultuur en mogelijkheid tot het uitvoeren van de ceremoniële en rituele beleving ervan hen werd afgenomen en begrijp je de historische trauma’s die deze gemeenschap met zich meedraagt.

Onder de “Aboriginal Protection Act” (of het assimilatie-project, zoals je het beter kan benoemen), werden zo’n 10.000 kinderen weggehaald van hun ouders. Tijdens deze periode mochten inheemse Australiërs hun eigen talen niet meer spreken, en werd er toch een woordje opgevangen, dan was dit genoeg reden om je kind weg te nemen. Velen groeiden vervolgens op in katholieke missiescholen, waar geprobeerd werd ze zo blank mogelijk te maken. De kinderen die hierin opgroeiden, raakten steeds meer vervreemd van met hun eigen cultuur.

Onder de “Child Protection Act” wordt een zorgwekkend, disproportioneel groot aantal Aboriginalkinderen naar opvangcentra of pleegzorg gestuurd.

Margaret Heffernan, een inheemse vrouw die opgroeide in en rond Alice Springs, beschrijft de gevolgen hiervan in haar boek “Gathering Sticks” (2018). Ze vertelt hoe de kinderen enthousiast waren over het “vooruit geraken” in de nieuwe wereld die hen werd belooft, maar het onderwijs, de jobs en het geld kwamen er nooit. Geconfronteerd met de realiteit dat dit voorbehouden was voor de blanke kinderen werden ze boos, vormden ze bendes en begonnen ze op straat rond te dwalen. Ze verloren respect voor alles, ook de oude culturele waarden, en bevonden zich nu met één voet in de Aboriginalwereld en de andere in de blanke westerse wereld, zonder vooruitzichten.

Ook vandaag zijn systematische discriminatie op de arbeidsmarkt, racisme en een algemeen gebrek aan toekomstperspectief sterk aanwezig. Bovendien wordt er nu onder de “Child Protection Act” een zorgwekkend, disproportioneel groot aantal inheemse kinderen naar opvangcentra of pleegzorg gestuurd. Door sommigen wordt dit de nieuwe stolen generation genoemd, omdat het aantal inheemse kinderen dat uit hun gezinssituatie wordt verwijderd bijna verdubbeld is in het voorbije decennium.

Iedereen is het er over eens dat kinderen moeten weggehaald worden uit zulke destructieve thuissituaties, maar de inheemse gemeenschap spreekt van discriminatie en vindt dat het weghalen uit uitgebreide familie en de culturele gemeenschap funeste gevolgen heeft. Overigens is er ook een aangetoonde link tussen kinderen of jongeren die in opvangcentra en pleegzorg terechtkomen en diegenen die in contact komen met het gerecht.

Ontelbare jongeren zitten vast in een uitzichtloze spiraal, wat moeilijk te begrijpen is in een land dat zo sterk ontwikkeld is.

Het aantal kinderen en jongeren in jeugddetentiecentra is dan ook meer dan problematisch: hoewel slechts 5% van de Australische populatie in leeftijd van 10-17 jaar inheems is, is de helft van alle opgeslotenen op deze leeftijd inheems (bron: Australian Institute of Health and Welfare). In de jeugdgevangenis van het Noordelijk Territorium is 94% inheems. Ze worden vaak mijlenver weg gestuurd, soms zonder enige kennisgeving aan de ouders.

Daarenboven wordt ook het onrechtvaardig politiegeweld tegenover inheemsen, zowel binnen als buiten de detentiecentra, aangeklaagd. Op 9 november, twee weken nadat ik Alice Springs had verlaten, vulde mijn facebookaccount zich met berichten over een 19-jarige Aboriginal die door de politie werd doodgeschoten in zijn huis in Yuendumu, een van de vele afgelegen gemeenschappen rondom Alice Springs. Het incident leidde tot protesten over heel Australië, waarbij gevraagd werd om antwoorden en gerechtigheid. De oorspronkelijke bevolking van het land voelt zich in de steek gelaten door de overheid en vertrouwt de ordediensten niet meer.

Als Aboriginal opgroeien

Ontelbare jongeren zitten vast in een uitzichtloze spiraal, wat moeilijk te begrijpen is in een land dat zo sterk ontwikkeld is. Er is dan ook een zeer sterke stijging in zelfmoordcijfers voor jonge aboriginals. De oorzaak ligt in een combinatie van factoren zoals armoede, slechte gezondheidsomstandigheden, huiselijk geweld en alcoholisme van de ouders (veel kinderen worden trouwens geboren met een foetaal alcoholsyndroom, waardoor ze te maken krijgen met hersenbeschadiging, gehoor- en gedragsproblemen). Ze groeien daarenboven op in een omgeving van vooroordelen, discriminatie en racisme, worstelen met hun identiteit, en tegelijkertijd met hun pubertijd. Als gevolg van dit alles gaan er veel kinderen niet naar school, worden ze zelf vaak gewelddadig of belanden ze in de criminaliteit.

Ik herinner me een avond in een lokale bar, toen een jong Aboriginalmeisje me aansprak in het toilet en zei: ‘your hair is so beautiful. I wish my hair was straight and blonde. I want to be blonde, like you. I don’t like my black and curly hair’. Ze bekeek zichzelf met afschuw in de spiegel. Het deed me beseffen hoe hard het is voor deze jongeren om tussen twee werelden te leven, hoe ze worstelen met hun identiteit én hoe moeilijk het moet zijn om contact te leggen met “ons” gezien de vele vooroordelen, hoewel ze dit graag willen.

Ik denk aan een inheemse vrouw die me haar levensverhaal vertelde en begon te huilen omdat ze gescheiden was van haar familie, en het koppel dat me vragen stelde over mijn achtergrond en me graag wat van hun taal wilde aanleren.

Een positieve noot

Gelukkig zijn er ook positieve tendensen. In Alice Springs zijn er veel organisaties en mensen die zich inzetten voor het bouwen van bruggen en sluiten van vriendschap, die de jongeren van de straat proberen te houden of die samen strijden voor de rechten van inheemsen. De samenkomst van de gehele gemeenschap voor de doodgeschoten 19-jarige man is hier een mooi voorbeeld van. Het protest wierp zijn vruchten af want het is de eerste keer dat er een Australische politieman door de rechtbank beschuldigd wordt van een moord in het kader van dergelijke feiten.

Ondanks alles is deze woestijnstad een kleine en open-minded gemeenschap, waarin de mensen elkaar steunen en voor elkaar zorgen. Het is een mix van de doorsnee Australiër, inheemsen, (neo)hippies, muzikanten, LGBT-gemeenschap en reizigers. Een van de meest memorabele avonden die ik heb gehad, was op het Bush Bands Bash, een festival dat de Aboriginal en Torres Straat eilandbewoners-muziek het podium gaf. Zowel blank als gekleurd kwamen bijeen er er werd gedanst tot in de vroege uurtjes…

Alice Springs is de uitvalsbasis voor de vele tours naar Uluru, de wereldbekende rode rots. Het recente verbod om deze red rock te beklimmen is ook een belangrijke en hoopgevende gebeurtenis. Het is een spirituele en psychologische overwinning voor een strijd die de lokale stam decennialang heeft gevoerd.

Hoe moet het verder?

Het is allereerst belangrijk voor toeristen en backpackers om zichzelf te informeren en “lokale” conversaties aan te gaan. Het helpt om wat je ziet te kaderen en voorkomt het verspreiden van vooroordelen en verkeerde informatie over de inheemse cultuur. Vele van mijn vrienden zijn met zo’n foutief beeld vertrokken, en dat is zonde.

Het is duidelijk dat het beleid van het Noordelijk Territorium zich focust op symptoombestrijding, wat een averechts effect lijkt te hebben. Zonder intense psychologische en pedagogische ondersteuning en een stopzetting van de systematische, maatschappelijke discriminatie zal de situatie niet snel verbeteren. Ook niet zolang de inheemse bevolking geen recht op zelfbeschikking heeeft en er geen kansen worden gegeven aan gemeenschap-gestuurde ontwikkeling.

De oudere generaties betreuren het verdwijnen van hun cultuur, het wijdverspreide alcoholisme, geweld en de situatie van hun kinderen en kleinkinderen. De strijd gaat verder:

‘Proportionally, we are the most incarcerated people on the planet. We are not an innately criminal people. Our children are alienated from their families at unprecedented rates. This cannot be because we have no love for them. And our youth languish in detention in obscene numbers. They should be our hope for the future (…) We seek constitutional reforms to empower our people and take a rightful place in our own country. When we have power over our destiny our children will flourish’
(Uluru statement from the heart, 26 mei 2017).