Een lezing van het openbaar vervoer in Congo

Verplaatsen in Kinshasa

Een verplaatsing is een inspanning op zich. Waar te beginnen? Zoals voor vele aspecten in het publieke leven is er voor het openbaar vervoer evenmin een legende. Je zou denken dat de stad ontoegankelijk is, omwille van de oppervlakte en het gebrek aan infrastructuur voor de miljoenen mensen die de stad bewonen. Niets is minder waar. Je kan perfect van jouw gewenst punt A naar jouw gewenst punt B geraken en dat aan een vaste en eerlijke prijs. Een poging tot een lezing van het Kinoise verkeer. 

Wegenkennis én solidariteit met je buurman 

De kaart van Kinshasa kan heel klein blijven voor iemand die zich enkel in het stadscentrum verplaatst. Net zoals vele grootsteden kampt Kinshasa met gentrificatie: gestuurd door de onzichtbare hand van de immobiliënmarkt werden er sinds decennia vergeten buitenwijken gevormd. Wonende in Kinshasa schept dit vaak de indruk dat Kinshasa slechts uit een handvol gemeenten bestaat, terwijl de stad 23 gemeenten rijk is. Men verwijst naar Kinshasa als de monsterstad en daar zijn redenen voor. De dagelijkse hittegolf, wirwar van mensenlevens, de oppervlakte en de ontoegankelijkheid van de periferie geven een bedrukkend gevoel van eeuwige verlorenheid. En toch kan je orde in de chaos terugvinden als je de kaart (er)kent en je medemens vertrouwt. 

Om van Linguala, de gemeente waar ik woon tot in Masina te geraken dien je minstens drie taxi’s te nemen en ben je anderhalf tot twee uur onderweg

Een eerste tip: hang de kaart op boven de ochtendtafel en bestudeer deze elke ochtend voor je vertrekt. Ken niet enkel het adres, maar ook de courante namen van haltes en eindhaltes in de buurt van het adres waar je naartoe wenst te gaan. Een vereiste is een gesprek met je buurman of buurvrouw, met de taximan of je medereizigers. Het zijn die eerste gesprekken die je het noodzakelijke lingala en de juiste stopplaatsen leren kennen om je te verplaatsen tot ver buiten de stadskern. Om van Linguala, de gemeente waar ik woon tot in Masina te geraken dien je minstens drie taxi’s te nemen en ben je anderhalf tot twee uur onderweg. Maar je geraakt perfect van punt A naar punt B. Iets wat me in het begin van mijn aankomst in Kinshasa onmogelijk leek. Kortom, wees realistisch, eis het onmogelijke, zoals Ché, beschermheilige van menig taximan in Kinshasa (!) reeds opperde. Ik kom verder even terug op Che’s credo.  

Courante prijzen en nieuwe normen of courante normen en nieuwe prijzen ?  

Het openbaar vervoer beweegt letterlijk en figuurlijk. De normen, standaarden, regels, verwachtingen in, met en over het openbaar vervoer – zoals met vele aspecten van het openbare leven - evolueren op bijna maandelijkse basis in de grootstad. Niet omdat het eigen is aan het openbaar vervoer, maar omdat de overheid op talloze manieren regulering tracht in te bouwen en de Kinois assertiever blijkt dan we soms willen geloven. Een legende voor het openbaar vervoer gaat er misschien toch ooit komen of beter nog, gratis en groen openbaar vervoer (met Ché’s credo in het achterhoofd). 

Natuurlijk zijn niet alle maatregelen gewenst. In de maand mei trachtte de regering de vaste prijs van korte trajecten van 500 Congolese Frank (50 eurocent) op te trekken naar 700 Congolese Frank. De ochtend nadien werd ik verrast met een oase van rust toen ik naar het werk wandelde. Geen taxi te bekennen en nauwelijks verkeer op straat. De overgrote meerderheid van de Kinois hebben immers geen eigen auto, maar verplaatsen zich met het openbaar vervoer. Het straatbeeld werd slechts gekleurd door mamans maraichères met bananen en gefrituurde beignets, de mwana effets - jongens die hun werk op hun hoofd dragen, de mwana OPI - kinderen met waterzakjes op hun hoofd, die zich allemaal te voet een weg baanden naar hun gebruikelijke verkoopplek en last but not least de gebruikelijke 4x4-tuigen van voornamelijk internationale ngo’s en instellingen. Kortom, staking werd als middel gebruikt om een halt te roepen aan de verhoging van de prijs voor het openbaar vervoer. Resultaat? De prijs werd terug vastgelegd op 500 Congolese Frank. 

Nu kom ik terug op het ‘realistisch’ aspect van Ché’s credo.  Het informeel karakter van het verkeer nodigt je uit om de grootstad te wantrouwen. De meeste taxi’s zijn herkenbaar door het courante model, de Ketch zoals ze ze hier worden genoemd, geïmporteerd vanuit Dubai sinds 2012 en nadien ook Japan om de oude oldtimers uit het openbaar verkeer te gentrificeren. Je kan dus in een schijnbare taxi stappen, maar evengoed ontvoerd worden. Stap niet in een lege auto, stap niet in een auto met mensen met hoeden/petten en bedekkende kleren aan, uiteraard, en tracht te vermijden in het midden van een taxi gekneld te geraken. De laatste maatregel tracht echter het hoofd te bieden aan het verhoogd aantal ontvoeringen voor diefstal. Het is de verplichting om alle taxi’s herkenbaar te maken : (1) door het woord ‘taxi’ duidelijk aan te brengen op de auto, (2) je auto geel te verven en (2) door je te registreren en een registratienummer zichtbaar aan te brengen op je auto.

Ken je vervoermiddel

De eerste maand toen ik in Kinshasa belandde, vroeg ik aan een collega van onze partner EDS hoeveel officiële vervoersmiddelen er nu eigenlijk bestaan in Kinshasa. Hij lachte en zei dat hij er zelf nooit bij had stil gestaan en begon nadien te tellen. Er zijn ongeveer zeven manieren om je te verplaatsen als je geen auto hebt. En fietsen, noch vliegen is er één van. 

Je kan je verplaatsen met de officieel erkende publieke bus, die lange afstanden aflegt vanuit de periferie naar de stadskern, met name de TRANSCO-bus (1). De nieuwe maatschappij ‘Transport du Congo’ nam op 30 juni 2013 het roer over van de transportmaatschappijen STUC en City train in Kinshasa. Beide overheidsmaatschappijen fusioneerden tot de nieuwe transco met tot doel een beter en toegankelijker openbaar vervoer uit te bouwen. Transco heeft een website, officiële tarieven en is transparant. Jammer genoeg stoppen de transcobussen enkel aan transco-stopplaatsen en die zijn erg beperkt. Dat verklaart meteen ook waarom Transco dagelijks een 80.000 en niet de vooropgestelde 1,5 miljoen mensen verplaatst in Kinshasa. 

De ‘esprit de mort’ (2) en ‘esprit de vie’ (3) zijn de meest gebruikte vervoersmiddelen. Met een dertigtal mensen een miniem plaatsje delen op een houten plankje (esprit de mort) of een schoolbus met meer dan 50 mensen delen (esprit de vie) om hele lange afstanden voor de democratische prijs van 500 Congolese frank af te leggen is dan ook het voordeligst. De bij- en toenaam van deze vervoersmiddelen laten weinig aan de verbeelding over. Het ene vervoersmiddel, de ‘esprit de mort’, is levensgevaarlijk en de tegenhanger, de ‘esprit de vie’, werd door de overheid aangekocht om de ‘esprits de mort’ weg te concurreren in het openbaar vervoer. De ‘esprit de vie’ zijn aangepaste, maar conforme schoolbussen, die in 2014 door de overheid werden aangekocht met een fonds voor beter openbaar vervoer. De bussen zijn opgekocht door particulieren, dankzij een fonds dat beheert werd door de overheid met de hoop voor meer waardering voor veiligheidsnormen en comfort in privé-transport initiatieven. 

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

De chauffeurs van de befaamde ketch kloppen lange uren, maar dan ook erg lange uren. Uiteraard met monster-energiedrank, likasu’s (cola noten), nescafés en bananenchips achter hun kiezen

De ‘taxi normal’ (4) is vermoedelijk het meest overgewaardeerde vervoersmiddel in Kinshasa. De kleine ketch heeft soms meer weg van een botsauto dan van een betrouwbaar publiek transportmiddel. Niet zozeer het model versterkt dit beeld, maar vooral de rijstijl van menig Kinois taxichauffeur bevestigen het idee dat het verkeer gamificeerde met de opmars van digitaal entertainment. Jonge Kinois spreken dan ook over de ‘gamification’ van de publieke ruimte. De chauffeurs van de befaamde ketch kloppen lange uren, maar dan ook erg lange uren. Uiteraard met monster-energiedrank, likasu’s (cola noten), nescafés en bananenchips achter hun kiezen. Een ‘taxi express’ (5) is een ketch die je niet deelt met anderen. De prijzen voor deze taxi’s zijn afhankelijk van het tijdstip waarop je de taxi neemt, ‘s avonds veel gevaarlijker en duurder dan overdag, en de afstand die je wil afleggen. Voor sommigen is de ketch hun auto en huis. Bovendien zijn de ketch de meest betaalbare voertuigen voor particulieren in Kinshasa. Een ketch, weliswaar in gebruikte staat, kan tussen de 3000 en 7000 dollar kosten, terwijl de meeste auto’s met een duurzamere carrosserie of sterkere motor verkocht worden vanaf 7000 dollar. 

De motto (6) is hoogstwaarschijnlijk de meest levensgevaarlijke keuze. Zonder helm, zonder bescherming laat je je leven volledig in handen van soms 19-jarige beginnende motocyclisten. De mottorijders gaan geen gevaar uit de weg. In eender welke weersomstandigheden kan je in geval van nood de motto op. Hobbelige wegen maken minstens 50 procent uit van hun dagelijkse routes. Na 20 uur mogen ze niet meer rijden, maar regelmatig vertrekken ze nog tot 21 uur van op hun vaste post. De mottorijders hebben informele vertrekpunten en zijn herkenbaar aan hun gegroepeerde stationering in het straatbeeld, vaak op straathoeken. Korte afstanden op de motto beginnen meestal bij 1000 CDF (50 eurocent). 

Tenslotte is er de ‘yas’ (7), die ik vaak verwarde met de esprit de mort. Mijn Congolese collega’s wezen me echter op de nuanceverschillen en vertrouwden me toe dat dit vervoersmiddel veel veiliger is dan de ‘esprit de mort’. Het is de opgekalefaterde en meer betrouwbare versie van de esprit de mort. Tot op heden zie ik jammer genoeg nog moeilijk het verschil, maar je voelt het verschil vooral eens je aan boord bent. 

Kortom…

Spreek de taal van het openbaar vervoer, verdwaal, bezoek uiteenliggende plekken in de grootstad en binnen de kortste keren kan je de stad probleemloos doorkruisen. 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.