Tijd om kleur te bekennen. Neutraliteit is niet langer enkel wit

De liberale rechtsstaat is achterhaald. Het bevat een begrip van neutraliteit dat niet langer strookt met de etnisch-culturele diversiteit van vandaag. Ook de overheid hanteert graag die achterhaalde notie van neutraliteit om alles wat niet binnen het ‘witte kader’ past te weren. Als de liberale rechtsstaat de huidige diversiteit wil weerspiegelen, moeten we af van de gedachte dat enkel witheid synoniem is voor neutraliteit.

De liberale rechtsstaat is een nevenproduct van de Verlichting en de negentiende-eeuwse politieke revoluties in Europa. Het was een tijdperk waarin een quasi witte populatie als ‘broeders en gelijken’ voor de vrijheid van het volk en de natie vochten. Met als gevolg het begin van de democratie en het einde van de machtsmonopolie van de vorst en de Kerk. Maar die tijd is voorgoed voorbij.

Lees ook

Ook burgers zonder verleden met Vlaamse grond, bouwen mee aan onze geschiedenis

Want de Belgische maatschappelijke realiteit is niet langer compatibel met het negentiende-eeuwse samenlevingsbeeld van toen. De tegenstelling tussen kerk en staat en de neutraliteit die daaruit vloeide, heeft nu een extra dimensie gekregen: de etnisch-culturele diversiteit. De culturele breuklijnen die enkel binnen de witte overheid en het witte, voornamelijk religieuze, volk doorliepen, zijn nu nog amper van toepassing.

In plaats van een breuklijn, dient de overheid vandaag een brug te zijn naar die etnisch-culturele diversiteit. Ze kan dat doen door haar taak van non-discriminatie uit te voeren. Al zal ze het begrip neutraliteit dan wel eerst moeten herzien.

De staat zelf is nooit neutraal

‘In plaats van een breuklijn, dient de overheid vandaag een brug te zijn naar die etnisch-culturele diversiteit. Daarvoor dient ze haar begrip van neutraliteit te herzien’

De staat zelf is ten eerste al nooit neutraal. Zij is een reflectie van een eigentijds denkbeeld, die ondanks een ‘statisch of blijvend’ karakter doorheen de tijd blijft evolueren. Die evolutie wordt gedreven door een aaneenschakeling van politieke kleur of ideologie.

Met andere woorden: de overtuiging van de heersende politieke partijideologie bepaalt in grote mate wat we onder de staat en dus ook onder neutraliteit mogen verstaan. In België is dat niet anders. Ook hier houdt men nog steeds vast aan een achterhaald begrip van wat neutraal is. De historische strijd tussen kerk en staat verblindt daarbij de hedendaagse strijd voor diversifiëring.

Neem nu bijvoorbeeld het hoofddoekendebat dat al jaren in België woedt. Wanneer de overheid zo’n verbod oplegt, discrimineert ze als werkgever, en als voorbeeldfunctie van de samenleving, zonder gegronde reden. De overheid projecteert de Belgische cultureel-historische strijd op het hedendaagse cultureel diverse landschap. Ze denkt dat zo’n religieus symbool de publieke ambtenaar beperkt om de burger een goeie dienstverlening te bieden. De overheid ziet een hoofddoek als een niet neutraal symbool.

Maar de overheid verschuilt zich daarbij impliciet achter een voorbijgestreefde notie van neutraliteit. Hierdoor houdt ze nog steeds, al dan niet bewust, vast aan een ‘wit sentiment’ voor de cultureel-historische seculariseringsstrijd. Op die manier staat neutraliteit symbool voor culturele homogeniteit of voor witheid.

Alle symbolen omarmen

‘De overheid houdt nog steeds, al dan niet bewust, vast aan een ‘wit sentiment’ voor de cultureel-historische seculariseringsstrijd’

Wie naar onze samenleving kijkt, ziet duidelijk dat die niet enkel meer wit is. Ook neutraliteit kan dus niet langer enkel maar ‘wit’ zijn. De samenleving is cultureel divers en de identiteitsbelevenis is dynamisch. Zo divers en dynamisch dat een vrouw met Noord-Afrikaanse roots met een hoofddoek niet noodzakelijk moslima is, al zullen velen dat wel denken.

Een hoofddoek is slechts één van de vele symbolen die het fundament vormen voor onze dagelijkse identiteits(onder)handelingen. Wie de ontwikkeling in de wereld vandaag opvolgt, weet dat zelfs het geslacht, een fysieke beperking of de huidskleur van een persoon een symbool tot onderscheid en discriminatie kan zijn.

Vandaag betekent echte neutraliteit het omarmen van alle verschillende symbolen in onze cultureel diverse maatschappij. Ieder symbool, gedragen door welke persoon dan ook, moet de publieke dienstverlening kunnen uitoefenen. Net dat maakt de ambt of dienstverlening neutraal. Al het andere zou discriminatie zijn.

Neutraliteit moet ‘gekleurd’ zijn

‘Echte neutraliteit betekent het omarmen van alle verschillende symbolen in onze cultureel diverse maatschappij. Net dat maakt de ambt of dienstverlening neutraal. Al het andere zou discriminatie zijn’

Er is dan ook geen gegronde reden om aan te nemen dat al die verschillende symbolen een goede dienstverlening in de weg zouden staan. En dat de personen, die die symbolen dragen, niet neutraal zouden zijn. Bovendien zijn interne, individuele en culturele eigenschappen belangrijker dan zichtbare symbolen.

Als neutraliteit onpartijdigheid of het omarmen van culturele diversiteit betekent, dan moet het de vrijheid hebben om ‘gekleurd’ te zijn. Want ook ons culturele verleden heeft een kleur, al was dat tot nu slechts één kleur: wit.

Omdat publieke instituties het gezicht zijn van de overheid en onze samenleving, moeten de culturele kleuren of diversiteit in het land ook daar worden weerspiegeld. Verzuimt de overheid dit te doen, dan sluit ze bij voorbaat culturele diversiteit uit. Ze waarborgt niet langer de non-discriminatie en is in se ondemocratisch. Hoog tijd dus dat onze liberale rechtsstaat en de overheid over een globale rechtsstaat van diversiteit reflecteert. En niet één die diversiteit schuwt onder het mom van neutraliteit.

Emmanuel Iyamu (26) is masterstudent sociaal-economische wetenschappen aan de UAntwerpen. Hij is voormalig onderwijscoördinator van de jongerenorganisatie Kilalo en mede-oprichter van de studentenvereniging AYO, waarmee hij het zelfbewustzijn van Afro-Belgische jongeren wil versterken. Iyamu wil het diversiteitsdebat opnieuw scherpstellen door nuancering en een ander perspectief te bieden.