Nicaraguanen zijn de machtsconcentratie van Ortega en Murillo beu

Spontaan burgerverzet of een poging tot staatsgreep? Vreedzame betogers of gewapende bendes? Repressie door paramilitairen en scherpschutters of criminelen, soms verkleed in politie-uniform? Het opsluiten van politieke gevangenen of het berechten van ‘golpistas’ of staatsgreepplegers? Over de gebeurtenissen van vorig jaar in Nicaragua lopen twee volledig tegengestelde versies. Om er zelf een mening over te kunnen vormen, zocht ik het in Nicaragua zelf uit. 

Het eerste wat me opviel, was de sfeer van valse rust. Het leven gaat schijnbaar zijn gewone gang. Tegelijk wijzen een aantal signalen erop dat de crisis niet is opgelost. ‘Wil jij net als de golpistas dat het land achteruitgaat?’, klinkt het in een spot op één van de zes door de regeringspartij FSLN gecontroleerde TV-kanalen. Ondertussen hoor ik dat in de gemeente waar ik verblijf de voorbije dag drie jongeren zijn opgepakt. De repressie gaat door. Mensen hebben schrik, praten enkel anoniem en op een veilige plek. Enkel partijkaders spreken vol vuur, want ‘het fake news dat in de buitenwereld overheerst, moet doorbroken worden. ‘In het begin kwamen studenten op straat uit sympathie voor bejaarden die protesteerden tegen een pensioenhervorming. Maar daarna zijn bendeleden en criminelen zich ermee gaan moeien. Zij werden gerekruteerd voor 500 Cordoba (18 dollar) per dag en de nodige drugs’. In de sfeer van het gesprek voel ik aan dat een kritische vraag hier geen zin heeft.

Waarover beide versies het eens zijn: de onlusten kwamen geheel onverwacht. De FSLN-regering roemde het land als het meest rustige en veilige land van de regio. Investeerders hoefden niet bekommerd te zijn over sociale onrust en buitenlandse toeristen leerden het land in toenemende mate appreciëren. Toch zijn 18 en 19 april 2018 data die het land markeren. ‘Alles begon in León en breidde de volgende dagen uit naar andere steden. De eerste marsen waren heel spontaan. Via sociale media volgden de oproepen elkaar snel op. Er heerste veel enthousiasme en de sfeer was bij momenten euforisch. Iedereen deed mee, studenten professoren en de mensen in de wijken. Later moesten de professoren en overheidsambtenaren in de pro-regeringsmarsen opstappen’. Maar die eerste dagen vielen ook de eerste doden en gewonden.  

‘Deze volksopstand heeft zijn kiemen in hetzelfde Sandinisme. De massale optochten en barricaden waren niet gericht tegen het FSLN. De boodschap was niet dat het FSLN de macht moest afstaan. Het was één grote roep voor een andere manier van regeren’. De sfeer keerde door de zware repressie. Over de juiste aantallen doden en gewonden hanteren mensenrechtenorganisaties en overheid sterk uiteenlopende cijfers.  Het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten van de VN heeft het over 300 doden en 2000 gewonden in de periode tussen 18 april en 18 augustus 2018. Daarop heeft Ortega de opdracht van het Hoog Commissariaat opgezegd wegens het zogezegd éénzijdig karakter van het rapport.

Hebben de studenten een tactische fout begaan door onmiddellijk het ontslag van Daniel Ortega en Rosario Murillo te eisen?

Hebben de studenten een tactische fout begaan door onmiddellijk het ontslag van Daniel Ortega en Rosario Murillo te eisen? Misschien wel. Daar tegenover staat dat een ervaren regeringsleider als Ortega ook de wijsheid had kunnen opbrengen om de jeugdige overmoed te omarmen. Tot een echte dialoog is het nooit gekomen. De regering had zelf de Katholieke Kerk gevraagd te bemiddelen. De bisschoppen legden een voorstel op tafel om het leger, de politie, het gerecht, het constitutioneel hof te depolitiseren. Het voorstel werd van overheidskant meteen afgedaan als een poging tot staatsgreep. Het neerslaan van de oproer met buitenproportioneel geweld had meteen een ideologische verantwoording.

Het voorstel van de bisschoppen raakte de machtsstructuren van president Ortega in de kern en sluit wellicht aan bij de onderliggende en sluimerende onvrede bij grote delen van de bevolking. Men is de concentratie van de macht door het echtpaar Daniel Ortega – Rosario Murillo en hun trouwe kring beu. De onvrede wachtte op een geschikt moment om uit te breken. De voorbije jaren waren er al enkele precedenten.  De plannen voor de bouw van een interoceanisch kanaal bracht veel boeren en ecologisten op straat, maar het protest raakte amper tot in de hoofdstad Managua. Vakbonden werden in toom gehouden om zich te conformeren met de beperkte loonvoorstellen van de regering.  Een paar dagen voor de onrusten uitbraken,  uiten milieuorganisaties hun verontwaardiging, toen de overheid laks en laat op de bosbranden in het natuurreservaat Indio Maiz reageerden. Telkens antwoordde de overheid door de betogers en hun leiders te intimideren. ‘Want deze FSLN-regering zorgt voor rust en voorspoed in het land. Wie deze rust verstoort, is tegen het volk en zijn regering’,  is de boodschap.

De kritische reflectie binnen het FSLN verdween al jaren geleden, toen voormalige medestanders de MRS – Movimiento  Renovador Sandinista oprichtten. Nu zorgt een strikt hiërarchische structuur ervoor dat iedereen met dezelfde stem spreekt. Alle overheidsorganen worden geleid door vertrouwelingen van Daniel Ortega. Werken bij de overheid verloopt volgens het principe ‘voor wat, hoort wat’: verplicht gaan stemmen, meedoen aan publieke vieringen, opstappen in steunbetuigingen aan het FSLN, de regering en president Ortega. Wie niet meedoet, wordt ontslagen. Dat ondervonden nu de artsen en verpleegkundigen die de gewonde betogers verzorgd hadden.

Ondertussen ontwikkelde het FSLN haar versie van de staatsgreep verder: de protesten verlopen volgens het boekje van een zachte staatsgreep. Jongeren werden sinds jaren gevormd met fondsen vanuit de Verenigde Staten. De werkgevers financierden de staatsgreep. Het geweld werd uitgelokt door gewapende bendeleden. De politie keek aanvankelijk passief toe, maar toen de chaos, inclusief plunderingen en moorden, echt losbarstte, moest de overheid wel orde op zaken stellen. De Verenigde Staten viseren de linkse regimes van Latijns Amerika.  

Los van de vraag of de revolte in de kraam van de rechtse krachten in de VS past, kunnen de onlusten moeilijk als een staatsgreep gezien worden. De versie van een staatsgreep biedt het FSLN het voordeel om geen kritisch zelfonderzoek naar het eigen falen te doen.  Ortega en Murillo blijven onverminderd spreken van golpistas. Vertrouwelingen die vinden dat de president nu echt te ver is gegaan, hebben geen andere optie dan ontslag te nemen en in ballingschap naar Costa Rica te vluchten. Dat was het lot van ondermeer Rafael Solís, lid van het hooggerechtshof en een nauwe medestander van Daniel Ortega.  

De kans dat binnen het FSLN een vernieuwingsbeweging op gang komt is klein.

Hoe moet het nu verder in Nicaragua? De kans dat binnen het FSLN een vernieuwingsbeweging op gang komt is klein. Iedereen hoopt op het hervatten van de dialoog. De oppositie stelt drie voorwaarden voor er van een echt overleg sprake kan zijn: het vrijlaten van alle politieke gevangenen, het stopzetten van de repressie en vervroegde verkiezingen. Dat laatste is voorlopig weinig waarschijnlijk. Het momentum voor een vervroegde stembusgang is verloren gegaan tijdens de vorige mislukte dialoog. Ortega heeft zich vastgeklonken aan zijn positie. Op dit standpunt terugkomen, zou neerkomen op een groot gezichtsverlies.

Toch zijn er voorzichtige signalen. Vorige week, op 15 februari was er een onverwacht gesprek tussen Ortega en de kabinetschef van Luis Almagro, Algemeen Secretaris van de Organisatie van Amerikaanse Staten – OEA. De ontmoeting kwam er op initiatief van president Ortega zelf. Na afloop liet de regering weten dat het vooral ging over de verbetering van de modaliteiten van de verkiezingen van 2021. Niet bepaald hoopgevend dus. Een dag later ontving de president een aantal invloedrijke ondernemers. Beide ontmoetingen  verliepen in aanwezigheid van de aartsbisschop van Managua en de pauselijke nuntius. Hulpbisschop Silvio Báez verklaarde achteraf dat de dialoog een duidelijke doelstelling moet hebben, namelijk de democratisering van de Nicaraguaanse samenleving. En voegde hij eraan toe: ‘Er kan geen sprake zijn van een nationale dialoog, zolang jongeren, journalisten en boeren in de gevangenis zitten’. Alleszins, de weg zal moeizaam en lang zijn.