Toerisme als dam tegen geweld: in Cali maken ze er werk van

Comuna 20, een buitenwijk van Cali, staat bekend als een gewelddadige buurt. Tot voor kort werd het gebied geteisterd door bendeoorlogen. Het geweld beu, namen de bewoners het heft in eigen handen. Met toeristische rondleidingen slaagden ze erin het geweld terug te dringen en het imago van hun wijk op te poetsen. Tijdens een reis door Colombia deed wereldblogster Anneke Verbruggen mee aan een wandeling door de wijk.

Cali, een stad in het zuidwesten van Colombia, is opgedeeld in 22 wijken. Comuna 20 ligt op een heuvel in het westen van de stad. De Comuna omvat verschillende buurten, zoals Siloe en Tierra Blanca, en staat bekend als een achtergestelde wijk. Er is veel armoede, slechte infrastructuur, weinig werkgelegenheid, en verrassing: veel criminaliteit. De ligging op de heuvel zorgde er ook lange tijd voor dat de wijk geïsoleerd was van de rest van de stad. Maar in 2015 werd er een kabellift geïnstalleerd, waardoor de buurt nu gemakkelijk bereikbaar is.

Aan de voet van heuvel ontmoeten we Dario, onze lokale gids. Hij is geboren en getogen in de buurt, en woont er nog steeds, samen met zijn zoon. ‘Ongeveer tien jaar geleden begonnen we met een paar mensen uit de buurt na te denken over onze toekomst, maar vooral over de toekomst van onze kinderen. We wilden niet dat zij zouden opgroeien in de omstandigheden waarin wij zijn opgegroeid. We hebben lijken in de straten zien liggen en als we buiten speelden, moesten we soms vluchten voor rondvliegende kogels. Dat wil ik niet voor mijn zoon.’

Aanvankelijk waren ze maar met weinigen, ze kregen geen steun van de overheid en bij de rest van de bevolking hadden ze ook nog geen groot draagvlak.

Dat draagvlak kwam er pas tijdens de coronacrisis, toen bleek dat de situatie niet langer houdbaar was. In 2021 waren er in heel Colombia protestacties tegen de overheid, toen die de belastingen wilde optrekken. In Comuna 20 waren de protestacties heel fel en er vielen doden. De bewoners voelden dat dit niet langer zo verder kon en kwamen samen op het voetbalveld. Het was tijd voor verandering.

Dario: ‘Samen begonnen we een zwembad te graven. Mensen uit de buurt hoorden ervan, en kwamen op bezoek. Zo werden er contacten gelegd tussen de verschillende buurten van de Comuna.’

Naar het voorbeeld van Comuna 13 in Medelllin, waar eerder al een gelijkaardig project was gestart, wilden ze toeristen uitnodigen in hun buurt. Want toerisme brengt werk met zich mee. Ook wilden ze aan kinderen en jongeren een alternatief tonen voor het geweld.

We nemen de kabellift en krijgen meteen een spectaculair zicht op de wijk met zijn vele bouwvallige woningen. De lift heeft verschillende stations, en in elk station is een expositie ingericht met een bepaald thema: salsa, lokale mythes en legendes, transport in Cali of plaatselijke fauna en flora.

We bezoeken elk station en Dario vertelt dat de eerste toeristen die naar Comuna 20 kwamen zich niet buiten de stations begaven, dat was te gevaarlijk. Wij hebben het geluk dat we wel kunnen uitstappen, en bij aankomst worden we opgewacht door de zoon en de neef van Dario, twee tieners die ons zullen vergezellen tijdens onze wandeling in de wijk.

De eerste plek waar we stil blijven staan, is een muurschildering aan de rand van de wijk waarop de regels van de wijk staan geschreven. Het zijn er vijf:

1. Respecteer kinderen en ouderen
2. Verzeker de algemene veiligheid
3. Zorg voor het milieu
4. Draag bij aan de opvoeding
5. Hou van de wijk

Guerrilleros

De straten waar we door wandelen zijn smal en steil. Sommige huizen hebben golfplaten daken en muren, of scheefgezakte dakpannen, gebroken ramen enzovoort. Buurtbewoners begroeten ons en heten ons welkom. We ontmoeten een groepje gepensioneerde mannen die bingo spelen en iets verder spelen kinderen een potje voetbal. We komen in de ‘straat van de poëzie’, waar we verschillende muurschilderingen bekijken. Gedurende de hele tocht worden we gevolgd door een roedel straathonden.

Na een korte klim komen we aan bij ‘de ruines’. Bovenop het verlaten en verkommerde gebouw hebben we een prachtig uitzicht over de stad. Dario vertelt dat dit gebouw eind jaren ’70 werd geconstrueerd door een rijke vastgoedmakelaar die er toeristische luxeappartementen wilde van maken.

Nog voor de appartementen in gebruik werden genomen, kwamen de guerrilleros van M19 langs en vernielden het gebouw. Alles wat waarde had, haalden ze eruit en gaven ze aan de lokale bevolking. Die waren dankbaar, want van de overheid hadden de mensen in deze buurt nooit iets gekregen, en nu kregen ze materiaal van de guerrilleros. Maar ze kregen niet enkel materiaal, ze kregen ook wapens, militaire trainingen en militaire instructies.

De overheid kreeg “eindelijk” oog voor deze vergeten uithoek van de stad, en de politie probeerde de guerrilleros, die zich ondertussen in het verlaten appartementsgebouw hadden gevestigd, te verdrijven. Zonder succes. Daarop werd het leger ingeschakeld, dat besliste de guerilleros aan te vallen van de andere kant, vanuit de bergen.

Hierop hadden de guerrilleros geen antwoord en ze vluchtten, naar de Comuna 20, waar ze zich verstopten in de huizen van de bewoners. Het leger opende het vuur en veel onschuldigen werden gedood. Willekeurig werden jongeren vermoord, waarna een wapen naast hun lijk werd gelegd, zodat ze bestempeld konden worden als guerilleros. Vals positieven, zoals dat hier in de volksmond heet. Niet onbegrijpelijk dus, dat de bevolking van deze buurt geen vertrouwen had in de overheid.

De combinatie van guerilleros die zich onder het volk mengden en wapens verspreidden, en het verzet tegenover de overheid bleek een goede voedingsbodem voor geweld.

In tegenstelling tot vroeger is het nu niet langer vanzelfsprekend om je als jongere bij een criminele bende aan te sluiten.

We vervolgen onze wandeling naar een ander uitkijkpunt, waar we weer een ander zicht krijgen op de wijk en de rest van de stad. Dario vertelt dat er de laatste jaren al heel wat is veranderd. Naast het toeristische project proberen Dario en zijn collectief in te zetten op de jeugd. Ze organiseren activiteiten en hebben een theaterklas opgericht. Daarnaast hebben ze ook een project rond recyclage, en een gemeenschappelijke moestuin.

Volgens Dario zijn ze al voor 70 procent geslaagd in hun opzet. Er is nog veel armoede, en het is nog steeds een achtergestelde buurt. Ook is er nog steeds geweld, maar al veel minder. Kinderen kunnen veilig op straat spelen en komen in contact met alternatieven voor het geweld. In tegenstelling tot vroeger is het nu niet langer vanzelfsprekend om je als jongere bij een criminele bende aan te sluiten.

Onderweg kopen we drinken en empanadas. Een goede zaak volgens Dario, want zo zorgt toerisme voor meer werkgelegenheid. Hij vertelt me dat hij dit echter niet doet voor het geld. Hij verdient wel wat omdat hij door de toeristen wordt betaald om te gidsen, maar van de overheid krijgt hij geen financiële ondersteuning voor het project. Hij doet het voor zijn zoon, vertelt hij, en hij hoopt dat die ooit aan de universiteit kan gaan studeren, wat voor Dario zelf niet mogelijk was.

De wijk mag dan al berucht geweest zijn, we hebben ons tijdens de boeiende toer nooit onveilig gevoeld. Dario zei dat ze tot nu toe nog geen enkele keer problemen hebben gehad met toeristen. Dat is een hele prestatie, aangezien de verhalen van bestolen toeristen in Cali niet zeldzaam zijn.

Wat er in de wijk gebeurt wanneer de toeristen ’s avonds naar huis gaan blijft voor mij een raadsel, maar dit project lijkt me in elk geval een mooie stap om de leefomstandigheden van de bewoners van Comuna 20 te verbeteren en de mentaliteit te veranderen. Ga zeker eens kijken als je in Cali bent.