Nadert het einde van de klassieke plasticrecyclage in Europa?

De EU wil wegwerpplastic zoveel mogelijk bannen, maar kiest voor een nieuwe meetmethode voor gerecycleerde plastics, die de vervuilende chemische recyclagesector bevoordeelt. Dat baart de mechanische recyclagesector zorgen.

Bij Galloo Plastics in Halewijn, net over de Franse grens, is de bezorgdheid groot. In een recent EU-akkoord staan niet alleen instructies om wegwerpplastic zoveel mogelijk te bannen, maar in het zog daarvan wordt gediscussieerd over de meetmethode voor het aandeel gerecycleerde plastics in een product. Met het voorstel dat op tafel ligt, ligt de weg open voor chemische recyclage, en daarmee staat de fossiele kraan open. 

Het bedrijf recycleert al meer dan een kwarteeuw plastics, vertelt algemeen directeur Joost Schollaert. Door de nieuwe meetmethode vreest het bedrijf dat de concurrentie van de meer vervuilende chemische sector groter zal worden.

Verschillende plasticstromen komen binnen bij het bedrijf, gaande van afgedankte elektrische apparaten of huishoudelijk afval zoals botervlootjes en ijsdozen. 

‘Die plastics versnipperen we. Daarna wassen en scheiden we ze. We persen ze aan een hoge temperatuur door een mal tot nieuwe plastics, wat het een volledig mechanisch proces maakt’, aldus Schollaert. Soms voegen ze ook nog extra additieven en nieuwe plastics toe, om bepaalde eigenschappen zoals flexibiliteit of een kleur te bekomen.

‘Wij hebben een perfect zicht op wat binnenkomt en buitengaat’, vertelt Schollaert. ‘Het aandeel huishoudelijk afval, postindustrieel afval en nieuw materiaal in onze recyclaten (letterlijk: hergebruikt materiaal, red.) is volledig traceerbaar. Dat stelt een controle-organisatie ook vast.’ 

Maar een nieuwe meetmethode dreigt ervoor te zorgen dat een product het label “gerecycleerd” kan dragen, ook al bestaat het maar deels uit gerecycleerd plastic. Het resultaat van gelobby in de chemische recyclagesector, zeggen verschillende organisaties. 

Europarlementslid Jutta Paulus stelde een resolutie op om dat aan te klagen, maar dat werd afgewezen. ‘Dit voorstel zal een waterval aan misleidende claims in gang zetten die gerecycleerde plastics als “groen” in de markt zetten’, zegt Mathilde Crêpy, Head of Environmental Transparancy bij ECOS, in een persbericht

Massabalansberekening

De nieuwe meetmethode is wél in het voordeel van de vervuilende chemische recyclagesector. In tegenstelling tot mechanische recyclage is er daar geen perfect zicht op wat binnenkomt en buitengaat.

‘Je liegt niet, maar de consument krijgt niet de juiste informatie.’

Voor chemische recyclage is de massabalansmethodologie nodig. Dat is een boekhoudkundig systeem waarbij een massa die binnenkomt wordt afgewogen tegen een massa die het bedrijf weer verlaat. 

Dat legt Alejandro Navazas, beleidsadviseur bij EuRIC, de federatie van de Europese recyclage-industrieën, uit. 

‘Stel dat een petrochemisch bedrijf nieuwe plastics maakt uit 10 ton gerecycleerde olie en 90 ton verse olie, dan kan dat bedrijf via de overdracht van certificaten kiezen om een petfles met 10% gerecycleerd materiaal als 50% gerecycleerd te rapporteren.’

Bedrijven kunnen met andere woorden gerecycleerde materialen toewijzen aan producten die voor hen strategisch zijn. ‘Je liegt niet, maar de consument krijgt niet de juiste informatie.’

Die massabalansberekeningsmethode is niet nieuw. Verschillende sectoren waar veel grondstoffen gemengd worden en traceren moeilijk is gebruiken ze al, zoals bij biobrandstoffen, fairtrade cacao of koffie.

De massabalansmethode laat bijvoorbeeld toe om een volume aan fairtrade cacaobonen op te volgen en toe te wijzen aan een eindproduct, zelfs al worden die bonen tijdens het verwerkingsproces vermengd met niet-fairtrade cacaobonen.

Greenwashing

Het systeem van de massabalansallocatie zorgt voor een ongelijk speelveld, zegt Schollaert van Galloo Plastics. Want zo’n boekhoudkundige ingrepen zijn niet mogelijk bij mechanische recyclage. Daarom pleit Schollaert voor een methode die het proportioneel aandeel van het recyclaat benoemt.

‘Als er 5% recyclaat in een mengsel zit, moet dat zo worden gecommuniceerd. Dat doen wij uiteindelijk ook.’

‘Het spreekt voor zich dat 100% gerecycleerd geen sjoemellabel mag zijn.’

‘Dit systeem creëert het risico op greenwashing én het remt producenten af om met meer gerecycleerd materiaal te gaan werken’, zegt ook Maarten Geerts, woordvoerder van Belgische recyclagefederatie Denuo.

Het lijkt een klassiek voorbeeld van meestribbelen, zegt Kira Van den Ende, expert circulaire economie bij Bond Beter Leefmilieu.

‘De industrie werkt niet tegen, maar verlegt de focus, verzwakt de doelstellingen, maakt met een ingewikkeld systeem transparantie onmogelijk en houdt zo haar take-make-waste-model (een economisch model waarbij producten kort worden gebruikt en dan weggegooid worden, red) in stand. Het spreekt voor zich dat 100% gerecycleerd geen sjoemellabel mag zijn.’

Pyrolyseolie

Het proces van chemisch recyclage is veel meer belastend voor het milieu dan mechanische recyclage, maar is een mogelijke oplossing om plastic afval dat niet mechanisch recycleerbaar is toch te kunnen recycleren.

Het gaat hier bijvoorbeeld over gemengde of meerlagige plastics, zoals drankkartons, kaasbakjes of chipszakjes .

Door middel van verhitting en/of chemische reacties worden de afvalplastics afgebroken tot chemische bouwstenen die vervolgens de basis kunnen zijn voor nieuwe plastics, chemicaliën of brandstoffen.

Er zijn verschillende vormen van chemische recyclage, waarbij pyrolyse de belangrijkste is. Sectororganisatie Plastics Europe schat dat het over minstens vier vijfde van alle geplande chemische recyclageprojecten gaat.

De techniek verhit gebruikte plastics tot een pyrolyse-olie, die in de petrochemie — zoals nafta uit klassieke aardolie — gekraakt kan worden en zo de basis vormt voor nieuwe plastics, chemicaliën of brandstoffen.

Door deze techniek kunnen recyclagebedrijven gerecycleerde grondstoffen samen met nieuwe fossiele grondstoffen verwerken.

Maar milieuverenigingen waarschuwen voor mogelijke risico’s van pyrolyse-olie. Er moet naar schatting 80 tot 95% petroleumnafta gemengd worden met 5 à 20% pyrolyse-olie om het risico op te zware verontreinigingen uit te sluiten. Zo blijven er veel verse, fossiele grondstoffen nodig om pyrolyse-olie te maken.

Ongelijk speelveld

Naast massabalansallocatie hebben mechanisch gerecycleerde plastics nog een tweede concurrentieel nadeel: ten opzichte van nieuwe en chemisch gerecycleerde plastics hebben ze een kwaliteitsverlies, legt Schollaert uit.

‘Operatoren die met zo’n recyclaat werken, weten dat ze daarmee meer gaan afzien dan met virgin plastics.’ Die virgin plastics zijn makkelijker om mee te werken, terwijl recyclaat vaak minder vloeibaar is en dus minder makkelijk te gebruiken is in spuitprocessen. Of er hangt een zekere geur aan.

De eigenschappen van chemisch gerecycleerde plastics zijn niet te onderscheiden van nieuwe plastics en zijn van betere kwaliteit. ‘Maar het proces waar deze plastics door gaan is vele malen energie-intensiever, en dus meer belastend voor het milieu’, aldus Alejandro Navazas.

Grote spelers, kleine spelers

Een andere bezorgdheid is dat grote bedrijven de kleinere recycleerders uit de markt zullen concurreren. Het overgrote deel van de geplande chemische recyclagefabrieken bevindt zich in handen van grote petrochemische bedrijven.

In België zijn INEOS en Indaver een chemische recyclagefabriek in de Antwerpse Haven aan het bouwen, in Oostende gaat het om de Renasci-fabriek, die onderdeel is van Borealis.

Volgens Navazas hebben deze petrochemische giganten aanzienlijk meer financiële slagkracht, waardoor ze in staat zijn grote hoeveelheden grondstoffen op te kopen.

‘Hoe meer kopers voor dezelfde hoeveelheid materiaal, hoe hoger de prijs. Dus als meer spelers concurreren, zullen sommige van onze leden (de mechanische recycleerders, red.) niet kunnen concurreren. Uiteindelijk zullen de grote bedrijven de markt kunnen monopoliseren.’

‘Uiteraard kan chemische recyclage een voordeel hebben tegenover mechanische recyclage, bijvoorbeeld om complexe verpakkingsfolies te recycleren. Maar dat chemische recyclage zou kunnen recycleren wat met mechanische recyclage niet kan, is een heel mooi verhaal dat zich in de praktijk nog nooit toonde’, bedenkt Schollaert.

De rol van Europa

Opmerkelijk is de rol van Europa. Het gaat om een belangrijk precedent, stelt Alejandro Navazas. ‘De discussie gaat nu over regelgeving rond drankflessen, maar de massabalansmethode zal toegepast worden op alle verpakkingsmaterialen en later ook op de automobielsector, de bouwsector, enzovoort.’

Het is de Europese Commissie die de uiteindelijke meetmethode wil vaststellen in plaats van het Europees Parlement. Dat gaat in tegen de gebruikelijke procedures en kan de effectieve uitwerking van de wetgeving belemmeren, laat een bron binnen het parlement weten. Een resolutie door Europarlementslid Jutta Paulus die hier tegenin ging, werd weggestemd. 

Hoewel mechanische recyclage volgens vriend en vijand de voorkeur verdient vanwege de lagere energiekosten en milieu-impact, wordt er vooral werk gemaakt van een snelle opschaling van chemische recyclagetechnologieën.

Verwarrend, noemt Joost Schollaert van Galloo Plastics dat. ‘Europa zegt vooruit te willen met een ambitieuze Green Deal, maar als je kijkt naar alle beslissingen die onlangs genomen zijn, staat mechanische recyclage gigantisch onder druk.’

‘We hebben al 30 jaar ervaring, maar vandaag zijn we haast loslopend wild.’ 

Wie vaart dan wel bij de nieuwe meetmethode voor chemische recyclage? Een belangrijke pleitbezorger van de methode is Cefic, de Europese koepelorganisatie voor de chemische industrie die onder andere BASF, Shell en INEOS vertegenwoordigt.

Het beleid luistert vooral naar de petrochemische industrie, klinkt het bij critici. ‘Wij kunnen als sector zeggen dat we al 30 jaar lang actief zijn en honderdduizenden tonnen plastics recycleerden.’

‘Dat kunnen chemische recyclageprojecten niet. Maar vandaag zijn we haast loslopend wild’, aldus Schollaert. ‘De perspectieven maken niet dat we hoopvol naar de toekomst kunnen kijken. Dat weegt op de hele recyclage-industrie.’