Afrika ziet kansen voor biologische landbouw

Afrika moet zijn landbouwproductie tegen 2050 verdriedubbeld hebben om de bevolkingsgroei bij te kunnen houden. Het is moeilijk om precies te zeggen wat daarvoor nodig, zegt de Zwitserse agronoom Hans Herren, maar een land dat zorgt voor 50 procent van de calorieën die zijn bevolking nodig heeft, doet het goed.

Uit onderzoek van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties blijkt dat kleine boeren en biologische landbouw de beste papieren hebben om te zorgen voor voedselzekerheid op het continent. De onderzoekers stellen dat grootschalige landbouw wel kan helpen, maar alleen als het de bodem niet uitput en niet bijdraagt aan de klimaatverandering.

Meer dan vijftig landen schaarden zich in 2008 achter het rapport, het International Assessement of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development (IAASTD). Het IAASTD lijkt inmiddels grotendeels vergeten, waarschijnlijk omdat het oproept tot een radicale verandering in de landbouw. De onderzoekers pleiten voor een ‘groene revolutie’ die compleet anders is dan die in Azië veertig jaar geleden. Daar werd de landbouwproductiviteit opgevoerd door mechanisatie en gebruik van pesticiden en kunstmest.  

Die weg is niet duurzaam gebleken. “De landbouw is verantwoordelijk voor 32 procent van uitstoot van broeikaskassen”, zegt Herren. “Nu we te maken hebben met klimaatverandering, bodemuitputting en erosie, kunnen we niet op die weg verdergaan. We moeten de overstap maken naar duurzame of biologische landbouw.”

Regionale landbouw

Eustace Kiarii, directeur van het Keniaanse Netwerk voor Biologische Landbouw (KOAN), wil dat de landbouw van een “op export en vrije handel gebaseerd model overstapt naar duurzame, lokale en regionale landbouw.”
 
In een land waar 99 procent van de boeren niet meer dan een kwart tot twee hectare land heeft en geld voor pesticiden en kunstmest ontbreekt, lijkt biologische landbouw een goede oplossing.

Ook Zeyaur Khan, een Indiase wetenschapper die werkt bij het International Centre of Insect Physiology and Ecology (Icipe), gelooft in biologische landbouw. Om de productiviteit te verhogen, ontwikkelde hij een ‘push en pull-techniek’ om ziekten te bestrijden. Zo kan de plant desmodium gewasziekten uit het veld verdrijven, waarna ze geneutraliseerd worden door olifantsgras (Pennisetum purpureum).  “Dit soort technieken, die weinig kosten, kunnen een groene evolutie in Afrika helpen”, zegt hij. “Op deze manier kun je voedselzekerheid bereiken zonder extra geld voor hybride zaden, gewasbescherming en bodemverbetering.”

Weinig kunstmest

Niet iedereen gelooft in biologische landbouw in Afrika. De Alliantie voor een Groene Revolutie in Afrika (Agra), een niet-gouvernementele organisatie die gefinancierd wordt door de Rockefeller en Bill Gates Foundation, is voorstander van gebruik van kunstmest en zaden om op korte termijn meer voedsel te produceren.

“Maar als de voedselproductie te snel stijgt, dalen de prijzen”, zegt Herren. “Het tegenovergestelde is nodig: om genoeg inkomen te krijgen, moeten de prijzen van landbouwproducten juist omhoog.”  Volgens Khan moeten boeren minimaal twee dollar per dag verdienen om te kunnen blijven werken. Dat zou met zijn push en pull-techniek mogelijk zijn.  

Joan Kagwanja van Agra bevestigt dat haar organisatie het gebruik van kunstmest in Afrika wil bevorderen. “Op dit continent gebruiken boeren 8 kilo kunstmest per hectare. Dat is nog steeds erg weinig, vergeleken met Europa en Noord-Amerika. Daar wordt 300 tot 500 kilo per hectare gebruikt.”

Toegevoegde waarde

Nick Nuttal, woordvoerder van het VN-Milieuprogramma (Unep) in Nairobi, waarschuwt voor  een “one size fits all”-benadering. “We hoeven niet te kiezen tussen kleinschalige of grootschalige landbouw. Het is wel zo dat duurzame of biologische landbouw voor meer werk zorgt dan intensieve landbouw.”

“Vroeger werd biologische landbouw gezien als een luxe, niet als iets voor kleine boeren. Maar de productiviteit is gegroeid. In Oost-Afrika zijn oogsten toegenomen met 128 procent. Biologische landbouw zorgt ervoor dat de bodem het water beter vasthoudt. De bodem blijft ook vruchtbaarder. Het is onverstandig om veel chemicaliën in de kwetsbare Afrikaanse grond in Afrika te dumpen”, zegt Nuttal.

Su Kahumbu, oprichter van Green Dream Ltd, een bedrijf dat biologische landbouw promoot, zegt dat de vraag naar biologische producten in Nairobi groeit. “Daardoor krijgen de boeren meer inkomsten. Maar de uitdaging is om waarde toe te voegen aan de producten, bijvoorbeeld door er vruchtensap of jam van te maken”

Green Dream Ltd. richt zich voornamelijk op de binnenlandse markt. “Onze eerste verantwoordelijkheid is te zorgen voor eten voor de Kenianen. In een later stadium zullen we misschien ook gaan exporteren”, zegt Kahumbu.