De VN-Mensenrechtencommissie is dood, leve de Mensenrechtenraad

De zes weken durende bijeenkomst van de VN-mensenrechtencommissie zorgt elk jaar weer voor een onverkwikkelijk mediaspektakel. Vertegenwoordigers van landen die weinig respect tonen voor de fundamentele regels van het internationale recht, vegen hun mensenrechtenschendingen schaamteloos onder de mat en deinzen er niet voor terug om anderen de les te spellen. VN-baas Kofi Annan stelt voor om het inefficiënte orgaan te vervangen door een Mensenrechtenraad. In plaats van de huidige 53 leden (met aangebrande landen als China, Congo, Cuba, Egypte, Rusland, de VS en Zimbabwe) zou een nieuwe groep gekozen worden door een tweederde meerderheid van de Algemene Vergadering.

Een groep van 15 internationale mensenrechtenorganisaties (met onder meer Human Rights Watch en Amnesty International) geloven dat zo’n samenstelling ervoor kan zorgen dat het machtigste mensenrechtenorgaan zijn werk doet: landen op de vingers tikken die het te bont maken. Maar dan moeten er wel een aantal voorwaarden vervuld zijn, zegt de International Helsinki Federation for Human Rights (IHF). Landen die verkozen worden, moeten duidelijk een mensenrechtenengagement aantonen, het peer review mechanisme moet transparant zijn en de evaluatie moet gebeuren op basis van een breed spectrum van bronnen, onder meer door participatie van het maatschappelijk middenveld.

Waarschijnlijk heeft de omstreden Amerikaanse ambassadeur John Bolton wat anders in gedachten dan verregaande transparantie. Op zijn initiatief vergadert een kerngroep van landen momenteel achter gesloten deuren over de ontwerptekst die 170 wereldleiders van 14 tot 16 september moesten goedkeuren op de cruciale VN-top in New York. Die is volledig gewijd aan een hervorming en revitalisering van de volkerenorganisatie. Naast een revitalisering van de mensenrechtencommissie staan verregaande hervormingen op het verlanglijstje van VN-baas Kofi Annan: een uitbreiding van de VN-Veiligheidsraad tot 24 leden, wettelijke bepalingen over het uitroepen van oorlog, een universele volkenrechterlijke definitie van terrorisme en - last but not least - meer inspanningen voor armoedebestrijding.

De top dreigt een slag in het water te worden omdat de VS zowat alle proefballonnetjes afschieten die VN-baas Kofi Annan opliet. Bolton diende 750 amendementen in op het zo al zwakke ontwerp voor de slotverklaring van de top. De havik wil de taken van VN beperken tot een strijd voor democratie en tegen het internationale terrorisme. Opmerkelijk: de nieuwe Mensenrechtenraad is vrijwel het enige idee uit het oorspronkelijke ontwerp dat buiten schot blijft.

Een efficiënte internationale waakhond voor de mensenrechten is een politieke gok voor de VS, fluistert een Aziatische diplomaat in de wandelgangen van het VN-hoofdkwartier in New York. De kans is reëel dat de VS dan zelf nooit verkozen worden, denkt hij. Het gebeurde al eens eerder. Toen de VS in mei 2001 kandideerden voor het voorzitterschap van de Mensenrechtencommissie, werden ze op vernederende wijze weggestemd. De reden: de stemming in VN-verkiezingen gebeurt door middel van een geheime stemming. Het is achteraf onmogelijk om uit te maken wie zijn beloftes verraadt. Of je moet afluisterapparatuur plaatsen in het VN-hoofdkwartier.

Jim Paul, directeur van het Global Policy Forum, een organisatie met een reputatie inzake VN-watching, gelooft niet dat de VS hun broek zullen scheuren aan de Mensenrechtenraad. Iedereen die de materie wat volgt, weet dat de VS grote mensenrechtenschenders zijn, voornamelijk door hun optreden buiten de landsgrenzen. Maar ik denk niet dat Washington zich zal laten verrassen. De Amerikaanse regering zal enorme druk uitoefenen om de leden van de Algemene Vergadering ervan te overtuigen dat de keizer kleren draagt, ook al is hij helemaal naakt.

Het exacte mandaat en de procedures in de Mensenrechtenraad zullen pas ingevuld worden na de top, maar de uitkomst van de top bepaalt in belangrijke mate of het mensenrechtenorgaan meer wordt dan een tandeloze schoothond die naar de pijpen van de politieke tenoren danst. Paul waarschuwt voor hooggespannen verwachtingen: Ik wou dat de verkiezing van de Mensenrechtenraad gebaseerd was op gelijke en eerlijke criteria, maar zoals altijd zal die sterk beïnvloed worden door politieke overwegingen.

Bovendien, zegt Paul, hoeveel landen zouden echt een lidmaatschap verdienen op basis van een smetteloos mensenrechtenrapport? Misschien is het overduidelijk dat de VS uitgesloten moeten worden. Maar wie komt wel in aanmerking als je een strenge checklist zou hanteren? (MM)