'Financiële terroristen zonder een greintje moraal'

Het gaat concreet om een schuld die het bedrijf Kensington International kocht voor 1,8 miljoen dollar. Het aasgierfonds, met zetel op de Kaaiman Eilanden, eist nu 120 miljoen dollar van Congo-Brazzaville. Jacques Obia, ambassadeur van Congo-Brazzaville in Brussel:  ‘Deze juridische acties van anonieme bedrijven blokkeren niet alleen onze ontwikkeling. Ze dwarsbomen ook de goede bedoelingen van een land als België dat ons probeert te steunen. Dit soort financiële terroristen heeft geen greintje moraal. Maar zo lang de juridische procedures lopen, kunnen we niets doen en is dat geld geblokkeerd.’
Volgens ambassadeur Obia wordt ook het Belgische bedrijf Videohouse getroffen. Videohouse verzorgde in Congo-Brazzaville opleidingen voor cameramensen en journalisten en zou daarvoor met Belgisch ontwikkelingsgeld betaald worden. ‘Maar door het blokkeren van de middelen zijn die mensen zijn nog altijd niet betaald, schandalig!’ aldus Obia in de Brusselse ambassade.
Aasgierfondsen zijn hefboomfondsen die aan uiterst lage prijzen schulden opkopen die van ontwikkelingslanden hebben bij buitenlandse krediteuren. Vervolgens slepen ze het schuldenland voor een rechtbank om het zo te dwingen het volledige, oorspronkelijk bedrag van de schuldvordering te betalen, verhoogd met de achterstallige interesten.

Pionier van de aasgierfondsen

Kensington is een dochter van het in New York gevestigde Elliott Associates, een hedge fund met een vermogen van 6,5 miljard dollar. Paul Singer, hoofd van Elliott, staat bekend als de pionier van de aasgierfondsen. Hij is ook een belangrijke sponsor van de presidentscampagnes van George Bush en op dit moment van de Republikein Rudi Giuliani. Elliott kocht in 1996 voor 11 miljoen dollar een schuld van Peru die oorspronkelijk 20 miljoen bedroeg. Na jarenlange juridische strijd won Elliott en moest het straatarme Peru hem 58 miljoen dollar betalen.
‘Deze mensen handelen in menselijke miserie. Als echte aasgieren plukt Elliottt Associates de laatste restjes van de botten van de Peruaanse economie. Voor hen betekent het misschien gewoon business, maar voor de Peruvianen betekent het schoolboeken, medicijnen en drinkwater’, zei Liana Cisneros, het hoofd van de Latijns-Amerikaanse Jubilee schuldencampagne destijds.
Elliott heeft intussen ook processen lopen tegen Panama, Ecuador, Ivoorkust, Turkmenistan, de Democratische Republiek Congo en Congo-Brazzaville. Elliott bezit inmiddels voor ruim 100 miljoen dollar aan uitstaande schulden van Congo-Brazzaville en achtervolgt de regering van het land overal ter wereld met rechtszaken, laat beslag leggen op rekeningen en zelfs olieleveranties.

‘Immoreel gedrag’

Als België wil voorkomen dat aasgierfondsen beslag leggen op nog meer ontwikkelingsgeld of geld dat vrijkomt door schuldensanering, moet er dringend iets gebeuren. Dat zegt VLD-senator Stephanie Anseeuw.
Aanseeuw: ‘Wat de drie indieners van een resolutie tegen aasgierfondsen vooral dwars zit, is dat terwijl de westerse regeringen eindelijk werk maken van schuldverlichting en kwijtschelding van schulden, sommige malafide particuliere schuldeisers gebruik maken van achterpoortjes in de internationale verdragen die worden afgesloten rond schuldverlichting. Zambia is één van de landen die onlangs een substantiële schuldreductie heeft bekomen. Het bedrag dat Zambia nu moet betalen aan het aasgierfonds staat gelijk aan  een kwart van het volledige jaarbudget van dat land inzake volksgezondheid. Terwijl internationale donors lang aanslepende schulden kwijtschelden, gaan malafide privé schuldeisers met de vruchten van deze programma’s lopen. Dergelijke immoreel gedrag ondermijnt tevens de millenniumdoelstellingen.’
Hoewel minister van Ontwikkelingssamenwerking Armand De Decker goed op de hoogte is van het probleem, valt op basis van zijn antwoord op een schriftelijke vraag te vrezen dat er nog niet meteen scherpe maatregelen verwacht mogen worden. Senator Anseeuw: ‘België moet en kan meer doen. We moeten bijvoorbeeld juridische bijstand geven aan landen die voor de rechtbank worden gesleept. Zo kunnen we tijd winnen. En hopelijk wordt het risico voor de aasgierfondsen zo groter, waardoor dit soort claims minder interessant worden. Maar dit is een kortetermijnoplossing.’
‘Een uitstekend idee’,  reageert ambassadeur Obia. ‘Die bedrijven huren extreem dure topadvocaten in. Het is opvallend dat de aasgierfondsen tot nu toe nog geen beslag lieten leggen op geld van de Europese Ontwikkelingssamenwerking. Waarom? Ik denk omdat de EU zelf topjuristen in dienst heeft.’ Minister De Decker zegt in zijn antwoord dat ‘hij dit idee van juridische bijstand nader zal bestuderen’.

Wettelijke bestrijdingsmiddelen nodig

Anseeuw heeft nog voorstellen om het probleem aan te pakken: ‘Het IMF suggereert dat we een ontbindende clausule toevoegen aan de bilaterale contracten die België met ontwikkelingslanden sluit voor hulp. Die moet bepalen dat het geld alleen voor bijvoorbeeld onderwijs, gezondheidszorg enz. kan worden gebruikt. Als dit niet gebeurt, moet het geld terugvloeien naar Belgie.’
Al in 2002 noemde toekomstig Brits premier Gordon Brown het handelen van de aasgierfondsen ‘immoreel en pervers’. ‘Brown is voorzitter van het Financiën Comité bij het IMF en daarom zetten we hem nu onder druk om actie te ondernemen’, aldus Caroline Pearce van de Britse Jubilee schuldencampagne. ‘Er is nood aan internationale afspraken over hoe men omgaat met de schulden van de armste landen.’ Van de VS-regering verwachten specialisten als Rudy Demeyer (11.11.11) en Pearce niet veel: ‘Dat zou betekenen dat de VS ingrijpen in de kapitaalmarkten en financiële instellingen aanpakken. Dat gaat niet gebeuren.’
Rudy Demeyer, hoofd van de studiedienst van 11.11.11 beaamt dat dit een goed middel is: ‘In Frankrijk past men dit al toe. Het is toch wel écht pervers als ontwikkelingsgeld of de beperkte middelen van de armste landen in de kas van die aasgierfondsen zou belanden.’ Ook ambassadeur Obia wijst op het succesvolle Franse voorbeeld, hoewel het volgens hem nog beter zou zijn als de EU en het parlement actie zouden ondernemen.
Vreemd genoeg blijkt uit een schriftelijk antwoord dat minister De Decker deze optie niet al te serieus neemt: ‘Het is evenwel moeilijk voor de bilaterale donoren om aparte en specifieke condities te verbinden aan individuele kwijtscheldingsoperaties. Deze worden immers in multilateraal verband behandeld. Dit geldt ook voor Congo. Maar het ligt voor de hand dat wij de Congolezen zullen steunen bij het nemen van maatregelen die tot doel hebben om de kwijtgescholden schulden zo veel als mogelijk te gebruiken voor ontwikkelingsdoeleinden.’

Congo aanlokkelijke prooi

Volgens Demeyer is de Democratische Republiek Congo een bijzonder aanlokkelijke prooi: ‘Veel schulden die ooit erg groot waren, maar nu een lage reëele waarde hebben. Dat betekent een potentiële hoge winstmarge voor aasgierfondsen.’
De vrees is bepaald niet denkbeeldig. Uit het IMF-rapport blijkt dat er reeds acht rechtszaken tegen de DR Congo lopen, waarbij al in vijf rechtszaken een uitspraak is gedaan in het nadeel van Congo. Volgens deze vonnissen moet Congo in totaal al 452,5 miljoen dollar betalen aan aasgierfondsen. Dat is al quasi de helft van alles wat België ooit heeft kwijt gescholden.   
Anseeuw: ‘Het is echt uiterst belangrijk dat Belgie maatregelen neemt en probeert te voorkomen dat de middelen die vrijkomen door de Belgische schuldenkwijtscheldingen zouden worden ingepikt door die aasgierfondsen. Het is perfect mogelijk om internationaal af te spreken dat afspraken die de grote schuldeisers maken rond schuldsanering automatisch ook gelden voor de kleine, commerciële schuldeisers en dus ook voor de aasgierfondsen.’

Morele druk

IN MO*42 zegt Gino P. Alzetta, bewindvoerder voor België bij de Wereldbank: ‘Ik weet niet of de internationale gemeenschap veel mogelijkheden heeft om via nieuwe mechanismen dit soort juridische claims te voorkomen of gerechtelijke uitspraken te beïnvloeden. Ik heb zelf binnen de Wereldbank meerdere malen om actie gevraagd, maar technisch gezien kan de Bank niet veel doen. Ik kan alleen morele druk uitoefenen, al vermoed ik dat deze vulture funds daar nogal ongevoelig voor zijn…’
Wereldbank-voorzitter Wolfowitz klinkt zeker niet optimistischer, al erkent hij de ernst van het probleem: ‘Ik wil niet voorspellen wanneer we met welke voorstellen zullen komen…’

Wat zijn aasgierfondsen?

Banken of overheden die nog geld tegoed hebben van de armste ontwikkelingslanden, maar er van uitgaan dat ze dat geld toch nooit zullen kunnen recupereren, kunnen die schulden doorverkopen. Commerciële kredietinstellingen komen als aasgieren af op deze tweedehandsmarkt voor schulden.

Deze vulture funds kopen de oorspronkelijke schuld aan een lager bedrag over dan de werkelijke waarde. Door vervolgens het ontwikkelingsland alsnog juridisch te dwingen de volledige schuld plus rente te voldoen, hopen zij er een commerciële slag uit te slaan.