Kenia ruilt vruchtbaar land tegen investeringen

Het woestijnland Qatar wil in Kenia fruit en groenten verbouwen voor de export. De 40.000 hectaren landbouwgrond die het daarvoor wil pachten, liggen in de delta van de Tana, een vruchtbaar en waterrijk gebied 150 kilometer ten noorden van Mombassa. Het wordt nu vooral als graasland gebruikt. De actievoerders zeggen dat er tot 150.000 kleine boeren en veetelers uit het gebied zullen moeten vertrekken als de plannen werkelijkheid worden. 
Volgens de informatie van de tegenstanders wil de regering van Qatar in ruil voor de grond een haven van 1,8 miljard euro bouwen in Lamu. Die kuststad zou daarmee na Mombassa de grootste Keniaanse haven worden.
De woordvoerder van de Keniaanse president zegt dat er nog geen overeenkomst is met Qatar. “Dit was alleen een voorstel, er is nog niets getekend”, zegt Isaiah Kabira, het hoofd van de persdienst van de Keniaanse president. De plannen lekten uit na een bezoek van president Kibaki aan Doha in november 2008. Volgens woordvoerder Kabira was dat de eerste maal dat het voorstel op dat niveau werd besproken, en bevinden de plannen zich nog “in de beginfase”. Het ministerie van Gronden zegt nog niet bezig te zijn met de zaak.

Logica zoek

De Keniaanse regering probeert buitenlandse investeringen aan te trekken om de economische ontwikkeling in achtergebleven regio’s aan te zwengelen. Maar de critici vinden dat daarvoor geen kansen mogen worden opgeofferd om de voedselproductie in het land te verhogen. Een derde van de 34 miljoen inwoners van Kenia leeft op de rand van de hongersnood. Volgens president Mwai Kibaki gaat het om een nationale ramp en heeft het land meer voedselhulp nodig om een catastrofe af te wenden.
“We zouden er geen probleem mee hebben als er op de verpachte grond voedsel voor Kenia zou worden verbouwd”, zegt Odenda Lumumba, de coördinator van de Kenya Land Alliance (KLA). Dat is een koepel van burgerorganisaties die opkomen voor de landrechten van arme Kenianen. “Maar waar is de logica om land te verpachten voor andere doeleinden terwijl er hier honger dreigt en we afhankelijk zijn van voedselhulp?”

Kwetsbare boeren

Ontevreden inwoners van het gebied hebben de Tana River County Council, een lokaal bestuursorgaan, zover gekregen dat die ermee dreigt klacht in te dienen tegen het plan. De raad voert aan dat de plaatselijke bevolking niet geconsulteerd is. “Door graasgebieden die gebruikt werden door plaatselijke veetelers in pacht te geven, maak je die mensen kwetsbaar voor droogte”, zegt Nixon Otieno van de internationale hulporganisatie ActionAid.
De critici voeren ook aan de kans klein is dat kleine boeren die moeten wijken voor de investeerders, voldoende compensatie uit de brand zullen kunnen slepen. “Kleine boeren kunnen geen goede voorwaarden afdwingen als ze met machtige nationale en internationale actoren moeten onderhandelen” schrijven Joachim von Braun en Ruth Meinzen-Dick in een in april verschenen studie over de Afrikaanse trend om landbouwgrond te verpachten aan buitenlandse investeerders. “Ze slagen er ook niet de naleving van beloften over banen of plaatselijke investeringen af te dwingen”.
Volgens Meinzen-Dick maken de boeren in delta van de Tana zich terecht zorgen. “In Afrika is het gebruik van veel grond volgens het gewoonterecht geregeld. Dat wil zeggen dat de overheid wettelijk de ‘eigenaar’ is, en dat ze de betrokkenen niet altijd zal raadplegen of hun toestemming zal vragen.”

Slechte ervaringen

Kenia heeft al slechte ervaringen opgedaan met het verpachten van landbouwgrond aan buitenlandse investeerders. In 2004 kreeg Dominion Farms Limited, een dochteronderneming van de Amerikaanse Dominion Group of Companies, de toestemming om 2300 hectare te bewerken in het Yalamoeras, een gebied dat in het totaal 21.800 hectare groot is.
Het pachtverdrag heeft een looptijd van 25 jaar. In een begeleidend memorandum dat aan Keniaanse kant ondertekend is door de regering en de lokale overheid, staat duidelijk dat het bedrijf binnen de gepachte 2300 hectaren moet blijven. Maar daar houdt Dominion Farms zich niet aan. Het bedrijf zou intussen al 65 procent van de totale oppervlakte van het gebied gebruiken. Dominion Farms heeft ook een waterkrachtcentrale gebouwd op de rivier de Yala. Plaatselijke boeren klagen dat hun huizen en akkers daardoor onder water zijn gelopen. Sommige veetelers zijn ook dieren verloren. Er zouden ook 500 boerenfamilies bedreigd worden door verdere expansieplannen van het bedrijf.
De Keniaanse regering houdt vol dat ze nog geen klachten van plaatselijke boeren heeft gekregen. Het ministerie van Gronden zegt dat de regering niet betrokken is, omdat de overeenkomst gesloten is door een private onderneming en plaatselijke landeigenaars.

Nieuw landbeleid

Kenia bereidt een nieuw beleid voor dat landvraagstukken beter moet regelen. De regering heeft de nieuwe beleidstekst al goedgekeurd, en nu moet het parlement zich erover buigen. Er komen onder meer nieuwe regels voor het pachten van landbouwgrond door buitenlanders. De belangen van de Keniaanse burgers en de bescherming van het milieu komen daarbij op de eerste plaats. Het is ook de bedoeling dat er meer transparantie komt.
Kenia is niet het enige Afrikaanse land dat landbouwgrond verpacht aan andere landen of buitenlandse investeerders. Ook Madagaskar, Ethiopië, Soedan, Ghana en Mali hebben al grote stukken land in pacht gegeven aan buitenlanders.