Latijns-Amerika neigt verder naar links

Honduras beet gisteren (zondag) de spits af. Daar won de liberale Manuel Zelaya tegen de verwachtingen in de verkiezingen van Porfirio Lobo, kandidaat van de regerende Nationale partij. Beide partijen zijn centrumrechts. Na Honduras worden binnen twaalf maanden in nog elf landen verkiezingen gehouden. Op 14 december zijn er verkiezingen in Chili en vier dagen daarna in Bolivia. In Haïti, waar de verkiezingen al verschillende keren zijn uitgesteld, staan verkiezingen gepland voor januari.

In februari volgen verkiezingen in Costa Rica, in april in Peru en Colombia, in juli in Mexico, in oktober in Brazilië, Ecuador en Nicaragua en in november volgt Venezuela.

De kans lijkt groot dat het aantal linkse regeringen in Latijns-Amerika nog verder groeit. Die verwachting is gebaseerd op het feit dat centrumlinkse partijen een goede kans maken om de verkiezingen te winnen in Bolivia, Mexico, Nicaragua en Costa Rica. Daarnaast is het niet onwaarschijnlijk dat de linkse regeringen in Brazilië, Chili en Venezuela herkozen worden.

Uit opiniepeilingen in de landen waar de verkiezingscampagne al in volle gang is, blijkt dat de uitkomsten waarschijnlijk niet zullen leiden tot meer weerstand tegen de geplande pan-Amerikaanse Vrijhandelszone (FTAA). Dat internationale project brengt in heel Latijns-Amerika de gemoederen in beweging.

We weten het pas zeker als mensen daadwerkelijk naar de stembus gaan, maar het lijkt er sterk op dat er behalve in Bolivia geen spectaculaire veranderingen te verwachten zijn in de Latijns-Amerikaanse positie ten aanzien van de FTAA, zegt Alvaro Andrade, politicoloog aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico.

De Venozolaanse president Hugo Chávez, bekend om zijn anti-Amerikaanse retoriek, zei onlangs ervan overtuigd te zijn dat Latijns-Amerika meer presidenten krijgt die zijn toegewijd aan de werkelijke belangen van de Latijns-Amerikaanse bevolking. In zijn ogen betekent dat oppositie tegen een vrijhandelsakkoord met Noord-Amerika. Maar voorlopig wordt dat geplande akkoord gesteund door 29 van de 34 landen die bij de besprekingen betrokken zijn.

Tijdens de top van de Amerika’s die eerder deze maand in Argentinië werd gehouden, nam het gastland samen met Brazilië, Paraguay, Uruguay en Venezuela stelling tegen de FTAA. De regeringen van deze landen variëren van centristisch tot links. Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay zijn partners in het Latijns-Amerikaanse handelsblok Mercosur.

De afgelopen tien jaar vonden in Latijns-Amerika en het Caribische gebied grote politieke verschuivingen plaats, inclusief de verkiezing van een aantal linkse regeringen. In dezelfde periode moesten negen presidenten voortijdig opstappen, meestal als gevolg van corruptieschandalen in combinatie met een economische crisis.

Ondanks alle veranderingen blijft er echter ook veel hetzelfde volgens Latinobarometro, een marktonderzoeksbureau uit Chili. Uit het meest recente onderzoek dat dit jaar werd gehouden, blijkt dat in de hele regio de steun voor democratie hoog blijft, hoewel de tevredenheid over het functioneren van die democratie laag is. Voor de problemen die volgens de Latijns-Amerikaans kiezers prioriteit moeten krijgen, kwam een oplossing niet dichterbij.

Aan de andere kant steeg het vertrouwen in de regeringen van gemiddeld 36 procent in 2002 naar 50 procent dit jaar. Van nieuwe regeringen wordt ongeacht hun politieke kleur, verwacht dat ze de democratie versterken en tegemoet komen aan de wensen van het volk, dat steeds hogere eisen stelt, zegt Andrade.

Wie worden volgens de opiniepeilingen de toekomstige Latijns-Amerikaanse leiders? In Chili wordt de socialistische president Ricardo Lagos waarschijnlijk opgevolgd door Michelle Bachelet, kandidaat van de regerende centrumlinkse Coalitie voor Democratie die het land al sinds 1990 bestuurt. De kans is echter groot dat zij geen absolute meerderheid haalt in de eerste ronde, wat betekent dat ze het in de beslissende ronde moet opnemen tegen een van de rechtse kandidaten.

In Bolivia ligt de inheemse leider Evo Morales – een bewonderaar van Chávez en de Cubaanse president Fidel Castro, het beste in de peilingen. Hij wordt op de hielen gevolgd door Jorge Quiroga, een centrumrechtse kandidaat die tussen 2001 en 2002 de macht overnam van Hugo Banzer, die ontslag nam om gezondheidsredenen en korte tijd later overleed. Als geen van beide kandidaten meer dan 50 procent van de stemmen haalt, dan kiest het Congres de president.

Haïti telt 35 presidentskandidaten en er is nog geen duidelijke indicatie wie de meeste kans maakt te winnen. Het land wordt nog steeds geteisterd door geweld, ondanks de aanwezigheid van een VN-vredesmacht sinds de zomer van 2004. Haïti is een van de armste en als het om zijn democratische instituten gaat, meest kwetsbare landen in de regio. In februari 2004 werd de democratisch gekozen president Jean-Bertrand Aristide met goedkeuring van de VS afgezet.

Over andere Latijns-Amerikaanse landen waar het komende jaar verkiezingen worden gehouden, is het moeilijk om nu al betrouwbare voorspellingen te doen. Wel kan op grond van de huidige situatie een indicatie worden gegeven. In Costa Rica is de centrumlinkse kandidaat Oscar Arias (van 1986 tot 1990 als eens president) favoriet. In Peru doet Lourdes Flores van de conservatieve Nationale Eenheid Partij het goed. Zij wordt gevolgd door oud-president Alberto Fujimori (1990-2000), hoewel die juridisch gezien niet mee mag doen aan de verkiezingen. Fujimori zit momenteel gevangen in Chili, waar hij wacht op uitlevering aan Peru op beschuldiging van corruptie en mensenrechtenschendingen.

In Colombia heeft de rechts president Alvaro Uribe de beste papieren, in Mexico ligt de linkse kandidaat Manuel López Obrador iets voor op Felipe Calderón van de regerende conservatieve Nationale Actie Partij.

In Brazilië wijzen de laatste peilingen op een nederlaag voor de linkse president Luiz Inácio Lula da Silva. Zijn regering wordt al een tijd geplaagd door corruptieschandalen en Lula lijkt daardoor kiezers te verliezen aan sociaaldemocraat Serra, momenteel burgemeester van Sao Paulo. Serra werd tijdens de verkiezingen van 2002 verslagen door Lula.

In Nicaragua groeit de sympathie voor het linkse Sandinistische Nationale Bevrijdingsfront en in Ecuador, dat sinds eind jaren negentig geteisterd wordt door institutionele crises, is nog geen zicht op de verkiezingsuitkomsten. De opiniepeilingen in Venezuela geven aan dat de huidige president, Hugo Chávez, makkelijk zal worden herkozen. (JS/PD)