‘Miljarden dollars in de schaduw: belastingparadijzen verwelkomen steeds meer winsten van multinationals’

Een decennium geleden was er het plan om belastingontduiking van grote bedrijven aan banden te leggen. Winsten zouden niet langer in belastingparadijzen ondergebracht kunnen worden; iedereen zou zijn eerlijke deel afdragen. Is dat plan gelukt? ‘Niet echt’, zeggen economen Ludvig Wier en Gabriel Zucman. ‘Het probleem is alleen maar groter geworden.’

Zo’n tien jaar geleden kwamen de grootste economieën ter wereld overeen om het misbruik van belastingparadijzen door multinationals aan te pakken. Dat leidde tot een actieplan van 15 punten dat de praktijken moest tegengaan die een groot deel van de bedrijfswinsten afschermen van de belastingautoriteiten.

Maar volgens ons heeft dit niet gewerkt. In plaats van het gebruik van belastingparadijzen – landen als de Bahama’s en de Kaaimaneilanden waar zeer lage of geen effectieve belastingtarieven gelden – in te perken, is het probleem alleen maar groter geworden.

350 miljard meer naar belastingparadijzen

In 2019 liepen overheden wereldwijd in totaal 250 miljard dollar aan belastingen mis. Amerikaanse multinationals alleen al waren goed voor ongeveer de helft daarvan.

Volgens onze berekeningen verplaatsten bedrijven in 2019 bijna 1000 miljard dollar aan winsten die ze buiten de grenzen van hun thuisland behaalden naar belastingparadijzen. Dat totaal bedroeg nog maar 616 miljard dollar in 2015, het jaar voordat de G20, de groep van de twintig leidende economieën, het wereldwijde belastingparadijzenplan implementeerde.

In een nieuwe studie hebben we de buitensporige winsten gemeten die in belastingparadijzen worden gemeld en die niet kunnen worden verklaard door gewone economische activiteit zoals werknemers, fabrieken en onderzoek in dat land. Onze bevindingen tonen een opvallend patroon van firma’s die sinds de jaren tachtig winsten kunstmatig naar belastingparadijzen verschuiven.

Wereldwijde aanpak

De huidige inspanningen om de legale praktijken om belasting te ontwijken via belastingparadijzen te bestrijden, gingen van start in juni 2012. Wereldleiders van de G20 werden het op de bijeenkomst in het Mexicaanse Los Cabos eens dat ze moesten ingrijpen.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling of OESO, een groep van 37 democratieën met markteconomieën, ontwikkelde een plan met vijftien concrete maatregelen die misbruik van vennootschapsbelasting aanzienlijk zouden kunnen inperken. Daarmee engageerden de landen zich om onder meer één pakket aan internationale belastingregels op te stellen en schadelijke belastingpraktijken aan te pakken.

In 2015 nam de G20 het plan officieel aan en het jaar daarop begon de wereldwijde uitvoering ervan.

Daarbovenop leidde ook de publieke verontwaardiging na lekken als de Panama Papers en de Paradise Papers – die licht werpen op louche belastingpraktijken van ondernemingen – ertoe dat regeringen in de VS en Europa op eigen houtje actie ondernamen om de stimulans om winsten naar belastingparadijzen te verschuiven, in te dijken.

 

Nog meer winsten verschuiven

Uit ons onderzoek blijkt dat al deze inspanningen weinig effect hebben gehad.

We hebben vastgesteld dat in 2019 ‘s werelds grootste multinationals 37 % van de winst – of 969 miljard dollar – die zij in landen buiten dat van hun hoofdzetel behaalden, hebben overgeheveld naar belastingparadijzen. Dat is bijna een verdubbeling tegenover de 20 % in 2012, toen de leiders van de G20 in Los Cabos bijeenkwamen en akkoord gingen om de strijd aan te binden.

Als landen het eens zouden kunnen worden over een wereldwijd minimumtarief voor vennootschapsbelasting, zou het probleem van winstverschuiving volgens ons grotendeels verdwijnen.

In de jaren zeventig was zulke winstverschuiving nog minder dan 2 %. De belangrijkste redenen voor de grote stijging waren de groei van de belastingontwijkingsindustrie in de jaren tachtig en het Amerikaanse beleid dat het makkelijker maakte om winsten van landen met hoge belastingen naar belastingparadijzen te transfereren.

We schatten dat de hoeveelheid aan vennootschapsbelastingen die daardoor in 2019 is verloren gegaan, 10 % van de totale bedrijfsinkomsten bedroeg, tegenover minder dan 0,1 % in de jaren zeventig.

In 2019 liepen overheden wereldwijd in totaal 250 miljard dollar aan belastingen mis. Amerikaanse multinationals alleen al waren goed voor ongeveer de helft daarvan, gevolgd door die in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland.

Wereldwijde minimumbelasting

Hoe lossen beleidsmakers dit op? Tot nu toe heeft de hele wereld geprobeerd dit probleem op te lossen door de vennootschapsbelasting te verlagen of af te schaffen, zij het op een zeer geleidelijke manier. In de afgelopen veertig jaar is de effectieve vennootschapsbelasting wereldwijd gedaald van 23 naar 17 %. Tegelijkertijd hebben regeringen meer gebruik gemaakt van consumptiebelastingen, die regressief zijn en de inkomensongelijkheid vergroten.

Maar de hoofdoorzaak van de shift in winsten zijn de incentives, zoals genereuze vennootschapsbelastingtarieven in andere landen. Als landen het eens zouden kunnen worden over een wereldwijd minimumtarief voor vennootschapsbelasting van bijvoorbeeld 20 %, zou het probleem van winstverschuiving volgens ons grotendeels verdwijnen. Belastingparadijzen zouden eenvoudigweg ophouden te bestaan.

Dit soort mechanisme is precies wat meer dan 130 landen in 2021 hebben ondertekend, met de invoering van een minimumbelasting van 15 % die in 2024 moet aanvatten in de EU, het Verenigd Koninkrijk, Japan, Indonesië en verschillende andere landen. De regering Biden heeft geholpen om de belasting in te voeren, maar de VS zijn er niet in geslaagd wetgeving door het Congres te krijgen.

Ons onderzoek suggereert dat een dergelijke belastinghervorming noodzakelijk is om de verschuiving van steeds grotere bedragen van bedrijfswinsten naar belastingparadijzen te keren – in plaats van te worden belast door de regeringen waar de bedrijven actief zijn en zo waarde te creëren.

Ludvig Wier is als econoom verbonden aan het Ministerie van Financiën in Denemarken en hij doceert aan de universiteit van Kopenhagen. Gabriel Zucman is professor Economie aan de Universiteit van Californië in Berkeley.

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.