President Jiang Zemin stelt politiek testament op

De toespraak wordt beschouwd als het politieke testament van de man die
China dertien jaar lang leidde, want iedereen verwacht dat 76-jarige Jiang
er het leiderschap van de partij overdraagt aan vice-president Hu Jintao. De
toespraak was doorspekt met de notie van een welvarend, machtig en
democratisch China, die de partijlijn voor de komende vijf jaar samenvat.
Hij benadrukte echter dat de partij niet het democratische model van een
meerpartijendemocratie zal volgen.

Jiang ontwikkelde het concept van een socialistische democratie waarin de
almacht van de partij hand in hand gaat met een rechtsstaat die ervoor zorgt
dat het volk meester blijft over het land. Op korte termijn (de komende
vijf jaar) moet de CP volgens Jiang een ideologische vernieuwing doormaken.
Daarom worden de statuten van de Communistische Partij op het 16de
partijcongres aangepast: de theorie van de Drie Vertegenwoordigers zal er
ingang vinden. Dat komt neer op een hervorming van de Marxistische doctrine
die stelt dat de Partij de arbeiders en de boeren vertegenwoordigt. De
Partij wil nu ook de Chinese ambtenarij en de zakenelite - zeg maar de
vertegenwoordigers van het kapitalisme - vertegenwoordigen.

Met die hervorming wordt Jiangs politieke erfenis gebetonneerd in de Partij.
In die zin is het 16de Partijcongres de kroon op Jiangs werk. Eens die
erfenis is veilig gesteld, ligt de weg open voor wat Chinakenners de
grootste machtsoverdracht in twee decennia noemen.

De machtsoverdracht moet in twee stappen gebeuren. Hu Jintao neemt het
leiderschap van de CP over aan het eind van het zevendaags congres en in
maart neemt de 59-jarige vice-president het presidentiële ambt over. De
overdracht vindt ook op lager niveaus plaats: in de aanloop naar het
partijcongres werd de helft van de politieke top van het land - provinciale
gouverneurs en burgemeesters - al vervangen.

De grote vraag is nu in hoeverre Jiang achter de schermen aanwezig zal
blijven. Zo is het allerminst zeker dat hij voorzitter blijft van de
Centrale Militaire Commissie. Ook wijlen Deng Xiaoping hield de touwtjes in
handen door de controle over het leger te bewaren. Het feit dat Jiang de
laatste maanden volop bezig is geweest met het in stelling brengen van zijn
mannetjes voor de top van de partij, is alvast een aanduiding dat Jiang
achter de schermen aan de touwtjes wil blijven trekken. Die mannetjes zijn
Zeng Qinghong (de personeelschef van de partij), Huang Ju en Jia Qinglin (de
voormalige partijbonzen van Shingai en Peking); de drie worden zo goed als
zeker lid van het zevenkoppige Permanent Comité van de Politburo, het
machtigste politieke orgaan.

De gewone Chinees vindt dat de vergelijking met Mao Zedong en Deng Xiaoping
niet opgaat, maar toch is China de afgelopen 13 jaar grondig veranderd onder
Jiangs leiderschap. Nadat hij in 1989 de macht greep via het optreden op
Tiananmen, is Jiang erin geslaagd de verschillende conservatieve en
hervormingsgezinde kampen in de partij in de hand te houden. Hij slaagde
erin China te introduceren in de Wereldhandelorganisatie ondanks hevige
weerstand van de linkerzijde en kon het democratiseringsproces tegenhouden
ondanks de val van de Muur in Europa en de implosie van de Sovjetunie.

Ook is hij erin geslaagd toenadering te vinden tot de Verenigde Staten. En
ook die andere aartsvijand, Taiwan, staat nu dichter bij China - Jiang hield
de haviken in het Chinese leger, die aandrongen op harde militaire acties -
op afstand. De retoriek tussen Taiwan en China klinkt nog steeds agressief
maar er bestaat een goede kans dat de twee landen het komende jaar voor het
eerst sinds hun scheiding in 1949 rechtstreekse boot- en luchtverbindingen
open. De drijfveer achter die ontwikkeling is dezelfde als die tussen de VS
en China: profiteren van de buitengewone economische kansen in een nieuwe
markt met meer dan een miljard consumenten.

Jiangs critici stellen dat de verbeterde buitenlandse betrekkingen en het
economische succesverhaal niet opwegen tegen de politieke repressie in eigen
land. Meer tolerantie en politieke vrijmaking waren 13 jaar lang niet aan
Jiang besteedt. De toespraak van vandaag, een blauwdruk voor het
democratische China van de 21ste eeuw lijkt een opening te laten. De grote
vraag is echter of Jiang, vanachter de schermen, zijn zege zal geven voor de
politieke hervorming die hij 13 jaar lang niet aandurfde.