Roma in Gent

De Roma in de Wondelgemse Meersen doen het goed. In de media althans. Een ganse schare journalisten heeft de laatste maanden de kniediepe modder van de voormalige volkstuintjes getrotseerd. Het is dan ook een hallucinant beeld, een sloppenwijk in een stad als Gent.
De Roemeense Roma leven er in achtergelaten caravans en zelfgemaakte barakken. Verwarmen gebeurt met geïmproviseerde kachels. Vrijwilligers proberen de ellende wat te verzachten en brengen eten, kleding en kaarsen. ‘Nog altijd beter dan in Roemenië’, klinkt het ondanks alles, alhoewel enkele families al zijn teruggekeerd.
De aandacht voor de groep Roemeense Roma deed het stadsbestuur aan de alarmbel trekken. Gent zou de laatste jaren overspoeld worden door migranten uit de nieuwe EU-lidstaten. Niet uit Roemenië, zoals de Roma in de Wondelgemse Meersen, maar vooral uit Slovakije en Bulgarije. Vele onder hen zijn van Roma-origine, al is het moeilijk er een exact aantal op te plakken.
Cijfers spreken alleen over nationaliteit, niet over etnische afkomst. De sociale diensten die met deze nieuwkomers te maken krijgen schatten het percentage Roma tussen vijftig en negentig procent, afhankelijk van de nationaliteit. Alleszins genoeg voor de stad Gent om te spreken van een aanzuigeffect.

Gent is geen uitzondering

‘Iedere grote stad heeft een aanzuigeffect’, nuanceert Koen Geurts van De Foyer. Deze Brusselse organisatie werkt al jaren met de Roma. ‘Wel is het zo dat er een soort opdeling per nationaliteit is gegroeid. Hier in Brussel zien we voornamelijk Roemeense Roma terwijl het in Antwerpen veeleer over Roma uit ex-Joegoslavië gaat.
In Gent zitten inderdaad vooral Slovaakse en Bulgaarse Roma. Dat is eigen aan de manier waarop de migratie van Roma uit het voormalige Oostblok werkt en aan het feit dat de Roma een sterke groepscultuur hebben. Familiebanden zijn erg belangrijk. Als een paar families zich hier ergens vestigen, zullen ze dat laten weten aan het thuisfront. Zo hebben anderen hier meteen ook een voet aan de grond. Al is wat er verteld wordt niet altijd even realistisch.’
De migratie van Slovaakse Roma naar Gent start pas goed in 1998. De scherpe stijging van Slovaakse asielaanvragers zorgt al snel voor politieke nervositeit. Begin oktober 1999 ontvangen tientallen Slovaakse Romagezinnen een brief van de Gentse politie. Daarin worden ze uitgenodigd om op het bureau hun asieldossier te vervolledigen.
Ter plekke krijgen ze echter een bevel om het grondgebied te verlaten en worden ze afgevoerd naar het gesloten centrum van Steenokkerzeel. Een paar dagen later brengt een vliegtuig hen terug naar Slovakije. De gang van zaken lokt veel kritiek uit en leidt tot een veroordeling van de Belgische staat voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens.
Mei 2004 treedt Slovakije toe tot de Europese Unie. De grenzen gaan echter niet zonder meer open. België maakt gebruik van de mogelijkheid het vrij verkeer van werknemers tijdelijk op te schorten. Burgers uit de nieuwe EU-lidstaten kunnen enkel aan de slag in een beperkt aantal knelpuntberoepen of als zelfstandige. ‘Die regeling heeft het voor ons erg moeilijk gemaakt’, zegt Roman. Samen met zijn vrouw Marie en hun drie kinderen kwamen ze in 2001 naar Gent. ‘Asiel aanvragen werd zo goed als onmogelijk, maar werk vinden ook.’
‘Nu gaat het goed met de meesten van ons. Wie wil kan hier werk vinden en een normaal leven opbouwen. De kinderen doen het goed op school.’ Voor Roman en Marie vallen de zaken stilaan in hun plooi. ‘Maar er blijven steeds nieuwe mensen komen voor wie het allemaal van voor af aan begint.’

Dilemma

Er zijn inderdaad nogal wat mensen bijgekomen de laatste jaren. Volgens cijfers van de stadsdiensten hebben er zich de laatste drie jaar 5500 nieuwe EU-burgers gevestigd in Gent.  ‘Dat zorgt voor problemen’, weet de Gentse schepen van Sociale Zaken Tom Balthazar. ‘We zien dat er in bepaalde wijken waar veel nieuwe EU-burgers wonen de laatste jaren meer problemen zijn rond afval, nachtlawaai en dergelijke. Ook scholing is soms dramatisch. Onze sociale diensten doen er alles aan om ieder kind op de schoolbanken te krijgen, maar dat lukt niet altijd. De Roma zijn niet de makkelijkste groep om mee te werken.’
‘Een stad als Gent kan een dergelijke instroom gewoonweg niet aan’, zegt schepen Balthazar. ‘Bovendien stelt de situatie ons voor een dilemma. Iedere ondersteuningsmaatregel, hoe minimaal ook, kan een aanzuigeffect creëren. We hebben de bevoegde Europese mandatarissen formeel om hulp gevraagd om de intra-Europese migratie op te vangen. Maar we willen ook dat de Europese Unie de landen van oorsprong op hun verantwoordelijkheden wijst.’

Europese aanpak schiet tekort

‘Op Europees niveau wordt er al veel gedaan om de situatie van de Roma in Oost-Europa te verbeteren. Ook aan financiële steun en wettelijke verplichtingen ontbreekt het niet’, vertelt Koen Geurts van de Foyer. ‘Alleen sijpelt dit te weinig door naar het lokale niveau.’ Verschillende bronnen wijzen er echter op dat de levensomstandigheden van de Roma en hun uitsluiting uit de reguliere maatschappij erger worden. De economische crisis treft ook de Roma die sowieso al onderaan de ladder staan en zorgt ervoor dat het sociale klimaat verhardt.
Die groeiende achterstand in de landen van herkomst wordt meegebracht en maakt integratie steeds moeilijker. ‘Het valt  inderdaad te merken dat de Roma erop achteruit gaan. De mensen die hier in de jaren negentig aankwamen zagen bijvoorbeeld het belang van scholing veel beter in. Nu is het lastiger geworden om ouders die pas aankomen te overtuigen hun kinderen naar school te sturen omdat ze zelf niet naar school geweest zijn. Op vlak van arbeidsattitude zie je hetzelfde fenomeen’, getuigt Carla Ronkens van de Werkgroep Vluchtelingen.
‘Toch zal de migratie van Roma naar België blijven doorgaan’, besluit Koen Geurts. ‘Die mensen zoeken perspectieven. De vraag is wat wij ermee doen. De strategieën om andere groepen nieuwkomers te integreren zullen niet werken. Er is nood aan een specifieke visie voor de Roma.’
Dit artikel verschijnt woensdag 27 januari in het nieuwe februarinummer van MO*magazine.