Investeren in democratische media, zeker in tijden van crisis

De mediabazen en hun ideologen hebben enkele succesvolle decennia achter de rug. In het zog van het algemeen verspreide geloof dat de markt de beste graadmeter voor zowel economische als menselijke behoeften is, werd ook voor media verkoop gelijkgesteld aan behoefte. De norm lag daarom niet langer op kwaliteit, laat staan op maatschappelijk belang, maar op kijkcijfers, oplage en uiteindelijk: winst, steeds meer winst. Mediaministers, consumenten en zelfs journalisten en hoofdredacties beleden het credo dat begint met: ‘Ik geloof in één Markt, schepper en scheidsrechter van alles dat waardevol en noodzakelijk is.’ Nu het marktmonotheïsme zelf aan algemene ontkerkelijking lijdt, vallen ook de schellen van de ogen van de mediaprofessionals. Het is crisis in het Vlaamse medialandschap. Als dat een verrassing is, dan alleen voor wie ziende blind was.
De redactionele besparingsrondes bij de “grote” Vlaamse mediabedrijven maken nu voor iedereen duidelijk dat mediaproducten aan een andere logica gehoorzamen dan media die gezien worden als de Vierde Pijler van de democratie. Mediaproducten kunnen zonder kwaliteitsverlies door een kwart minder journalisten gemaakt worden. Door verschillende redacties in elkaar te schuiven, kan dubbel werk uitgeschakeld worden. Simpel, toch? Democratische media zien twee verschillende redacteurs op twee verschillende redacties die op hetzelfde onderwerp werken niet als overbodige kosten, maar als een noodzakelijke investering in een diversiteit van perspectieven op nieuws. De macht presenteert immers enkel haar propaganda op een zilveren schaaltje aan de media, niet de waarheid. Om daar achter te komen, hebben journalisten tijd en een fatsoenlijke opdracht nodig. En de stimulans van onderlinge concurrentie.
J.Th/J. van den Berg (oud-columnist NRC-Handelsblad) omschrijft de maatschappelijke functie van de serieuze journalistiek als volgt: ‘Het democratisch ideaal van de goed geïnformeerde burger veronderstelt immers een informatietoevoer die meer doet dan hem op zijn individuele wenken bedienen; die ook nog iets anders levert dan meer van hetzelfde; die de burger vertrouwd tracht te maken met tendensen waarin hij goed zou doen belang te stellen, ook als hij er niet onmiddellijk eigener beweging toe neigt.’ Het citaat staat in De krant moet kiezen. De toekomst van de kwaliteitsjournalistiek door Warna Oosterbaan en Hans Wansink. De auteurs –van respectievelijk NRC en Volkskrant– voegen daar zelf onder andere aan toe: ‘Kwaliteitskranten leggen zich toe op onafhankelijke nieuwsgaring. Daarnaast hebben ze zich van oudsher gespecialiseerd in de verificatie van de feiten die door anderen (persbureau’s, voorlichters en bronnen) worden aangedragen. Zij ‘veredelen’ het kale, vaak gratis beschikbare, nieuws door toevoeging van context, interpretatie en verklaringen. Daaraan is meer behoefte dan ooit: de wereld wordt ingewikkelder en tegelijkertijd neemt de informatie erover toe. Dit kan bij burgers tot desinteresse en gevoelens van machteloosheid leiden. Kranten die erin slagen uit te leggen hoe de wereld in elkaar zit, kunnen hun lezers weerbaar maken.’ Vervang “kranten” door “mondiaal magazine” en je hebt een prima taakstelling voor MO* en de andere informatieve uitgaven van Wereldmediahuis.
Critici van commerciële media verketteren in de regel concurrentie, aandacht voor lezersbereik en economische duurzaamheid. Zij dwalen. Democratie heeft nood aan concurrentie, anders konden we net zo goed opteren voor een eenpartijstaat. Media hebben behoefte aan een zo groot mogelijk bereik voor de informatie die ze publiceren, ze werken tenslotte niet enkel voor het kransje bekeerden en (over)geïnformeerden. En media moeten zorgen dat de rekening op het einde van het boekjaar in zwarte inkt geschreven wordt, anders kunnen ze niet doorgaan met hun onmisbare bijdrage tot een levendige democratische samenleving. Er is natuurlijk een hemelsbreed verschil tussen economische leefbaarheid en winstmaximalisering –en dat verschil verklaart een groot deel van de huidige mediacrisis in Vlaanderen. Als de winst niet elk jaar veel te veel moet groeien, komt er misschien opnieuw ruimte om te investeren in het echte kapitaal van de media: de redacties. ‘De journalistieke missie vereist journalisten die zelfbewust, geëngageerd, onafhankelijk en ter zake kundig zijn –en die niet onder druk staan van de omstandigheden. De redacties van kwaliteitskranten moeten centers of excellence vormen, specialisten in het Grote Nieuws, in de achtergronden en in de interpretatie daarvan… Kranten moeten daarom voortdurend investeren in de deskundigheid en het talent van hun redacties’, schrijven opnieuw Oosterbaan en Wansink .
Maar er is meer dan winstmaximalisatie alleen. De vraag is ook of alleen inkomsten uit verkoop legitieme inkomsten zijn voor de media. Dat lijkt nog steeds de dominante overtuiging, want telkens de openbare omroep successen boekt, roepen de commerciële spelers –en met hen de politici die hun slippen dragen– dat het concurrentievervalsing is. Let wel: de overheid mag de heilige concurrentie wél vervalsen als de miljarden die ze daarvoor uitgeeft in de koffers van de bedrijven belanden. Wij zien liever meer middelen van overheden en non-profit stichtingen naar degelijke journalistiek gaan. Dan zouden we als burgers misschien vernemen wie de echte criminelen zijn achter de Grote Bankroof die we met belastinggeld moeten vergoeden.