Nederlanders verliezen uitkering als ze controleurs niet binnen laten

Met het wetsvoorstel, dat binnenkort in de Tweede Kamer wordt behandeld en mogelijk goedgekeurd, wil de Nederlandse overheid voor zichzelf ‘meer mogelijkheden’ creëren om de leefsituatie van ‘de cliënten’ die een uitkering ontvangen of aanvragen, ‘vast te stellen’. Met deze toename van bevoegdheden moeten controleambtenaren van de sociale diensten beter hun werk kunnen doen: nagaan of sommige burgers niet ‘ten onrechte’ een uitkering krijgen door hun leefsituatie anders voor te stellen dan deze ‘feitelijk’ is. In de praktijk krijgen controleurs in de toekomst dus het recht om bij iedereen die van de staat trekt ‘achter de deur’ te piepen. Wie hen echter de toegang tot zijn huis ontzegt vanwege privacyredenen, riskeert zijn uitkering te verliezen.                     

Staatssecretaris van Sociale Zaken Klijnsma (PVDA), die het voorstel indiende, wil daarmee de sociale fraude in Nederland aanpakken, die naar eigen zeggen in de miljoenen zou oplopen. “Burgers moeten er op kunnen vertrouwen dat de overheid er alles aan doet om fraude te voorkomen,” licht ze in de inleiding van het wetsvoorstel toe.

Frauderende weduwnaars

De wet treft iedereen die op enigerlei wijze gebruik maakt van sociale voorzieningen: studenten die een studiebeurs aanvragen, werklozen die een werkloosheidsuitkering krijgen, gepensioneerden die maandelijks een pensioen gestort krijgen, ouders die automatisch kinderbijslag ontvangen, arbeiders die na een werkongeval een arbeidsuitkering genieten, weduwnaars en weduwes die recht hebben op een nabestaandenuitkering, enzovoort.

Als er in bepaalde gevallen ‘gerede twijfel’ is over de ‘juistheid’ van de leefsituatie –een gepensioneerde die in het zwart het tuintje van zijn buur onderhoudt, de weduwnaar die pas met een nieuwe vriendin samenwoont, de student die spijbelt– dan kan de Nederlandse staat “bij het weigeren van toestemming tot binnentreden de uitkering als sanctie in te trekken,” aldus het wetsvoorstel.

Criminelen

De privacyorganisatie Vrijbit, die meteen de alarmbel luidde, is niet te spreken over deze ontwikkeling. “Mensen die deze inbreuk niet accepteren worden door de nieuwe wetgeving automatisch criminelen, omdat niet meewerken betekent dat je je schuldig maakt aan het overtreden van de wet,” valt in een reactie op hun website te lezen.

Een ‘ordinair pressiemiddel’ noemt de burgerorganisatie het wetsvoorstel van Klijnsma daarom. Een maatregel ook die huisvredebreuk wil legaliseren. “Want,” gaat hun redenering, “ook zij die principieel bezwaar hebben en juridisch in het gelijk staan worden zo gedwongen om geen verzet te plegen.”

Deze handelswijze is laakbaar en het gedachtegoed erachter is misselijk makend, aldus de organisatie. “Mensen die nooit zichzelf kunnen zijn maar altijd op hun hoede moeten leven dat anderen in hun privé-leven wroeten en daar ook nog eens godweet wat voor conclusies aan kunnen verbinden, zijn geen vrije mensen meer die geestelijk de ruimte hebben om zichzelf te zijn en zich te ontwikkelen.”

Preventieve werking

Zelf ziet de regering het niet zo’n vaart lopen. Meer nog: Klijnsma geeft zelf toe dat het aantal fraudezaken die door dit voorstel zouden worden bestreden eerder ‘gering’ is. “Dit voorstel,” gelooft ze, “heeft vooral een preventieve werking, omdat juist door de mogelijkheid van een huisbezoek mensen minder makkelijk zullen frauderen”.

Maar dat stelt Vrijbit, die zich al jaren in Nederland opwerpt als waakhond van de privacy, allerminst gerust. Ze ziet in het voorstel het zoveelste initiatief van de regering Balkenende om de individuele vrijheid aan banden te leggen. Verplichtte opslag van vingerafdrukken, mogelijkheid tot schending van het digitale briefgeheim, de ‘slimme’ kilometerheffing, het strafbaar stellen van het handhaven van beroepsgeheim door artsen: allemaal privacyonvriendelijke beslissingen die de regeringspartijen de afgelopen maanden hebben genomen. Het enige juiste volgens Vrijbit is het nieuwe wetsvoorstel “per onmiddellijk in te trekken en verzoeken het parlement erop toe te zien dat dit zo snel mogelijk gebeurt”.