Is er sprake van een ecocide in Gaza?

Behalve de grote menselijke tol is er in Gaza ook sprake van ernstige vernielingen van natuur en milieu. Dat roept vragen op over de langetermijngevolgen van deze oorlog. Moet ook het milieu beschouwd worden als oorlogsslachtoffer dat bescherming en gerechtigheid verdient?

Satellietfoto’s en berichten van mensen op het terrein laten zien dat de schade aan de omgeving en boerderijen in Gaza groot is. Ongeveer de helft van de bomen in Gaza zijn weg en belangrijke natuurlijke gebieden zijn vernield. Mensen vrezen dat de lucht die ze inademen en het water dat ze drinken vervuild zullen zijn en ziekten zullen veroorzaken.

Buiten de steden zijn vernielde boom- en olijfgaarden te zien. Net als akkers die vernield zijn door bommen en bulldozers. Dat schrijven Kaamil Ahmed, Damien Gayle en Aseel Mousa in The Guardian.

Het doet belangrijke vragen rijzen. Zoals de vraag of de uitgebreide luchtaanvallen van Israël op Gaza tot kunnen leiden tot aanzienlijke schendingen van internationale wetten, bedoeld om de natuurlijke omgeving te beschermen tijdens oorlog.

In de oorlog is al een behoorlijke mate van menselijke tragedie te zien. Maar Gaza wordt ook geconfronteerd met de stille, maar ook aanzienlijke tot van “ecocide”, ofwel: de doelbewuste vernietiging van de natuurlijke omgeving. De term is niet officieel erkend in het internationaal recht, maar wint wel aan populariteit nu de gevolgen van oorlog op het milieu steeds duidelijker worden.

Israëlische leiders discussiëren openlijk over plannen voor de massahervestiging van Palestijnen uit Gaza. De interne ontheemding van 1,9 miljoen Gazanen gebeurt aan de hand van evacuatiebevelen en huisvernietigingen. Er zijn oproepen om die ontheemding permanent te maken met het doel Gaza onleefbaar te maken.

Het voormalige hoofd van de Israëlische Veiligheidsraad Giora Eiland verklaarde dat ‘Israël een humanitaire crisis in Gaza moet veroorzaken, waardoor tienduizenden of zelfs honderdduizenden moeten vluchten… Gaza wordt dan een plek waar geen mens kan bestaan.’ De wijdverbreide milieuschade in Gaza helpt in het creëren van deze erbarmelijke omstandigheden en faciliteert de Palestijnse ontheemding.

Vernielde boerderijen zorgen voor voedselonzekerheid

Ondanks de hoge bevolkingsdichtheid in Gaza hadden Gazanen een zekere mate van voedselzekerheid omdat zo’n 25% van de strook geschikt was voor landbouw. En dat ondanks de Israëlische blokkade die al 15 jaar bestaat.

‘Dit leven is geen leven. Overal is er vervuiling.’

Maar Palestijns landbouwgebied wordt al langer geviseerd door Israël. Een rapport van de Israëlische mensenrechtenorganisatie B’Tselem uit 2002 liet zien dat Israël akkers vernielde onder het mom dat ze gebruikt zouden zijn voor “terroristische aanvallen”.

Het recente conflict zorgde er al voor dat natuurlijke bronnen in Gaza decimeerden. Volgens de onderzoeksgroep Forensic Architecture zijn zeker 2000 landbouwsites, met akkers en kassen, weggevaagd sinds oktober 2023. De gevolgen van zo’n wijdverbreide destructie zijn aanzienlijk en hebben een grote impact op voedselzekerheid en de gezondheid van de lokale bevolking en volgende generaties.

In de winter van 2008-2009 vernielde het Israëlische leger een derde van het Gazaanse landbouwgebied. Tijdens het huidige conflict rapporteerde Human Rights Watch dat het Israëlische leger systematisch boomgaarden, velden en kassen bulldozert, waardoor het in woestenijnen verandert. Het schaadt niet alleen het Palestijnse levensonderhoud, maar wist ook landschappen uit, waardoor het voor ontheemde Palestijnen moeilijker wordt om terug te keren. Deze acties hebben gevolgen voor de lange termijn, zowel voor Palestijnen als het milieu in Gaza.

Milieucrisis

‘Dit leven is geen leven’, vat Soha Abu Diab, uit Rafah, de wanhoop in de situatie treffend samen. ‘Overal is er vervuiling, in de lucht, in het water waarin we ons wassen, in het water dat we drinken, in het voedsel dat we eten, in onze omgeving.’ Haar getuigenis reflecteert de erbarmelijke realiteit voor vele Gazanen, die nu ook geconfronteerd worden met een milieucrisis naast de menselijke tragedie van oorlog.

Er bestaat een wettelijk kader wat betreft dergelijke vernietiging van het milieu in het Statuut van Rome. Aanzienlijke milieuschade wordt daarmee strafbaar gesteld als oorlogsmisdaad. Maar het is een uitdaging om te bewijzen dat de schade ‘wijdverbreid, op de lange termijn en ernstig’ is.

Een onafhankelijk expertenpanel van de Stop Ecocide Foundation stelde een definitie van ecocide op die ‘onwettige of moedwillige daden omvat, gepleegd in de wetenschap dat de kans aanzienlijk is dat het milieu langdurige en wijdverbreide schade oploopt door die daden’.

De verwoesting in Gaza zou wel eens een cruciale case kunnen worden in een juridisch landschap waar de term ‘ecocide’ meer ingang vindt.

Terwijl Gaza zich moet bezighouden met de nasleep van het conflict, wordt de internationale gemeenschap geconfronteerd met een dringende ethische en juridische vraag. Moet het milieu beschouwd worden als oorlogsslachtoffer dat bescherming en gerechtigheid verdient? Het Israëlische leger beweert dat het zich aan het internationaal recht houdt en zich inspant om milieuschade tot een minimum te beperken. Maar het bewijs van de ecologische verwoesting spreekt die claims tegen.

Het concept ‘ecocide’ wint aan aandacht als potentiële toevoeging aan internationaal recht. Het reflecteert dat er een groeiende erkenning is voor de intrinsieke waarde van het milieu. De verwoesting in Gaza zou wel eens een cruciale case kunnen worden in dat evoluerende juridische landschap. Het vormt een test voor de bereidheid van de internationale gemeenschap om de verantwoordelijken voor milieuschade tijdens oorlog ter verantwoording te roepen.

In slechts één maand tijd, in oktober, regende het maar liefst 25.000 ton bommen over Gaza. Maar de werkelijke ecologische gevolgen blijven grotendeels onbekend. Wat duidelijk is, is dat deze bommen toxische zware metalen achterlaten, metalen die al aanwezig waren in Gaza, en directe gezondheidsrisico’s inhouden omdat ze zich ophopen in de voedselketen en in lokale voedselvooraadden terecht komen.

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch rapporteerde het gebruik van witte fosfor in Gaza door Israël. Het is een stof die verboden is in dichtbevolkt gebied omwille van de ernstige effecten op menselijk weefsel, omdat het door de huid tot op het bot brandt.

Maar witte fosfor veroorzaakt niet alleen onmiddellijke lichamelijke schade. Het sijpelt ook jarenlang door in de bodem, waar het plantenleven en ecosystemen vernielt. De branden die de bommen veroorzaken verwoesten ook landbouwgebieden en bossen. In Zuid-Libanon zijn daarvan gelijkaardige precedenten gezien.

Milieuramp ná conflict

Rond het pakhuis dat Abu Diab huurt is het een woestenij. Rioolwater lekt uit nabijgelegen gebombardeerde huizen. Overal in de buurt van Rafah, waar het merendeel van de bevolking leeft, wordt afval opgestapeld. ‘Het rioolwater en het afval rond het huis zijn een grote tragedie. Katten en honden verspreiden het in de straten.’

Er zijn geen afvalverwerking, rioolwaterzuivering, brandstofvoorzieningen en waterbeheer meer.

Het voortdurende conflict en de belegering vernielden de infrastructuur van Gaza. Er zijn geen afvalverwerking, rioolwaterzuivering, brandstofvoorzieningen en waterbeheer meer.

Het conflict zorgde ook voor een aanzienlijke toename van luchtvervuiling, wat niet alleen de inwoners maar ook het klimaat beïnvloedt. Onderzoekers ontdekten dat tijdens de eerste 60 dagen van deze oorlog maar liefst 281.000 ton aan broeikasgassen werden uitgestoten. Dat is vergelijkbaar met de uitstoot van ruim 150.000 ton aan steenkool. 99% van deze broeikasgassen kwam van de Israëlische luchtaanvallen en grondinvasies in Gaza.

‘Oorlog doet alles instorten’, zegt Wim Zwijnenburg van de Nederlandse vredesorganisatie PAX. ‘In Gaza stelt het mensen bloot aan risico’s van vervuiling, vervuild grondwater en de vernieling van basale levensbehoeften.’

Het stadsbestuur van Gaza zegt dat er 70.000 ton afval ligt sinds oktober. Geïmproviseerde stortplaatsen zijn overal te vinden. VN-organisatie UNRWA, dat de vuilophaling normaal gezien organiseert, kan niet opereren. Ook PAX vond 60 informele stortplaatsen in Centraal- en Zuid-Gaza, zegt Zwijnenburg.

Ameer uit Rafah noemt de vervuiling overweldigend. Dat is het gevolg van geïmproviseerde brandstofbronnen en de dampen die nog vrijkomen na bombardementen. Toen Israël de toevoer van brandstof afsloot, werd ook de zuivering van rioolwater stopgezet. Daardoor wordt dagelijks 100.000 kubieke meter water uitgestoten. Volgens jurist en docent internationaal recht aan de universiteit van Reading Saeed Bagheri zijn er redenen om de milieuschade in Gaza te onderzoeken.

Ook in 2014 leed de infrastructuur in Gaza ernstige schade. 60% van de waterzuiveringsinstallaties werden vernield. Recente lucht- en artillerieaanvallen maakten het alleen maar erger en zorgden dat rioolwater vrijkwam met overstromingen tot gevolg.

Doordat elektriciteitstoevoer werd afgesneden verslechterde het waterzuiveringssysteem. Ziekten verspreidden zich en het milieu liep voor de lange termijn schade op. Zeewatervervuiling (met dagelijks 130.000 kubieke meter aan rioolwater) raakt het zeeleven en zorgt zo ook voor voedselonzekerheid.

De systematische bombardementen door Israël sinds 2007 viseerden de infrastructuur in Gaza. De omgeving werd onleefbaar en ontheemde Palestijnen. Restricties op de toevoer van bouwmaterialen maakten de situatie alleen maar erger, gelijkaardig aan de situatie op de Westelijke Jordaanoever. Dat Israëlische troepen tunnels doen vollopen met zeewater houdt ook risico’s voor het drinkwater en de landbouw in.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het Engels bij Ground Report en werd door MO* in een vertaalde versie gepubliceerd via het globale journalistieke samenwerkingsverband Covering Climate Now.