Iraakse grondwet geen vredesbrenger

Gisteren (woensdag) noemde de belangrijkste soennitische partij, de Iraakse Islamitische Partij, de commissie die de grondwet uittekent bevooroordeeld en chaotisch. De soennieten lijken niet meer te geloven dat de sjiitische meerderheid ook rekening wil houden met hun belangen.

De houding van de soennieten lijkt cruciaal voor de toekomst van Irak. Hun harde kern voert immers het Iraakse verzet aan. Natuurlijk zullen als hun eisen worden ingewilligd andere problemen opduiken, maar voor de Verenigde Staten zou een soennitische handtekening onder een Iraakse grondwet een groot succes betekenen. Washington hoopt dat een politiek akkoord de angel uit het dodelijke verzet haalt.

Van een politiek akkoord met de soennieten was al sprake vlak na de parlementsverkiezingen in januari. Maar toen stuurde een meerderheid van de soennieten hun kat naar de stembus - met als resultaat weinig vertegenwoordigers in het parlement. En dus ook in de commissie die de grondwet uittekent. De Koerden en de sjiieten maakten enkele weken geleden wat extra zetels vrij, maar toen was de tijd om te onderhandelen al erg beperkt.

Sommige sjiieten in de commissie hebben laten verstaan dat ze desnoods een ontwerp van grondwet goedkeuren zonder de soennieten. Ze gokken erop dat de onderhandelaars radicaler zijn dan de doorsnee achterban, of dat hun soennitische collega’s niet durven toegeven uit vrees als nestbevuiler versleten te worden. Maar gezien de sterkte van de opstand en de stemming onder de bevolking, is het ijdele hoop te denken dat de soennitische bevolking zich zal neerleggen bij een beslissing die hun leiders verwerpen. Bovendien kan elk van de drie groepen een veto stellen tegen de grondwet in het referendum dat daarover plaatsvindt in oktober.

Willen de soennieten wel een grondwet? Ze voelen zich erg benadeeld in het nieuwe Irak, waar de president een Koerd is en de premier een sjiiet. Ze vrezen dat hun privileges van weleer verder zullen eroderen. Voor de federale gedecentraliseerde structuur waarop het ontwerp aanstuurt, voelen de soennieten niet veel. De sjiieten, die de meerderheid vormen, dringen aan op een eigen gebied in het zuiden van het land, naar analogie van de Koerden in het noorden. Maar precies in het zuiden liggen de meeste olievelden en het is bovendien het enige stuk van het land met een haven. De soennieten vrezen dat de jobs en het geld die nog in hun handen zijn hen als zand tussen de vingers zullen glijden.

Precies om dezelfde reden willen ze niet dat Kirkuk, de olierijke stad in het noorden, tot het autonome gebied van de Koerden zal behoren. De Koerden hebben voorgesteld om de status van Kirkuk nog open te laten, maar de soennieten willen nu al garanties over de noordelijke olievelden. De VS zijn van oordeel dat de controle over de olierijkdommen een nationale materie moet blijven. Als ze die positie te hard doordrukken, dan kunnen ze de steun van de Koerdische én van de sjiietische leiders verliezen.

De Koerden zeggen dat ze binnen een federaal Irak willen blijven, maar ze hebben een federale staat voor ogen die tot op het bot uitgekleed is. Ze willen onder meer Defensie en Veiligheid naar zich toe trekken. De Koerden dringen er ook op aan dat de grondwet hen ‘zelfbeschikkingsrecht’ verleent, wat volgens velen zoveel betekent als onafhankelijkheid. Dat is absoluut een brug te ver voor de soennieten.

Een ander struikelblok is de rol van de Islam in de Iraakse politiek. Zowel soennieten als sjiieten zien de Islam als de voornaamste bron voor de wetgeving van de toekomst. De Koerden, seculiere moslims die fan zijn van dikke scheidslijn tussen een politiek en religie, zeggen dat naast de Islam ook andere juridische bronnen aan bod moeten komen. Vrouwengroepen vrezen dat een te prominente rol voor de islam de rechten van vrouwen in Irak kan ondermijnen.

Wat gebeurt er als de soennieten het been stijf houden? Twee scenario’s doen de ronde. Eén: het komt tot een burgeroorlog waarin de soennieten, gezien hun beperkte aantal, pijnlijk het onderspit delven. Twee: de meerderheid laat de oprichting toe van een kleine soennitische enclave in het centrum van Irak. Beide oplossingen zijn in het nadeel van alle partijen. Zowel met een soennitische militaire nederlaag als een enclave blijft Irak onleefbaar. (MM/ADR)