Jaarrapport Amnesty: wereldleiders verloochenen principes, burgers betalen de prijs

Steeds meer overheden gooien de internationale rechtsorde overboord en artificiële intelligentie biedt een vruchtbare bodem voor racisme, discriminatie en verdeeldheid. Dat zijn de voornaamste conclusies uit het jaarrapport van Amnesty International.

Terwijl de conflicten in de wereld toenemen, staat het internationaal recht onder grote druk, zegt mensenrechtenorganisatie Amnesty International in haar jaarlijks rapport. Daarin worden de mensenrechten in 155 landen onder de loep genomen. Door de verwaarlozing van de internationale rechtsregels verloopt ook de opkomst van artificiële intelligentie (AI) sneller en minder gereguleerd, waarschuwt het rapport. 

‘Veel leiders van machtige landen lijken geen boodschap meer te hebben aan de fundamentele waarden van menselijkheid en universaliteit, zoals vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens’, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen.

‘Het is bijvoorbeeld verbijsterend om te zien hoe de internationale gemeenschap er niet in slaagt om de dood van duizenden burgers in de bezette Gazastrook te voorkomen, onder wie grote aantallen kinderen. Dit maakt eens te meer duidelijk dat de instellingen die zijn opgericht om burgers te beschermen en mensenrechten te handhaven, niet meer in staat zijn om hun verplichtingen na te komen.’

Amnesty’s jaarrapport wijst op het ‘schaamteloze’ gebruik van het vetorecht van de VS in de VN-Veiligheidsraad. Daardoor bleef een cruciale resolutie voor een staakt-het-vuren maandenlang uit. Het hekelt ook de dubbele standaard van verschillende Europese landen. Die protesteren tegen de oorlogsmisdaden door Rusland en Hamas, maar steunen tegelijkertijd de acties van de Israëlische overheid in Gaza.

Artificiële Intelligentie

Het rapport waarschuwt dat de snelle ontwikkelingen op het gebied van artificiële intelligentie (AI) de afbraak van de rechtsstaat dreigen te versnellen. Ze vormen zo een ‘enorme bedreiging’ voor de mensenrechten. Regelgeving is daarom van essentieel belang, zegt Amnesty.

Nieuwe en bestaande technologieën worden steeds vaker ingezet om desinformatie te verspreiden, groepen tegen elkaar op te zetten en minderheden te onderdrukken.

‘Er gaapt een grote kloof tussen enerzijds de risico’s van de ongecontroleerde ontwikkeling van technologieën en anderzijds regulering en bescherming’, zegt Wies De Graeve. ‘De toekomst wordt alleen maar bedreigender als de ongelimiteerde verspreiding van ongereguleerde technologie niet aan banden wordt gelegd. Wetteloosheid, discriminatie en straffeloosheid worden mogelijk gemaakt door het ongecontroleerde gebruik van nieuwe en bestaande technologieën, die routinematig als wapens worden ingezet door legers, de politiek en bedrijven.’

Nu al worden allerlei technologieën ingezet die mensen discrimineren, zegt Amnesty. Het rapport verwijst onder meer naar technologieën voor migratiemanagement en grenshandhaving die werken met biometrie en algoritmische besluitvormingssystemen.

Het jaarrapport kaart ook het toenemende gebruik aan van bestaande technologieën om discriminerend beleid te versterken. Staten als Argentinië, Brazilië, India en het Verenigd Koninkrijk maken steeds vaker gebruik van gezichtsherkenningstechnologieën om openbare protesten en sportevenementen te surveilleren en om minderheidsgroepen te controleren. Daarbij worden vooral migranten en vluchtelingen gediscrimineerd. 

Het rapport stelt vast dat overheden in veel delen van de wereld de agressie tegen vrouwen, lgbti+-personen en gemarginaliseerde gemeenschappen opvoeren, en die groepen als zondebok gebruiken. 

Nieuwe en bestaande technologieën worden steeds vaker ingezet om desinformatie te verspreiden, groepen tegen elkaar op te zetten en minderheden te onderdrukken.

Spyware

Ondanks de vele bewijzen van de mensenrechtenschendingen door spyware, ontbreekt nog steeds regulering van deze kwalijke software. Activisten in ballingschap, journalisten en mensenrechtenactivisten zijn meestal het doelwit. In 2023 onthulde Amnesty International het gebruik van Pegasus-spyware tegen journalisten en activisten in onder meer Armenië, de Dominicaanse Republiek, India en Servië, terwijl in de EU verkrijgbare en gereguleerde spyware gewoon werd verkocht aan landen over de hele wereld.

‘In een wereld die onveiliger wordt, is de ongereguleerde verspreiding en toepassing van technologieën zoals generatieve AI, gezichtsherkenning en spyware een ernstige bedreiging. Het aantal schendingen van het internationaal recht en de mensenrechten neemt daardoor toe’, zegt De Graeve.

België is ook een van de landen die Amnesty International onder de loep neemt in haar jaarrapport. De organisatie wijst in het bijzonder op de opvangcrisis van asielzoekers en de rampzalige situatie in de gevangenissen.

‘Zowel de opvangcrisis als de erbarmelijke situatie in de gevangenissen zijn de verantwoordelijkheid van onze autoriteiten en het resultaat van politieke keuzes. Het is des te pijnlijker dat deze keuzes gemaakt worden ten koste van mensen die misschien weinig electoraal belang hebben, maar die precies dezelfde rechten hebben als alle mensen.’