Kenia onderzoekt seksueel geweld na verkiezingen

Meer dan duizend mensen kwamen om bij het geweld dat uitbrak na de Keniaanse verkiezingen. Zo’n 350.000 mensen raakten in twee maanden tijd ontheemd. Tijdens een persconferentie op 9 juli noemde de voorzitter van de Onderzoekscommissie voor Postelectoraal Geweld, Philip Waki, onderzoek naar seksueel geweld een van de hoofdtaken van de commissie. Volgens hem wordt die vorm van geweld vaak genegeerd.
Onderzoek naar seksueel geweld is altijd moeilijk. Het verzamelen van bewijzen en getuigenissen in een context van etnisch geweld en rellen is een bijna onmogelijke taak. De omvang van het seksuele geweld in de maanden na de verkiezingen zal vermoedelijk nooit helemaal gedocumenteerd kunnen worden. Plaatselijke media spraken over zeshonderd gevallen van verkrachting alleen in Nairobi, waar het geweld de sloppenwijken overspoelde.

Politiek wapen

Volgens Teresa Omondi van het Centrum voor het Herstel van Seksueel Geweld (GRVRC), verbonden aan het vrouwenziekenhuis van Nairobi, hebben de media maar over een klein deel van het geweld bericht. De meeste misdrijven werden niet aangegeven bij de politie en slechts een heel klein deel van de aangiftes zal uitmonden in een rechtszaak.
Het GVRC heeft een rapport opgesteld over het seksueel geweld na de verkiezingen. Over 653 gevallen werd door 450 vrijwilligers bewijs verzameld in ziekenhuizen, opvangkampen en gemeenschappen in acht steden. De misdrijven varieerden van verkrachting tot huiselijk geweld en seksuele intimidatie in de eerste drie maanden van 2008.
“Dreigen met verkrachting was meestal de eerste waarschuwing, daarna werd verkrachting gebruikt om andere etnische groepen te vernederen en te verdrijven”, zegt Omondi. Verkrachting en seksuele intimidatie werden volgens haar ook voor de verkiezingen al gebruikt als ‘politiek’ wapen.
Het geweld richtte zich op zowel mannen als vrouwen. De psychologische gevolgen voor het slachtoffers zijn in beide gevallen ernstig, zegt Omondi. “Herstel vraagt om een combinatie van medische behandeling en psychotherapie. Het GVRC krijgt nog steeds mensen binnen die lijden onder trauma’s, lichamelijke handicaps en zwangerschappen die een gevolg zijn van het verkiezingsgeweld.”

Trauma’s

Fysieke wonden kunnen genezen, zegt Omondi, maar het verlies van waardigheid blijft. Het emotionele trauma, het risico op seksueel overdraagbare ziekten en, in veel gevallen, de complicatie van een zwangerschap, verwoesten levens voorgoed. “Verkrachtingsslachtoffers worden sociaal geïsoleerd. Huwelijken lopen uit op scheidingen en de slachtoffers worden buitengesloten door hun sociale omgeving. Dat is een van de redenen waarom zo weinig mensen aangifte doen.”
Volgens de Internationale Federatie van Vrouwelijke Advocaten (FIDA) komen zaken van seksueel geweld meestal niet verder dan de onderzoeksfase. Komt een zaak wel verder, dan duurt het soms jaren voordat de juridische procedures zijn doorlopen.
“Mensen zwijgen uit schaamte. Maar ook andere factoren bemoeilijken de juridische vervolging van seksueel geweld. De identiteit van de daders is meestal niet bekend. Het is moeilijk bewijs te vergaren en nog moeilijker dat staande te houden voor de rechtbank”, zegt Hillary Mutehui. Ze wijst er op dat er in Kenia maar op één plaats dna-testen kunnen worden gedaan en dat dat laboratorium de eindresultaten laat bepalen door een lab in Zuid-Afrika.
Het GVRC noteerde verklaringen van verkrachtingsslachtoffers uit de Riftvallei die bij de politie te horen kregen dat ze blij moesten zijn dat ze nog leefden. Hen werd geadviseerd de zaak verder te laten rusten, omdat het anders tijdverspilling zou zijn.
Het GVRC heeft de onderzoeksresultaten aangeboden aan de  commissie-Waki, die begin juni werd geïnstalleerd en vijf leden telt. Het is een van de drie organen die zich bezighouden met de postelectorale crisis. De andere twee, eveneens gevormd als onderdeel van een nationaal vredesakkoord dat werd bereikt door voormalig VN-secretaris-generaal Kofi Annan, zijn de Onafhankelijke Onderzoekscommissie onder leiding van de Zuid-Afrikaan Johann Kriegler en de Commissie voor Waarheid, Gerechtigheid en Verzoening.