Keniaans grondwetreferendum verhit nu al gemoederen

Op 21 juli gaf het Keniaanse parlement groen licht aan haar eigen versie van ontwerpverklaring voor een nieuwe nationale grondwet. Net voor de parlementaire stemming braken gewelddadige protesten uit in de hoofdstad Nairobi, de kuststad Mombasa en de westelijke stad Kisumu.

Het schijnbaar eindeloze debat, dat draait om de omvang van de presidentiële macht, woedt ook nu weer in alle hevigheid. Kenia maakt zich op voor een referendum waarin de Keniaanse bevolking oordeelt of de betwiste voorliggende grondwet er in deze vorm mag komen. Ministers en parlementsleden van de Nationale Alliantiepartij van Kenia, een vleugel van de regerende Nationale Regenboogcoalitie (NARC) die de president steunt, lobbyen voor een ja-stem. De ja-campagne wordt getrokken door president Mwai Kibaki in eigen persoon.

Regeringsleden van de Liberale Democratische Partij (LDP) roepen op tot een nee-stem. De LDP wordt geleid door minister van Wegen en Openbare Werken Raila Odinga, aan wie Kibaki voor de verkiezingen die de NARC in december 2002 aan de macht brachten naar verluidt de post van premier had beloofd.

Kort na Kibaki’s aankondiging dat hij de ja-campagne zou leiden, sloeg de LDP bovendien de handen ineen met de Keniaanse Afrikaanse Nationale Unie, de officiële oppositie. Samen willen ze naar de rechtbank stappen om het referendum tegen te houden.

Intussen eist de NCEC, de koepelvereniging van organisaties die ijveren voor een grondwetsherziening, dat Kenia vastlegt welke opkomst minimaal vereist is om het referendum rechtsgeldig te maken.

Het grondwetdebat begon na de conclusies van de Keniaanse Commissie voor de Herziening van de Grondwet, een orgaan dat in 2000 in het leven werd geroepen om de Kenianen te vragen welke nieuwe grondwet ze wensten. Eén van de sleutelbevindingen was dat burgers hun president minder macht wilden geven. Daarop tekende de Commissie een ontwerpgrondwet uit ter vervanging van de huidige, die in 1963 bij de onafhankelijkheid van Groot-Brittannië werd opgesteld. De Nationale Grondwettelijke Conferentie, met 629 vertegenwoordigers uit de regering en het middenveld, keurde het ontwerp begin 2004 goed.

Oorspronkelijk was het parlement verplicht om de voorliggende versie in zijn geheel goed of af te keuren. Maar in plaats daarvan voerden ze een consensuswet in die haar het recht gaf delen ervan te amenderen. Vervolgens gebruikten ze dat recht om de beperkingen van de presidentiële macht af te zwakken.

Middenveldorganisaties en individuele activisten startten al diverse rechtszaken tegen het optreden van het parlement, en de NCEC-koepel eist dat er voor het referendum in november een uitspraak komt. We willen dat de rechterlijke macht ons vertelt waarom de zaken nog niet werden behandeld. Alleen dan zullen we weten of de rechterlijke macht onafhankelijk is of door de regering wordt gebruikt als een politiek middel om de president de uitslag te bezorgen die hij wenst, zegt NCEC-leider Cyprian Nyamwamu.

Gisteren (woensdag) klonk het dat procureur-generaal Amos Wako een richtlijn had uitgevaardigd dat alle grondwetzaken gezamenlijk moesten worden behandeld. De verwachting is dat Wako volgende week de finale versie van de ontwerpgrondwet publiceert die in het referendum aan het publiek zal worden voorgelegd. Daarop zal de Keniaanse Commissie voor de Herziening van de Grondwet zelf beginnen met een educatiecampagne over het referendum. (ADR/MM)