Khadija Riyadi gelooft in verandering voor Marokko

Op haar rondreis in Europa houdt Khadija Riyadi halt in België, met name in Brussel en — hoe kan het ook anders — in Borgerhout. Deze laatste bijeenkomst vindt plaats in een lokaal buurthuis waar Riyadi in een intieme kring van activisten en andere geïnteresseerden vertelt over het ontstaan, de visie en werking van AMDH (l’Association Marocaine des Droits Humains), en over de huidige sociaalpolitieke ontwikkelingen in Marokko. Een onderwerp dat erg relevant is op het moment dat nakomelingen van de eerste Marokkaanse gastarbeiders stilstaan bij het migratieverhaal van hun ouders en grootouders.

Hoewel ze in Marokko onder de activisten een echt icoon is, zijn Riyadi en de organisatie die ze voorzat weinig bekend bij de Marokkaanse diaspora. Daar is de mensenrechtenactiviste zich goed van bewust. Alsof het een van ‘s levens banaliteiten is, vertelt ze dat ze een aantal tussenstops maakt in Europa na de prijsuitreiking van de VN te hebben bijgewoond in New York. En voor het goed en wel bij de aanwezigen is doorgedrongen wie hier precies voor ons zit, heeft de gepassioneerde mensenrechtenactiviste ons al meegenomen in het verhaal van de moeizame maar voortdurende strijd voor rechtvaardigheid in Marokko.

Jaren van lood

Riyadi start haar toelichting met de ontstaansgeschiedenis van de organisatie die haar heeft uitgezonden. AMDH is opgericht in 1979, tijdens de beruchte ‘Jaren van Lood’, toen ene Hassan II nog de plak zwaaide in Marokko. Met afdelingen over heel het land telt de ngo vandaag om en bij de 14.000 leden. Dit lijkt weinig voor een bevolking van 32 miljoen, maar in een land dat nog niet geheel hersteld is van de ‘Jaren van Lood’ en waar de politie in samenwerking met het gerecht vandaag nog steeds elke kritische mond snoert, is dat behoorlijk wat.

Volgens Riyadi is er zowel bij de eigen bevolking als in het buitenland nog veel onwetendheid over de situatie in Marokko. Zo slaagt het regime erin om de schijn te wekken van goodwill door allerlei teksten en conventies te ondertekenen waarin het belooft iets te doen aan de corruptie en mensenrechtenschendingen, maar ziet in de praktijk het volk daar weinig van. In het dagelijkse leven zijn buitensporige en gewelddadige schendingen van mensenrechten nog steeds schering en inslag. AMDH volgt deze gevallen op de voet en brengt ze aan het licht.　

De lijst van aanklachten is lang. Riyadi noemt er enkele. Gevangenen worden geregeld gemarteld en mishandeld, en daar vallen ook wel eens doden bij. Daarbij kunnen politieke dissidenten, kritische journalisten of eender wie het regime als een bedreiging ziet op ieder moment gevangen worden genomen zonder (eerlijk) proces. De schending van persvrijheid vindt Riyadi een ernstig probleem omdat de pers net het instrument bij uitstek is om het publiek op de hoogte te brengen en te betrekken.

Pedofiel vrij, journalist achter tralies

De intimidaties maken dat weinig journalisten nog durven rapporteren over wat er gebeurt in Marokko. Onafhankelijke journalistiek is zo een bedreigd beroep geworden. In combinatie met een corrupte rechtssysteem leidt dit tot verhalen zoals die van Ali Anouzla. Anouzla leidt het populaire online-nieuwsmedium lakome.com en bracht in de zomer aan het licht dat Daniel Galvan koninklijke gratie werd verleend. Galvan is een pedofiel die tot 30 jaar cel was veroordeeld nadat hij 11 kinderen had misbruikt (waarvan de jongste amper 2 jaar oud), maar die dankzij een koninklijk pardon na nog geen 2 jaar vrijkwam.

Dit leidde tot een golf van protest en verontwaardiging waardoor zelfs de koning op zijn beslissing moest terugkomen; een unieke gebeurtenis in de geschiedenis van Marokko. Inmiddels was Galvan natuurlijk al in Spanje, terwijl Anouzla werd gearresteerd. Officieel luidde de aanklacht: gewillig steun verlenen aan terrorisme. Anouzla had namelijk　een link gepost naar de Spaanse krant El Pais die op haar website een videolink had staan waarin leden van al-Qaeda dreigden een aanslag te plegen in Marokko.

Uiteraard twijfelde niemand eraan dat Anouzla werd gearresteerd omwille van zijn kritische journalistiek en de rol die hij speelde in het naar buiten brengen van het pedofilieschandaal. In een land waar verschillende regio’s geteisterd worden door armoede, en waar mensen via kinderprostitutie en sekstoerisme aan geld proberen te geraken, legt deze gebeurtenis de nalatigheid van het regime pijnlijk bloot. Daarnaast, zo vertelt Riyadi, is de kwaliteit van het onderwijs erg achteruit gegaan en neemt die van de gezondheidszorg toe met de diepte van je zakken.

Een fundamentele verandering

Werknemers wordt het onmogelijk gemaakt om zich te organiseren in vakbonden en te ijveren voor betere werkomstandigheden. De sloppenwijken vormen nog steeds het toonbeeld van extreme armoede die hand in hand gaat met corruptie in de huizenmarkt. Ten slotte zijn voor vrouwenrechten met de hervorming van het familierecht in 2004 in theorie kleine stappen vooruit gezet, maar daar is het helaas bij gebleven…theorie.

Er is wel iets fundamenteels veranderd in Marokko, volgens Riyadi. Wat ook de prijs, mensen zijn hoe langer hoe meer bereid op straat te komen om hun rechten op te eisen. De eerste hindernis is genomen en dat is het overwinnen van de angst die Marokkanen ervan weerhield om zelfs te verlangen naar een betere toekomst.

Het verbaast waarnemers dat er in tegenstelling tot de andere Arabische -en vooral Noord-Afrikaanse- landen, in Marokko met zijn even erbarmelijke leefomstandigheden geen revolutie is ontketend. Nochtans hebben de gebeurtenissen in de omringende landen de Marokkaanse bevolking niet onberoerd gelaten. De meest diverse burgers hebben zich verenigd in de 20 februari beweging die tot op heden blijft ijveren voor politieke en constitutionele hervormingen, met de steun van een breed platform van organisaties waaronder AMDH.

Riyadi geeft wel toe en betreurt dat het vertrek van de islamisten van al-Adl Wal Ihsan de groep heeft verzwakt (al-Adl wal Ihsan trok zich terug in december 2011), dat de spontaniteit van de beweging voor interne fricties zorgt en dat het uitblijven van verbetering in onder andere Egypte en Syrië twijfel zaait bij veel Marokkanen die anders de beweging zouden vervoegd hebben.

Oogluikend toegelaten

En toch blijft ze samen met duizenden andere Marokkanen geloven dat grondige hervormingen mogelijk zijn. Het zal misschien niet voor morgen zijn, maar geleidelijk aan worden deze en volgende generaties gevormd en klaargestoomd voor een ander en beter Marokko.

Zoals overal ter wereld waar mensen diepgaande veranderingen proberen te bewerkstelligen, voert AMDH een strijd op verschillende fronten. De organisatie zet zich niet alleen in voor de bescherming maar ook de bevordering van mensenrechten in Marokko. Zo organiseren ze sensibiliseringscampagnes waarmee ze naar dorpen, scholen en universiteiten trekken om in alle lagen van de bevolking de mentaliteiten te veranderen en een cultuur te ontwikkelen die doordrongen is van respect voor mensenrechten.

Om de dreiging van gedachtegoed dat aanzet tot terrorisme tegen te gaan, staat het regime deze acties oogluikend toe als de minste van alle kwaden, legt Riyadi uit. AMDH werkt zelf ook honderden wetsvoorstellen uit die de organisatie indient bij het parlement, met af en toe het geluk dat een wordt geïmplementeerd. In feite neemt ze hier de taken over van een Staat die tekortschiet, stelt Riyadi, omdat die er alle belang bij heeft om de bevolking niet te informeren over haar rechten.

Internationale betrokkenheid

Naast het moeilijke werk dat ze verrichten op basisniveau, probeert AMDH ook oog te hebben voor de rol die verschillende staten spelen in de interne politiek van Marokko. Riyadi benadrukt dat geopolitieke belangen, of het ontbreken daarvan, hebben gemaakt dat in sommige Arabische landen de revolutie tot positieve ontwikkelingen heeft geleid en in andere de hel is losgebarsten. Ook in Marokko zijn er partijen die er baat bij hebben om de status quo te behouden zoals de VS en sommige Europese landen, met name Frankrijk. Dit bemoeilijkt de zaak maar via dochterorganisaties van AMDH en steun van de Marokkaanse diaspora in diezelfde landen probeert men de betrokken regeringen ervan te overtuigen de kant van de Marokkaanse bevolking en de mensenrechten te kiezen, en niet die van het politieke of economische eigenbelang.

Hier kwam het gesprek dat zowel in het Frans, Nederlands als Arabisch verliep -zonder dat iemand daar aanstoot aan nam want de uitwisseling was belangrijker- tot een (open) einde. Impliciet rees de vraag of er wel een solidariteit mogelijk is tussen de diaspora en de lokale bevolking die werkelijk een verschil zou kunnen maken in Marokko? En zo ja, welke vorm zou die kunnen aannemen? Verschillende mensen van Marokkaanse origine zetten in het land van herkomst ontwikkelingsprojecten op of zamelen geld in ter ondersteuning van lokale weeshuizen, scholen, ziekenhuizen, enzovoort, maar houden zich voor de rest afzijdig van politiek.

Niemand ontkent dat zulke initiatieven nuttig zijn, en een verschil maken in het leven van vele Marokkanen. Tegelijkertijd kan niemand ontkennen dat er meer nood is aan fundamentele politieke en constitutionele hervormingen die sporadische hulpacties overbodig maken en de Marokkaanse overheid dwingen verantwoordelijkheid te nemen voor het maatschappelijk welzijn. Er zijn Marokkanen in het buitenland die wel het nut inzien van een democratische politieke beweging, maar toch terughoudend zijn in hun steun omdat ze niet zeker zijn of ze wel dezelfde toekomst willen voor Marokko als de lokale bevolking.

Het idee leeft dat Marokko zich nooit echt heeft kunnen bevrijden van de Franse koloniale invloed, en dat de geesten daar nog steeds doordrongen zijn van de gedachte dat de Franse cultuur en levensstijl in alle opzichten superieur is aan de Marokkaanse. Vele Marokkaanse Europeanen herkennen in dit overblijfsel van de koloniale geschiedenis, een minderwaardigheidscomplex waar ze zelf nog last van hebben na jaren blootgesteld te zijn aan racisme. Alleen is het voor hen iets om te bestrijden eerder dan gebruiken als raadgever.

Riyadi benadrukte nochtans dat Marokko nood heeft aan hervormingen die de eigenheid van haar bevolking en cultuur respecteren zonder de universaliteit van de mensenrechten in het gedrang te brengen. Dat is waarvoor zij en de leden van AMDH overal ter wereld zich blijven inzetten.