Libanezen beginnen met verwerking van een collectief trauma

Nog voordat ze de hoek om waren, dansten we al in de straten, zegt Mariam Majzoub, inwoner van de Bekaa Vallei bij de Syrisch-Libanese grens, over de vertrokken Syrische troepen. We konden eindelijk laten zien wat we voelden, zonder dat ze er iets tegen konden doen.

Na de moord op de Libanese oud-premier Rafik Hariri in februari, ontstond grote onrust onder de bevolking die uiteindelijk uitmondde in een politieke en sociale omwenteling. Plaatselijke kranten brengen nu dagelijks getuigenissen van burgers die zeggen dat ze zijn gemarteld, gearresteerd of vernederd door de Syriërs.

Er vindt een grote emotionele schoonmaak plaats, zegt de psychiater en psychoanalyticus Shawqi Azouri. In de media wordt de moord op Hariri genoemd als de druppel die de emmer deed overlopen en dat is een accurate beschrijving. Met de dood van Hariri kwamen alle emoties die sinds 1975 werden opgekropt, alle dingen die onuitgesproken bleven, opeens naar boven.

De moord heeft invloed gehad op de hele Libanese bevolking, zegt hij. Mensen die tijdens de oorlog een dierbare verloren, nooit een antwoord kregen op de waarom-vraag en daarom het gemis niet konden verwerken, maakten na de dood van Hariri een plaatsvervangend rouwproces door.

In 1975 brak een bloedige burgeroorlog uit in Libanon. Een jaar later kwamen met goedkeuring van Israël en de Verenigde Staten, Syrische troepen het land binnen om stabiliteit te brengen. Pas in 1989 kwam het echter tot een vredesakkoord. In de jaren na de burgeroorlog werd het dagelijkse leven in Libanon gewoon weer opgepakt. Er werd gesproken over wederopbouw, maar over de psychologische toestand van het land werd gezwegen. Er kwam geen waarheids- en verzoeningscommissie in Zuid-Afrikaanse stijl, er werden slechts een paar mensen berecht en publieke verontschuldigingen bleven vrijwel uit.

De Syrische controle in het land, gesteund door de gevreesde geheime dienst Mukhabarat en een regering die werd goedgekeurd door Damascus, creëerde een omgeving die vijandig stond tegenover het aankaarten van onrecht.

Volgens Azouri kan Libanon nu eindelijk het verleden verwerken. Na het Taif-vredesakkoord in 1989 kwam Libanon in sociaal, antropologisch en politiek opzicht onder een dictatoriaal bestuur te staan, zegt hij. Syrië had weinig belang bij de uitvoering van de bepalingen in het vredesakkoord. Dat land zat niet te wachten op verzoening in Libanon. Er werd censuur ingesteld, waardoor onze geschiedenis uit die periode niet werd opgeschreven en waardoor er geen enkel debat werd gevoerd over alles wat gebeurd was.

Het uitblijven van die openheid leidde volgens hem tot collectieve depressie. In de jaren negentig nam het aantal mensen dat in een kliniek werd opgenomen voor depressie, flink toen. Mensen vonden vaak dat ze beter af waren tijdens de oorlog. Dat kwam omdat ze toen nog een doel hadden, een ideaal waar ze desnoods hun leven voor wilden opofferen.

De wijdverbreide depressie had een heilzaam effect kunnen hebben, zegt Azouri. Dit soort ontgoocheling kan goed zijn, omdat het een begin is van een proces waarin mensen dingen in een ander licht gaan zien. Maar dan moet er wel ruimte zijn om gevoelens onder woorden te brengen.

Azouri heeft in zijn praktijk veel te maken met mensen die lijden onder een gebrek aan liefde van hun ouders. Dat onvermogen van die ouders om liefde te geven komt meestal voort uit het verlies van een dierbare of een situatie die zo pijnlijk was dat ze zich afsloten voor het geluk dat hun kinderen ze hadden kunnen brengen. In die situaties voelt een kind de emotionele afwezigheid van de moeder heel sterk. Vaak leidt dat tot gedrag waarbij het kind voor de moeder gaat zorgen. Het gevolg is dat het kind zich later niet los kan maken van de moeder.

Een syndroom dat onder kinderen die werden geboren tijdens de oorlog opvallend veel voorkomt, zegt Azouri. Hij ziet de emotionele reactie op de dood van oud-premier Hariri, vooral door de oorlogsgeneratie, dan ook als een roep om waarheid en gerechtigheid in hun eigen leven. Een eerste stap in die richting werd half april genomen, bij de herdenking van het begin van de burgeroorlog dertig jaar geleden. Bij het nationaal museum in Beiroet schreven Libanezen op een groot doek schuldbekentenissen en verontschuldigingen over het leed dat ze elkaar aandeden tijdens de oorlog.

Tijdens een conferentie over het thema werd een oproep tot nationale verzoening gedaan. Ook kwamen er veel jongeren aan het woord. We moeten vooruitkijken, maar ook naar ons verleden kijken. Door van het verleden te leren kunnen we voorkomen dat ons land opnieuw in een conflict verzeild raakt, zei de 24-jarige politieke activist Sami Gemayel tijdens de conferentie.

De meeste jongeren wilden echter liever vooruitkijken. We moeten onze problemen aan de kant zetten. Niemand wil daar nog over horen, zei Nassim Zeineddine (21), lid van de politieke partij Amal. Het is onze taak ervoor te zorgen dat onze kinderen onze fouten niet hoeven te corrigeren, zoals wij dat nu moeten doen voor de generaties die voor ons opgroeiden. (JS)