De kracht van een wapperende vredesvlag

Nu er oorlog woedt in Europa kan de vrede elk steuntje in de rug wel gebruiken. 2024 wordt daarvoor een cruciaal jaar, schrijft Merel Selleslach, MO*columniste van de maand en onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut. En geloof het of niet: onze beleidsmakers worden daarbij cruciale spelers.

‘Net zoals democratieën wereldwijd onder druk staan, wordt vrede vandaag onder schot genomen.’ Deze uitspraak stond in scherp contrast met de brede glimlach en vriendelijke persoonlijkheid van de man die ze uitsprak. Een man die wel al wat had gezien tijdens zijn lange carrière van vredesopbouw.

De voorbije weken mocht ik collega’s in het vredesonderzoek en de praktijk van over heel Europa ontmoeten. Telkens opnieuw hadden ze heel wat verhalen en inspiratie te delen. Toch beaamden ze steevast dat het moeilijker leek te worden om aan vrede te bouwen.

Symbolische momenten en tekens kunnen in belangrijke mate bijdragen aan verandering.

Statistieken bevestigen dat en gaan al een tijdje de foute kant op. De voorbije jaren verdubbelde het aantal conflicten en de daarmee gepaard gaande slachtoffers. Volgens het VN-Vluchtelingenagentschap UNHCR zijn ondertussen meer dan 100 miljoen mensen op de vlucht voor oorlog en ander kwaad.

De spanning is internationaal te snijden. Desondanks geven de mensen met wie ik sprak zich niet zomaar gewonnen. Ze blijven geloven in de verandering die mogelijk, ja zelfs noodzakelijk is.

Symbolische momenten en tekens kunnen in belangrijke mate bijdragen aan die verandering. De internationale Dag van de Vrede op 21 september is zo’n symbool. Die datum werd in het leven geroepen om vrede opnieuw in de schijnwerpers te plaatsen. De Dag van de Vrede werd ook deze week weer gevierd.

Het zette me aan het denken. Kunnen symbolen ons inspireren in de zoektocht naar vrede?

Van symbool naar actie

In een wereld vol cynisme en realpolitik is het gemakkelijk om symbolen af te wijzen als mooie gebaren zonder enige inhoud of impact. Toch ben ik het daar niet helemaal mee eens. Want wat met al die symbolen die mensen verenigden, inspireerden en vooruitgang mogelijk maakten? Ze hebben een invloed op hoe we de wereld zien vandaag.

Een goed voorbeeld daarvan is de kleur paars, de kleur waarmee de vrouwenbeweging elk jaar op 8 maart actie voert. Het is een kleur die stamt uit de tijd van de suffragettes. Zij voerden aan het begin van de twintigste eeuw actie voor vrouwenstemrecht met de kleuren paars, groen en wit.

Zonder de suffragettes zat ik als vrouw hoogstwaarschijnlijk niet waar ik nu zit. Ik vind het dan ook een sterk symbool dat die paarse kleur vandaag nog steeds een beweging voor meer vrijheid en gelijkheid van vrouwen voedt.

Een ander mooi voorbeeld is het gebruik van bloemen tijdens protestmarsen allerhande. We kennen allemaal het iconische beeld van een vredesactivist die een bloem in de loop van een geweer steekt tijdens betogingen tegen de Vietnam oorlog in de jaren ‘60.

Vandaag worden bloemen nog steeds ingezet, recent bijvoorbeeld als symbool voor vrede en democratie tijdens protesten tegen autoritaire regimes in Myanmar en Belarus. De delicate bloemen staan daarbij in sterk contrast met de systemen waartegen ze worden ingezet.

Symbolen kunnen mensen dus inspireren en verbinden in hun strijd voor verandering van het status quo.

Een symbool voor vrede

Allemaal goed en wel, maar wat hebben oorlogsslachtoffers en mensen op de vlucht aan zulke symbolen? Het zijn natuurlijk niet de symbolen zelf die voor verandering zorgen. Het is eerder de kracht van de beweging die achter het symbool schuilgaat die zaken in beweging zet.

Dat geldt ook zeker voor 21 september, de internationale dag van de vrede. Op internationaal niveau maakte VN-secretaris-generaal António Guterres gebruik van de symbolische datum om landen samen te brengen zodat ze afspraken maken over hoe de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) bereikt kunnen worden tegen 2030. Die vormen immers een belangrijke voorwaarde voor duurzame vrede.

Daarnaast lieten ook veel mensen zich inspireren door 21 september om het gesprek aan te gaan op straat door te flyeren, een vredeswandeling te organiseren of mensen bij elkaar te brengen tijdens een filmavond. Zo gingen we deze week in gesprek met Anti-Slavery International, een internationale ngo die strijdt tegen moderne vormen van slavernij. Ze vertelden ons hoe eerlijke arbeidsrelaties van belang zijn voor vrede.

De link werd ook gemaakt door leerlingen uit Antwerpen en Gent toen ze de organisatie begin dit jaar – in het kader van het Nobelprijstraject van het Vlaams Vredesinstituut – nomineerden voor de Nobelprijs voor de Vrede. Op 6 oktober zal het Nobelprijscomité officieel aankondigen wie de prijs dit jaar in ontvangst mag nemen.

De symboliek van de Dag van de Vrede kan ons aanzetten om stil te staan en na te denken over de waarde van vrede.

En ook het Vlaams Parlement hees naar goede gewoonte samen met verschillende Vlaamse steden en gemeenten de vredesvlag. Dat gebaar geeft beleidsmakers en burgers de kans om het gesprek aan te gaan over hoe vrede in de praktijk gebracht kan worden. Dat kan gaan van heel lokaal, over vredeseducatie over ons eigen verleden, tot meer internationaal, over hoe we de oorzaken van conflict kunnen helpen wegnemen.

Zo kan de symboliek van de Dag van de Vrede ons aanzetten om stil te staan en na te denken over de waarde van vrede. Ze inspireert tot gesprek en herinnert ons eraan dat het nastreven van vrede een waardevolle inspanning is die we met zijn allen kunnen ondersteunen, zowel op persoonlijk als op internationaal niveau.

En de vrede, die kan elk steuntje in de rug wel gebruiken nu er oorlog woedt in Europa. 2024 wordt daarvoor een cruciaal jaar en – geloof het of niet – onze beleidsmakers worden daarbij cruciale spelers.

In de eerste helft van het jaar zal ons land immers het voorzitterschap van de EU op zich nemen. Daarna zijn het verkiezingen en zullen er opnieuw (waarschijnlijk moeilijke) regeringsonderhandelingen plaatsvinden.

Beide politieke hoogmissen bieden veel kansen om te werken aan vrede. Zelfs los van de geopolitiek. Hoe kan bijvoorbeeld ons eigen klimaatbeleid bijdragen aan vrede? Op welke manier kunnen we Oekraïne helpen bij de heropbouw? Ook die vragen moeten we met een vredesbril op durven te bekijken en beantwoorden.

Misschien moeten we die symbolische vredesvlag daarom dit jaar niet onmiddellijk na de Dag van de Vrede weer opbergen. Laat ze maar wapperen, voor mijn part een heel jaar lang, als geheugensteuntje voor onze beleidsmakers om hun bevoegdheden én politiek kapitaal in 2024 vooral te durven inzetten in het belang van de vrede.