De voedselcrisis bestrijden? 5 richtlijnen voor het beleid

De wereldbevolking groeit en tegelijk dreigt een nijpend tekort aan voedsel. Hoe alle monden wel gevoed kunnen worden? Het Stockholm Resilience Centre heeft op de VN-klimaattop in Dubai (COP28) een rapport voorgesteld met vijf cruciale acties voor beleidsmakers.

De gevolgen van klimaatverandering, met stijgende temperaturen en een toename van extreme weersomstandigheden, zijn over de hele wereld al voelbaar en hebben onder meer geleid tot verliezen in de voedselproductie. Dat heeft directe gevolgen voor de voedselzekerheid van mensen in grote delen op aarde. In 2022 werden maar liefst 58 landen getroffen door een voedselcrisis. Die waren niet allemaal rechtstreeks verbonden met klimaat, ook conflict speelde hierin een belangrijke rol.

Conflict doet mensen op de vlucht slaan waardoor ze geen toegang meer hebben tot hun akkers en ze elders hun voedsel moeten vinden. Dat doet de prijzen van voedsel stijgen, wat op zich opnieuw conflict kan aanwakkeren. Een wisselwerking, dus.

‘Wat deze voedselcrisis anders maakt dan andere crises in het verleden, is het gelijktijdige optreden van verschillende onderling verbonden oorzaken: covid-19, klimaatverandering, conflict en kosten’, zegt Amanda Jonsson, onderzoeksassistent bij het Stockholm Resilience Centre.

Onderzoeker Amanda Wood voegt hieraan toe: ‘Niet enkel zijn deze vier drijvende krachten onderling verbonden, ze versterken elkaar en oefenen steeds meer druk uit op een kwetsbaar wereldwijd voedselsysteem dat wordt gekenmerkt door hyperconnectiviteit.’

Andere aanpak

‘Om het voedselsysteem te veranderen, moeten we veel verder gaan dan de conventionele benadering van het verhogen van de voedselproductie’, zegt hoofdonderzoeker Cibele Queiroz.

Ze schreef samen met haar team het rapport De huidige voedselcrisis: Veerkracht opbouwen op het raakvlak van voedselonzekerheid, klimaatverandering en conflict, dat zondag werd voorgesteld op COP28. 

‘Het is nodig om onrechtvaardigheid met betrekking tot toegang en distributie van voedsel aan te pakken, meer aan duurzamere landbouw te doen en onze voedingspatronen te herbekijken’, stelt Queiroz.

‘De transformatie van het huidige voedselsysteem zal tegelijk een belangrijk hefboomeffect hebben om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen.’

Gewoonten en tradities

Queiroz beseft dat voedselsystemen veranderen grote uitdagingen met zich meebrengt omdat voedsel sterk verbonden is met cultuur en identiteit. Soms zal er dus ook sprake zijn van het aanpassen van culturele gewoonten en tradities die verankerd zijn in lokale en regionale identiteiten en eetculturen. ‘Dit vormt een extra uitdaging’, zegt ze. ‘Maar het kan ook een echte bron van innovatie zijn waarbij belangrijke spelers uit de wereld van de gastronomie een sleutelrol kunnen vervullen, zoals we nu trouwens al vaker zien’, zegt ze.

De auteurs presenteren vijf cruciale acties die als richtlijn kunnen dienen voor beleidsmakers.

1. Voedsel is een fundamenteel mensenrecht. Oplossingen voor de aanpak van de voedselcrisis moeten voortbouwen op principes van gelijkheid en inclusiviteit.
2. Het voedselsysteem is een groot, geïntegreerd geheel en dient als dusdanig benaderd te worden. We moeten verder kijken dan de aparte delen door bijvoorbeeld naast landbouwpraktijken ook consumptiepatronen, voedselgerelateerde gezondheid en toegang tot voeding te evalueren.
3. De anatomie van de huidige mondiale voedselsystemen draagt bij aan de kwetsbaarheid ervan. Het is nodig om: actief te investeren in de diversiteit van voedsellandschappen en voedselculturen; een gematigd niveau van connectiviteit te behouden, zodat lokale en regionale voedselsystemen niet geïsoleerd, maar ook niet overmatig verbonden zijn. Verder is er nood aan: diversificatie van markten en geen overmatige afhankelijkheid van de wereldhandelsmarkt; brede deelname aan de besluitvorming en meer samenwerking tussen verschillende actoren en regio’s; oplossingen die inclusief en pluralistisch zijn.
4. De oorzaken van de huidige crisis, waaronder klimaatverandering, gewelddadige conflicten, covid-19 en gestegen voedselprijzen, zijn complex en onderling met elkaar verbonden. Alleen met dit besef in het achterhoofd zal het mogelijk zijn om tot oplossingen te komen.
5. Transformatieve verandering die onderliggende oorzaken van een crisis aanpakt, houdt altijd het risico in van onbedoelde gevolgen. Risico’s mogen echter geen belemmering vormen voor verandering, maar kunnen juist een stimulans zijn voor het bevorderen van adaptieve kennis en het monitoren van de resultaten in de loop van de tijd.