Ngo’s vechten voor voortbestaan in Zuidelijk Afrika

De vrijheid van meningsuiting staat onder druk in Zuidelijk Afrika, wetgeving ngo’s steeds meer aan banden legt. Ook wereldwijd krimpt de ruimte van het maatschappelijk middenveld, waarschuwt mensenrechtenorganisatie Civicus op basis van haar monitor.

‘Meer dan 2 miljard mensen leven in “gesloten” landen. Dat betekent dat 28 procent van de wereldbevolking zich niet kan uitspreken in geval van corruptie of mensenrechtenschendingen. Evenmin kunnen ze ongehinderd als journalist schrijven over bepaalde wantoestanden’, zegt David Kobe van Civicus.
 
Dat de onderdrukking van het middenveld wereldwijd toeneemt, blijkt uit de Civicus-monitor, een instrument dat de bewegingsruimte voor het maatschappelijke middenveld in meer dan 190 landen monitort. Het maakt daarbij een onderscheid tussen ‘open’, ‘onderdrukte’ en ‘gesloten’ landen.

Witwaspraktijken en terrorisme

Kobe ziet toenemende beperkingen voor het maatschappelijk middenveld in Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Het beeld is niet anders in Zuidelijk Afrika, waar censuur, gewelddadige reacties op protesten en beperkende wetten blijven bestaan.

In Zimbabwe gaan de aanvallen op de burgerlijke bewegingsruimte door in de aanloop naar de geplande nationale verkiezingen later deze maand. Zo wil de zogenaamde Patriotic Act van november vorig jaar het ‘opzettelijk schenden van de soevereiniteit en het nationaal belang van Zimbabwe’ strafbaar maken. Een jaar eerder kwam de Zimbabwaanse regering met een wetswijziging om de werking van ngo’s aan banden te leggen, zogenaamd in het kader van de strijd tegen witwaspraktijken en de financiering van terrorisme.

‘Voortdurende vijandigheid en intimidatie van de regering aan het adres van maatschappelijke organisaties in het land zal slecht uitdraaien voor de bescherming de mensenrechten van gewone Zimbabwaanse burgers, zoals vastgelegd in de grondwet’, vreest Musa Kika, directeur van het Zimbabwe Human Rights NGO Forum.

De regering wantrouwt ngo’s, stelt hij vast. Nochtans hebben zulke organisaties in Zimbabwe, in samenwerking met de regering, de ontwikkeling van het land ondersteund met een waaier aan diensten op het vlak van gezondheidszorg, onderwijs, sociale bescherming, humanitaire hulp, milieubeheer, noodhulp en samenlevingsopbouw.

VN-experts hebben er bij president Emerson Mnangagwa van Zimbabwe op aangedrongen geen wet aan te nemen die de burgerlijke ruimte en het recht op vrijheid van vereniging in het land ernstig zou beperken. De president toonde zich niet onder de indruk en liet prompt weten het wetsvoorstel snel te zullen ondertekenen. Mnangagwa benadrukt dat de wet bedoeld was om het land te beschermen tegen buitenlandse infiltratie.

Meer bedreigingen en pesterijen

De repressie in Zimbabwe is geen alleenstaand geval. Ook Angola probeert ngo’s in een keurslijf te dwingen en wil zich bemoeien met de activiteiten van zulke organisaties. Volgens de Angolese ngo Kutakesa heeft de regering het maatschappelijk middenveld onlangs aangepakt met wetgeving die bedoeld is voor terroristen en witwassers - hoewel nog nooit in een rechtbank werd bewezen dat een maatschappelijke organisatie een terroristische daad heeft gepleegd in Angola.

‘Voortdurende vijandigheid en intimidatie van de regering aan het adres van maatschappelijke organisaties zal slecht uitdraaien.’

‘De Angolese autoriteiten zouden zich beter scharen achter de democratische rechtsstaat en het werk van maatschappelijke organisaties en mensenrechtenactivisten respecteren’, meent Godinho Cristóvão, directeur van Kuteka. ‘In plaats daarvan is er een toename van bedreigingen, pesterijen en illegale arrestaties van mensenrechtenverdedigers.’

Doodsteek

In Mozambique wordt een nieuwe ngo-wet tegen witwassen en terrorismefinanciering gezien als de doodsteek voor de burgerbeweging in het land. Ook die werd in oktober 2022 goedgekeurd onder het mom van terrorismebestrijding. De wet heeft de vrijheid van meningsuiting, informatie, pers, vergadering en inspraak verder ingeperkt.

‘De wet legitimeert reeds bestaande praktijken die de burgerlijke ruimte inperken, en de vervolging van afwijkende stemmen en organisaties die kritisch staan tegenover de regering, tot aan het verbieden van zulke ngo’s’, stelt Paula Monjane, directeur van de Mozambikaanse ngo Civil Society Learning and Capacity Building Centre.