Onregelmatigheden wegen op geloofwaardigheid Congolese verkiezingen

De nationale kiescommissie, CENI, heeft de weddenschap gewonnen. Ze is erin geslaagd om zoals aangekondigd in april dit jaar presidents- en parlementsverkiezingen te organiseren op maandag 28 november in de Democratische Republiek Congo. Of die verkiezingen geloofwaardig en vreedzaam verliepen is een andere zaak.

Verkiezingscampagne in Goma

De verkiezingscampagne liep ongeveer een maand van 28 oktober tot 26 november. In Goma werd de campagne hevig gevoerd, maar tegen alle verwachtingen in verliep ze zonder veel grote incidenten. De presidentskandidaten 3 (Joseph Kabila) en 11 (Etienne Tshisekedi) passeerden er op hetzelfde moment zonder veel problemen. De ontvoering van een populaire zanger, die weigerde voor ‘nummer 3’ te zingen, leidde gedurende een paar dagen tot een gespannen campagnesfeer. Na protest werd hij vrijgelaten, overgebracht naar een ziekenhuis in Kinshasa en keerde de rust terug in Goma.

De zittende president Kabila had, in tegenstelling tot de andere presidentskandidaten, het voordeel over veel middelen te beschikken om overal en in veilige omstandigheden campagne te voeren. Op TV en in de straten… overal was Joseph ‘de raïs’ zichtbaar!

Uit het hele land kwamen intussen berichten over intolerantie en gewelddadige incidenten tussen militanten van de meerderheid en de oppositie. In Kinshasa eindigde de campagne in groot mineur. Op zaterdag 26 november besloot de gouverneur de slotmeetings te annuleren. De terugkeer van Kabila en Tshisekedi leidde tot zware rellen waarbij volgens de regering drie doden vielen. Andere bronnen spreken van een 10-tal dodelijke slachtoffers.

Stembusgang in Butembo

Analisten dachten — en sommigen hoopten — dat de commissie gesteund door de presidentskandidaten en de donoren alsnog de moed zou tonen om de verkiezingen voor een korte periode uit te stellen, zodat ze in betere omstandigheden zouden kunnen plaatsvinden. Dit scenario werd voorgoed van tafel geveegd toen de commissievoorzitter op zondagavond verklaarde dat de kiesverrichtingen op de afgesproken dag zouden plaatsvinden.

Ik volgde de verkiezingsdag vanuit Butembo, een stad van ongeveer 800.000 inwoners gelegen ten noorden van de provinciehoofdstad Goma. Meer dan 250.000 geregistreerde kiezers mochten er in 400 stembureaus kiezen uit de 11 presidentskandidaten. In Butembo, en ook de rest van Noord-Kivu, lijkt de strijd zich af te spelen tussen ex-rebellenleider Mbusa Nyamwisi, voormalig Kamervoorzitter Vital Kamerhe en president Kabila. Voor de parlementsverkiezingen heeft de kieskring Butembo 106 kandidaten die één van de vier zetels in Kinshasa proberen te veroveren. “Il y aura 102 déçus”, hoor ik de kiezers vaak spottend zeggen.

Het was voorzien dat de stembureaus om 6 uur zouden openen, maar op vele plaatsen gebeurde dit niet. In het eerste stembureau dat ik bezocht gingen de deuren pas open om 8 uur. Ik sprak met gemotiveerde kiezers die ondanks de lange wachtrijen, de regen en het gebrekkige transport overtuigd waren van het belang om hun stem uit te brengen. “Het is een democratisch recht èn plicht” zei een gedemobiliseerde regeringsmilitair. “Het is een manier om de verkozen leiders uit 2006 die slecht werk leverden te straffen”, vertelde een jongen van 20 jaar. Dit is de theorie van verkiezingen. Maar hoe verliep de stembusgang op het terrein?

De toeloop was verschillend en afhankelijk van de stembureaus. Bij alle bezochte bureaus merkte ik al snel een groot probleem op. Vele kiezers vonden hun naam niet terug op de kiezerslijsten. Jong en oud, vrouw en man, analfabeet en alfabeet zochten tevergeefs naar hun naam. Door het gebrek aan informatie wisten ze niet of ze mochten stemmen en waar ze dit konden doen. Met als gevolg dat velen niet hebben kunnen stemmen. Oude personen liepen er vaak verloren bij. 

Een ander probleem was het groot aantal getuigen van politieke partijen. De stembureaus waren te klein waardoor de getuigen via een rotatiesysteem toegang hadden tot de bureaus. Bij de oppositie was er frustratie omdat de getuigen van de meerderheid bevoordeeld werden.

In de loop van de dag ontving ik informatie over onregelmatigheden in andere regio’s en provincies: onbrekende namen op de kiezerslijsten, onbestaande of verplaatste stembureaus, geen of onvoldoende stembulletins, brandstichting, aanvallen van gewapende groepen, …

Vrede, vrede en nog eens vrede

Ondanks de kritiek op de onrealistische kieskalender en de talrijke obstakels wou de kiescommissie aan de Congolese autoriteiten, de bevolking en de internationale gemeenschap absoluut bewijzen dat ze op 28 november verkiezingen zou organiseren. Maar heeft ze voldoende rekening gehouden met de nefaste gevolgen van slordig georganiseerde verkiezingen voor de stabiliteit van DR Congo?

De komende dagen zal duidelijk worden hoe zwaar de onregelmatigheden zullen wegen op de geloofwaardigheid van de verkiezingen. Maar ze doen nu al vermoeden dat het verliezende kamp de verkiezingsresultaten niet zal aanvaarden. Dit leidt ongetwijfeld opnieuw tot protest en gewelddadige confrontaties en bijgevolg tot een repressieve aanpak van de politie, het leger en zelfs de presidentiële garde om de orde te handhaven.

Naast de onregelmatigheden vormt het gewijzigde kiessysteem voor de presidentsverkiezingen een andere bron van nieuwe instabiliteit. Sinds de grondwetswijziging van januari 2011 kan een kandidaat tot president verkozen worden met een relatieve meerderheid (-50%). Voor de stabiliteit van het land is het niet alleen belangrijk dat de verkozen president het gevolg is van eerlijke en transparante verkiezingen. Bovendien kan hij best een percentage behalen dat zijn politieke legitimiteit vergroot en hem voldoende representatief maakt. Een zwak verkozen president riskeert snel een bron van instabiliteit te worden zowel op politiek als op veiligheidsvlak.

DR Congo wordt vaak beschouwd als een fragiel post-conflict land met een aantal conflictregio’s. Het risico bestaat dat de verliezers van deze verkiezingen revolteren tegen het winnende kamp door de burgers en nog bestaande milities te manipuleren. “Ça fait des années que nous ne comptons plus sur l’état. Nous demandons seulement une chose aux autorités : la paix. Dès qu’il y aura la paix nous même nous allons entamer le développement”. In Oost-Congo waar zich de voorbije jaren vele bloedige conflicten afspeelden, blijft de bevolking herhalen dat ze maar één ding wil: vrede, vrede en nog eens vrede!

Nu is het wachten op de resultaten en zien of de verkozen president de lang beloofde vrede zal brengen.

Nadia Nsayi is beleidsmedewerkster Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen