Twee boeken die Jemen en Syrië op tafel leggen

Twee Nederlandstalige boeken zetten conflictlanden Syrië en Jemen opnieuw in de kijker: een pakkende familiegeschiedenis en een ge(s)laagd reisverslag. Beide boeken hebben niet de pretentie om de oorlogen te kaderen, maar schetsen de impact ervan op mensenlevens.

Recente non-fictieliteratuur over Syrië en Jemen is in het Nederlandstalige uitgeverslandschap, op zijn zachtst gezegd, op één hand te tellen. Syrië en Jemen zijn al even weg uit de medialijstjes ‘meest gelezen’. Het is dus best opmerkelijk dat dit najaar toch twee boeken met een sterke link naar die twee landen het licht zagen.

Het huis in de wolken van de Nederlandse auteur Dirk Wanrooij verscheen eind augustus. De vergeten oorlog in Jemen, bezig sinds 2015, vormt het decor van een aangrijpende familiegeschiedenis.

Met Niemandsland schreef de Belgische Midden-Oostenexpert Willem Staes dan weer een indrukwekkend verslag van zijn reizen door de landen in de regio die Syrische vluchtelingen opvangen. Beide auteurs leggen, ieder met een persoonlijke aanpak, de gevolgen van twee vergeten brandhaarden op tafel.

De Syrische vluchteling heeft een naam

Willem Staes neemt de lezer mee naar de huizen, cafés of tenten in vluchtelingenkampen, waar hij in gesprek gaat met Syriërs. Eigenlijk is het niet zozeer de uitzichtloosheid van een vluchtelingencrisis die centraal staat in Staes’ boek, maar de mens die te midden van een extreem gemarginaliseerd kader zijn weg zoekt. Dat maakt de lectuur van Niemandsland niet alleen toegankelijker, maar het vergroot ook de betrokkenheid bij de lezer.

‘Het huidige model van “opvang in de regio” werkt simpelweg niet.’
Willem Staes, Midden-oostenexpert

Wie onbevangen de menselijke getuigenissen opneemt, kan niet anders dan het boek verontwaardigd uitlezen. De zogenaamde opvanglanden Libanon, Jordanië en Turkije hebben alle toegang naar een waardig leven afgesloten. Ze helpen op een uiterst brutale manier om, onder het mom van “vrijwillige terugkeer”, gevluchte Syriërs naar Syrië terug te duwen.

Nog problematischer is dat steeds meer Syriërs het slachtoffer zijn van gedwongen deportaties vanuit Libanon, Jordanië en Turkije. Daarmee maken deze landen zich schuldig aan refoulement, het dure woord voor het terugzenden van vluchtelingen naar hun land van herkomst als zij vervolging te vrezen hebben. Dat gevaar voor vervolging is geen hypothese, het is een feit.

Staes sprak met mensen die na hun deportatie opgepakt werden en terechtkwamen in de martelkelders van de Syrische Mukhabarat, de beruchte militaire inlichtingendienst. Hun relaas komt overeen met de rapportage van lokale en internationale mensenrechtenorganisaties over de volstrekt onveilige terugkeersituatie voor Syrische vluchtelingen.

‘Het is niet omdat Europese media er geen aandacht meer aan besteden, of omdat er niet langer dagelijks bommen vallen op Damascus, dat het er veilig is’, zegt de 55-jarige Suleiman in Libanon tegen Staes.

En die weggevallen aandacht is nu net wat Europa medeplichtig maakt, zoveel is duidelijk. Want, zo schrijft Staes: ‘De persoonlijke verhalen zijn variaties op dezelfde ongemakkelijke waarheid die veel mensen weigeren onder ogen te zien: het huidige model van “opvang in de regio” kraakt in zijn voegen. Het werkt simpelweg niet.’

Niemandsland door Willem Staes. Uitgegeven door Ertsberg. 379 blz. ISBN 978 94 647 5044 7

Jemen heeft een eigen geschiedenis

Jemen is al sinds jaar en dag de mindere god uit de Golfregio. Onbekend en daarom onbegrepen. Daar probeert Dirk Wanrooij wat aan te doen. Via zijn eigen levensloop en het verhaal van zijn Schots-Jemenitische vrouw Sara slaagt hij erin inzicht te bieden in de complexe conflictrealiteit in Jemen.

Wanrooij werd geboren en beleefde zijn eerste kinderjaren in Jemen. Hij erfde de fascinatie voor het mysterieuze land van zijn ouders en keerde er later maar één keer terug. Hij ging, hoe kon het anders, Arabisch studeren en belandde in Egypte tijdens de Arabische Lente. Daar zou hij zijn toekomstige vrouw Sara ontmoeten.

Via Sara’s familiebanden kon Wanrooij dieper in intrigerende materie duiken die het conflict in Jemen begrijpbaar maakt. ‘De imams van Jemen bleken Sara’s voorvaderen’, schrijft Wanrooij.

‘Ze regeerden tot 1962 over een koninkrijk dat een mysterieuze aantrekkingskracht op mijn ouders had uitgeoefend en bouwden een paleis dat bij ons vroeger het huis in de wolken werd genoemd. Het imamaat, de staatsgreep en de burgeroorlog die daarop volgden, vormen bovendien de basis van het huidige conflict.’

Wanrooij geeft de geschiedenissen mee die ertoe doen om de innerlijke conflicten in Jemen te begrijpen. Je krijgt op een behapbare manier inzicht in de historische en huidige positie van de Houthi’s, de rebellen die hoofdstad Sana’a sinds 2014 in handen hebben.

Wanrooij duidt hoe cruciale zeehavens een rol spelen in deze geopolitieke oorlog en vertelt hoe ook de opdeling van het land in Noord- en Zuid-Jemen de oorlog in stand houdt. Kortom, als lezer krijg je de nodige context mee om Jemen beter te leren kennen. 

Het huis in de wolken door Dirk Wanrooij. Uitgegeven door Alfabet Uitgevers. 269 blz.  ISBN 978 90 213 4090 6

Deze analyse is verschenen in het winternummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.