De relatie tussen klimaatverandering en gendergelijkheid wordt steeds duidelijker in Kenia

Journaliste Julianne Van Pelt verbleef een tijdlang in Kenia, waar ze als projectassistent vrijwilligerswerk deed in een opvanghuis voor vrouwen die het slachtoffer zijn van huiselijk of seksueel geweld. ‘Wat de plek extra bijzonder maakt, is dat naast de zorg voor de mens ook die voor de natuur centraal staat.’

Elke ochtend rond een uur of vijf word ik even wakker van enthousiaste vrouwenstemmen die door de rieten hut heen klinken. Het loeien van een koe die gemolken wordt, het hakken van hout om de chai te bereiden en soms het gehuil van een kind. Iedere ochtend hetzelfde ritueel in de vrouwengemeenschap op het platteland van Naivasha, Kenia.

Het Agatha Amani House is een opvanghuis voor vrouwen met hun kinderen die slachtoffer werden van huiselijk en/of seksueel geweld. Zelf gebruiken ze overigens liever het woord ‘survivors’.

De vrouwen krijgen hier een programma aangeboden van een half jaar tot een jaar, om daarna onafhankelijk verder te kunnen. Het doel is om hun verschillende vaardigheden aan te leren die ze kunnen gebruiken om zichzelf en hun kinderen te onderhouden. Dat varieert van het verzorgen en houden van dieren, het telen van groenten op duurzame wijze, koken, sieraden maken tot naaien. Daarna volgt er een transitieprogramma, waarbij ze begeleid worden om weer te gaan studeren of een eigen bedrijfje op te starten.

Wat de plek extra bijzonder maakt, is dat naast de zorg voor de mens ook de zorg voor de natuur centraal staat. Zo worden hutten op het terrein volgens de ‘natural building’-wijze gebouwd. Daarbij wordt voor de muren plastic afval gebruikt, waarna deze vervolgens met modder worden afgewerkt.

De vrouwen leren alles over permacultuur. Hierbij is het gebruik van chemicaliën uitgesloten en staat de relatie met de natuur centraal. Verschillende gewassen worden kriskras door elkaar geplant, juist om de groei van elkaar positief te beïnvloeden. Door de vrouwen deze manier van leven te laten zien, is het doel dat zij deze kennis meenemen naar hun eigen gemeenschap.

Om vijf uur wordt de dag opgestart. Gelukkig hoef ik pas om zeven uur aan de ontbijttafel aan te schuiven. Op maandag hebben we geluk, dan krijgen we op een kleurrijk plastic bord met twee zelfgemaakte mandazi geserveerd, gefrituurd zoet deeg, naast een grote beker pap.

Tussen negen en twaalf uur wordt er hard gewerkt op de permacultuurboerderij. Het onkruid moet worden gewied, nieuwe gewassen geplant, het eten voor de konijnen verzameld en de oogst voor onze eigen maaltijden.

Het bespreekbaar maken van mentale gezondheid is relatief nieuw in Kenia.

De rest van de middag bestaat uit lessen, gegeven door zowel het vaste personeel als de vrijwilligers. Deze variëren van mentale gezondheid, CV’s maken en sport, tot opvoeding van kinderen en computerlessen. De dagen zitten bomvol om de vrouwen klaar te stomen voor het leven buiten het opvanghuis.

Om kwart over acht ’s avonds zit iedereen met kleine oogjes op de bank. Een lange dag zit er weer op, maar hij is nog niet over voordat er een reflectieronde is gedaan. Puzzelstukjes van wat de vrouwen is overkomen, worden voorzichtig op tafel gelegd. Zelfs de meest verschrikkelijke verhalen zijn volgens hen ‘God’s will’. Het bespreekbaar maken van mentale gezondheid is relatief nieuw in Kenia.

Binnen de gemeenschap van Agatha Amani wordt hier voorzichtig ruimte voor geboden. Toch houden de meeste vrouwen hun verleden voor zichzelf en zijn ze vooral gericht op de toekomst. ‘Without any men’, zeggen ze met een grote grijns. Ze zijn er zeker van dat ze een leven voor zichzelf en hun kinderen kunnen opbouwen.

Sommige van hen dromen groot: een eigen stuk land, een eigen restaurant, een succesvol schoonheidssalon. Mooie toekomstplannen die in de huidige economie helaas onwaarschijnlijk lijken.

Gendergerelateerd geweld is een veelvoorkomend probleem in het land. Een op de drie Keniaanse vrouwen ervaart huiselijk of seksueel geweld, aangedaan door zowel partners als vreemden, en ook verkrachting valt hieronder. Opvanghuizen om slachtoffers een veilig onderdak te bieden zijn beperkt en als ze er al zijn, duurt het verblijf vaak niet langer dan twee weken.

Inmiddels heeft de Keniaanse overheid wel wetgevende en administratieve maatregelen ingezet om de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen gelijk te trekken, maar het effect hiervan is in de praktijk niet altijd zichtbaar.

Het toenemende natuurgeweld plaatst vrouwen ook in een kwetsbare positie, waardoor geweld tegen hen toeneemt.

In Kenia wordt de relatie tussen klimaatverandering en gendergelijkheid steeds duidelijker. Door de snel veranderende weerpatronen zijn de periodes van droogte heviger dan ooit en zijn de regenseizoenen onvoorspelbaar geworden. Boeren moeten hun gewassen hierop aanpassen zonder te weten welke dit precies moeten zijn of waarom deze weersveranderingen plaatsvinden.

Vrouwen hebben het recht om land te bezitten, maar in de praktijk bezitten ze slechts 1,65% van de landbouwgrond. Hierdoor hebben zij weinig zeggenschap over de handelingen die op de grond gebeuren en niet altijd toegang tot de juiste technieken en kennis. Het toenemende natuurgeweld plaatst vrouwen ook in een kwetsbare positie, waardoor geweld tegen hen toeneemt.

Tegelijkertijd spelen vrouwen een cruciale rol in de landbouw. Als gevolg van klimaatrampen, zoals overstromingen, trekken de mannen vaak naar grote steden om werk te vinden en blijven vrouwen en kinderen achter. Daarnaast zijn ze, door de huidige patriarchale verhoudingen, vaak aangewezen op het huishouden en zijn ze verantwoordelijk voor watervoorziening en koken. Hierbij zijn ze sterk afhankelijk van natuurlijke bronnen, die steeds schaarser worden. Door vrouwen ook te betrekken in duurzame oplossingen kunnen deze fricties voorkomen worden.

Bij het Agatha Amani House verzamelen de vrouwen koeienmest om biogas van te maken, waarmee ze kunnen koken. Het regenwater wordt opgeslagen om de tijden van droogte door te komen. De zonnepanelen op het dak voorzien de kleine gemeenschap van elektriciteit, een luxe die verre van vanzelfsprekend is voor Kenianen.

Toch hoopt oprichtster Nyakio dat deze survivors hun opgedane kennis en verworven kracht na hun verblijf meenemen en verspreiden. Zijzelf en hun kinderen zijn de toekomstige generatie die Kenia hopelijk een stukje gelijker en klimaatbestendiger maken.