Tabaksbedrijven mikken op jonge Afrikanen

Wereldwijd daalt het aantal rokers, maar in bepaalde Afrikaanse landen stijgt de tabaksconsumptie. Dat komt vooral door agressieve marketing die zich richt op jongeren.

Sigarettensmokkel is uitgegroeid tot een van de meest lucratieve ondernemingen tussen Zimbabwe en Zuid-Afrika. De douane heeft de afgelopen jaren al voor miljoenen dollars aan smokkelwaar in beslag genomen.

Vorige maand nog nam de Zuid-Afrikaanse politie voor voor zo’n 1,7 miljoen Zuid-Afrikaanse rand (ongeveer 105.000 dollar) aan sigaretten in beslag van Zimbabwaanse smokkelaars die jarenlang konden profiteren van gebrekkige grenscontroles tussen de twee Zuid-Afrikaanse landen.

In november vorig jaar werd een andere Zimbabwaanse smokkelaar betrapt toen hij probeerde sigaretten ter waarde van 30 miljoen rand (ongeveer 1.850.000 dollar) naar Zuid-Afrika te krijgen, waar een levendige en groeiende markt voor sigaretten is.

De groeiende smokkel benadrukt hoe moeilijk de grenscontroles verlopen, maar ook dat sigaretten en tabak een goudmijn blijken voor criminele netwerken.

Meer Afrikaanse rokers

Uit de Tabaksatlas, een onderzoek van de Universiteit van Chicago op basis van onderzoek in 63 landen, blijkt dat er wereldwijd meer dan 1,1 miljard rokers zijn.

‘Sommige Afrikaanse landen zien echt een toename van rokers onder volwassenen en jongeren.’

En hoeveel het percentage rokers wereldwijd daalt, van 22,6 procent in 2007 tot 19,6 procent in 2019, is in verschillende landen in Afrika en andere ontwikkelingslanden juist een toegenomen tabaksconsumptie zichtbaar.

De onderzoekers van de Tabaksatlas uiten hun zorgen over tabaksgerelateerde ziekten en doden in ontwikkelingslanden. Ze verwachten dat ziekten gerelateerd aan tabaksgebruik de komende jaren toenemen in de landen.

‘Wat we in Afrika zien, is de langzaamste daling van het aantal rokers waar ook ter wereld. En sommige Afrikaanse landen zien echt een toename van rokers onder volwassenen en jongeren’, zegt professor Jeffrey Dope, hoogleraar volksgezondheid aan de Universiteit van Illinois en hoofdauteur van de Tabaksatlas.

Influencers

‘De tabaksindustrie is zich hiervan bewust. Ze werkt er hard aan om regeringen ervan te overtuigen dat tabak heel belangrijk is voor de economie. Helaas ook vaak met succes’, zei Dope begin deze maand tijdens de lancering van het nieuwe rapport.

Uit het rapport blijkt ook dat meer jonge meisjes dan jongens beginnen met roken, waarvoor de alomtegenwoordigheid van influencers op sociale media als drijvende kracht wordt gezien.

‘Er zijn landen in verschillende delen van de wereld waar tienermeisjes meer roken dan jongens en volwassen vrouwen’, zegt Violeta Vulovic, econoom bij het Institute for Health Research and Policy aan de Universiteit van Chicago. ‘De tabaksindustrie verkoopt agressief aan kinderen, vooral door middel van smaakproducten en via influencers op sociale media. De industrie heeft goed door dat peer-to-peer-verkoop misschien wel de meest effectieve manier is om kinderen te laten beginnen met roken’, aldus Vulovic.

De globale vooruitgang wordt in veel landen bedreigd door tactieken van de tabaksindustrie, zoals het bewust richten op arme landen met zwakke regelgeving en het toenemende aantal rokers onder kinderen van 13 tot 15 jaar, zo staat in het rapport te lezen.

Inkomsten

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) veroorzaakt tabak jaarlijks wereldwijd meer dan 8 miljoen doden. Meer dan 7 miljoen van die sterfgevallen zijn het gevolg van direct tabaksgebruik, terwijl ongeveer 1,2 miljoen overlijdens het gevolg zijn van passief roken.

‘De tabaksindustrie werkt er hard aan om regeringen ervan te overtuigen dat tabak heel belangrijk is voor de economie.’

De pandemie heeft de wereldwijde gezondheidsuitdagingen alleen maar vergroot en daarmee de tabaksagenda verder weggedrukt, zeggen de onderzoekers.

‘In de nasleep van COVID-19 geven landen meer prioriteit aan de volksgezondheid en investeren ze in strategieën om gezondheid en economische groei te ondersteunen’, zegt Nandita Murukutla, een van de bijdragers aan het Tabaksatlas-onderzoek. ‘Bij landen die willen herstellen, zou tabaksbestrijding hoog op de agenda moeten staan’, aldus Murukutla.

Omdat veel Afrikaanse landen echter nog afhankelijk zijn van tabak voor inkomsten, zullen de bevindingen in de Tabaksatlas regeringen waarschijnlijk niet zomaar bereid krijgen om de productie van het “groene goud”, zoals het over het hele continent wordt genoemd, af te remmen.

Hogere accijnzen

Een manier voor landen om met de toename van roken om te gaan, zeggen de onderzoekers, is om de belastingen op tabak te verhogen. ‘Door het veel duurder te maken kunnen kinderen het zich niet veroorloven om te roken. Uit tientallen jaren onderzoek weten we dat jonge mensen extra prijsgevoelig zijn’, zegt Vulovic.

De onderzoekers zeggen dat dit in andere Afrikaanse landen heeft gewerkt om de illegale sigarettenhandel in te dammen.

‘Landen zouden naar Kenia moeten kijken als voorbeeld: een land dat zijn tabaksaccijns hoog houdt en zijn toeleveringsketen – weinig illegale handel – met succes controleert’, zegt Dope. ‘Deze bescheiden investeringen in Kenia hebben flinke vruchten afgeworpen in de vorm van hogere belastinginkomsten, die ze vervolgens opnieuw toewijzen aan sociale programma’s rond gezondheidszorg en onderwijs.’